Вера Шобосоевагай заяаша зам

Түнхэнэй аймагай Хужар һууринай соёлой байшанда шэнэ номтой танилсалга октябриин 2-то эмхидхэгдээ. Ганса түрэл тоонто Түнхэндөө мэдээжэ бэшэ, мүн Буряадайнгаа бусад аймагуудаар, Ород гүрэнэй можо хизаарнуудта суутай дуушан, хүгжэмшэн Вера Шобосоева сугларагшадай урда бэеэ шэнэ талаһаань харуулаа. «Заяаша бурхадайм хайраар» гэһэн номдо уянгата шүлэгүүдынь, дуунуудынь ороһон байна.

Үйлэ хэрэгүүдээр баян октябрь һарада Вера Шобосоевагай хуби заяанай үшөө нэгэ хуудаһан удангүй ирагдахань. Октябриин 21-дэ Буряад драмын театрай танхим соо «Хуби заяанаймни хүрдэ» гэһэн тоглолтоёо олоной һонорто дурадхахань. Эдэ бүгэдэ хэмжээ ябуулганууд тухай хөөрэлдэһэнөө уншагшадайнгаа анхаралда дурадхахамнай.

- Арад зон нэн түрүүн таана[1]дые дуушан гээд мэдэнэ. 10 хоног болоод, өөрынгөө тоглолто харуул[1]хатнай. Хөөрэлдөөгөө энээнһээ эхилхэмнай гү?

- Энэ хадаа минии 5-дахи томо тоглолто үнгэрхэеэ байна. Һүүлшымни иимэ концерт 2017 ондо Буряад драмын театрай дэргэдэ эмхидхэгдээ һэн. Тэрэ гэһээр дары түргэн зургаан жэл үнгэршэбэ. Сугларһан нүхэдтэйгөө уулзажа, энэ хаһа соо хэһэн ажал хэрэгэйнгээ дүн харуулха түсэбтэйб.

«Хуби заяанайм хүрдэ» гэһэн тоглолтымни найруулагша, Буряад Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ Тамара Лубсановна Баяндуева ехэ ажал ябуулжа байна.

Буряад орон дотороо мэдээжэ дуушад, зүжэгшэд олоор ерэжэ, минии баярые хубаалдахаяа байһанаа мэдүүлээ. Тэдэ өөһэдынгөө дуу хангюурдажа, хатарнуудаа гүйсэдхэжэ, намайгаа амаршалхабди гэнэл даа. Эдэ хэд бэ гэбэл, Бадма-Ханда Аюшеева, Батор Будаев, Елена Мохосова, Цыден-Еши Бимбаев, Саян Цымпилов болон бусад. Түрэл Түнхэнһөөмни аман зохёолой «Хэнгэргэ» болон «Саяны» ансамбльнууд ерэжэ хабаадалсаха. Бүхы дээрээ 10 гаран дуушад, хатаршад, дуу хатарай бүлгэмүүд сугларагшадые баясуулхал байха гээд найданаб.

Тоглолтын түрүүшын хэһэг «Моно спектакль» гэжэ нэрлэгдэнхэй. Эндэ минии шүлэгүүд дуунуудтаймни һэлгэлдэн зэдэлхэ. 2-дохи хэһэгтэ бүхы айлшадни дуулаха, хатарха.

Буряад эхэнэр мүнөө сагай үедэ гэһэн мүр сараатай тоглолто үнгэргэхэеэ түсэблэнэб. Эхэнэр хүн ёһо заншалаа мартаагүй, хэжэ байһан ажалаа алдаагүй, гэр бүлэдөө хүндэмүүшэ гэхэ мэтэ сагаан һанаа бодолнуудые сугларагшад ойлгон абаха гээд найдагдана.

- Зургаан жэлэй дүн гаргахатнай гэжэ ойлгообди. Энэ хугасаада ямар ажал бүтээгээбта гэжэ тобшохоноор хөөрөөд үгыт даа.

- Саг түргэн үнгэрөөшье һаа, ехэ ажал хэгдээ гэжэ һананаб. Һүүлшын зургаан жэл соо 40 гаран дуу бэшээб.Мүнөө үедэ бүхы дээрээ 65 дуутайб. Хэдэн дуунуудтаа клипүүдые бэлдэжэ, хүндэтэ харагшадтаа дурадхаабди. Мүн шүлэгүүдэйнгээ ном бэлдэжэ гаргаһандаа баяртайб. Буряадай Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн болооб.

- Дуу бэшэдэг хадаа олон уран зохёолшодоор харилсаатай хүдэлжэ байнат. Эдэмнай хэд болоноб даа?

- Нэн түрүүн манай мэдээжэ поэт Нина Артугаевае нэрлэхэ байнаб. Минии ехэнхи д у у н у у д а й  ү г э н ү ү д ы е Нина Токтохоевна бэшэһэн юм. Николай Ч и м и т о в и ч Шабаев, Чингис Цыренович Гуруев, Валерий Дашеевич Цыбиков, Галина Гармаевна Ш а х м а л о в а  г э г ш э д э э р һайнаар харилсан хүдэлнэбди.

Буряадай Уран з о х ё о л ш о д о й холбооной шэнэ гэшүүд СветланаЧимитова, уран найрагша Сэсэг Дамбаева гэгшэдээр харилсажа эхилээбди.

Мүн нэрэ солотой уран зохёолшод Жорж Долгорович Юбухаев, Лопсон Дунзынович Тапхаев, Владислав Тугдэмэй гэгшэдэй шүлэгүүдтэй дүтэ танилсажа, дуунуудые бэшэдэгби.

- Иимэ олон уран зохёолшодтой нүхэсэжэ ябаһандатнай баяртайбди. Тиигээд тэдэ өөһэдөө дүтэлжэ, бүтээлнүүдээ дурадхадаг гү, али таанад номуудыень абажа, тааруу шүлэгүүдые шэлэн абадаг гүт?

- Эгээл түрүүн дуу бэшэхэдээ, өөрынгөө шүлэгүүдые хэрэглэдэг байгааб. Удаань Нина Токтохоевнатай танилсаабди. Номоо бэлэглэхэдэнь, тэндэһээнь тааруу шүлэгүүдыень шэлэн абаад, дуу зохёодог болооб.

Бэшэһээр байтарни, арад зоной дунда дуунуудни таража, олондо һайшаагдадаг болонхой. Буряадаймнай олон дуушадай, хүгжэмшэдэй үндэрөөр сэгнэһэндэнь баяртайб даа. Мүн уран найрагшад өөһэдөө хандажа эхилээ. «Намда иимэ шүлэгбии, таанадай хүгжэмдэ таараха ёһотой. Минии шүлэг дээрэ дуу зохёожо туршыт даа», - гэжэ байгаад ябадаг.

- Юун тухай бэшэхэ дуратайбта?

- Минии һанахада, шүлэгүүдэй удхань гүнзэгы байха ёһотой. Шамда дурлааб, шамай үгылөөб, намай хаяад ябааш, бархирааб гэһэн миин үгэнүүдэй һубарилтай шүлэгүүдтэ ехэ дурагүйб.

- Өөрын жэшээ дээрэ дуун яагаад мүндэлдэг бэ гэжэ хөөрөө һаатнай, һонирхолтой байха гэжэ һананаб.

- Үнэн дээрээ, уран зохёолшоной, хүгжэмшэнэй, дуушанай ганзагань таараха ёһотой гээд һанагшаб. Һайхан үгэнүүдтэй шүлэг зохидхон хүгжэм дээрэ табигдажа, хүн зоной сэдьхэл хүдэлгэмөөр дуушанай хангюурдабал, минии дуун одоол арадай дунда һайшаалда хүртэбэ гэжэ баярлажа ябадагби.

Ехэнхидээ һүниин тэндэ дуунай хүгжэм түрэдэг байна. Үдэр бэшэгдэһэн дуунууд үгы шахуу. Уран зохёолшодой шүлэгэй мүрнүүдые алишье сагта тархидаа хээд ябахаш. Нэгэ үдэр болоно гү, али һара үнгэрнэ гү, хуу һанажал-һанажал ябахаш. Үдэр гэнтэ дуунай бии болобошье, ганса һүниндөө тэрээниие болбосоруулхаш.

Зарим ушарта хүгжэм урид бии болошохо. Абаһаар лэ уран шүлэгшэдэй номуудые нээжэ, тааруу үгэнүүдые бэдэржэ эхилдэгби. Олдоогүй һаань, шүлэг зохёодог нүхэдтөө хандагшаб. Жэшээлбэл, «Нина Токтохоевна, таанадта иимэ сэдэбээр шүлэгүүд бии гү?» - гэжэ алишье сагта бэшэхэдэмни, тэрэ дороо харюу үгэдэг. Баһа һүниндөө ехээр хүдэлжэ байдаг, дары түргөөр

зохёогоод эльгээжэрхидэг.

- Танай дуушанай харгы шэлэһэн тухай олон хүн мэдэхэ. Хүнгэн бэшэ шиидхэбэри абажа, энэ алхам хэһэн тухайгаа һануулаад үгыт даа.

- Балшар бага наһанһаа хойшо артист болохоёо һанадаг һэмби. Һургуулииншье ябахадаа, дээдэ һургуулида һурахадаашье, энээн тухай мартаагүйб. Нэгэ һайхан үдэр Цырен Шойжонимаевтай танилсажа, һанаамни одоошье бүтэһэн байна. Энэ хүнэй ашаар тайзан дээрэ гаража, дуушан болохоб гэжэ этигээб. Түрүүшынгээ тоглолто хэхэдэмни, бүхы эмхидхэлэй ажал бэе дээрээ даажа абаһан байна.

2006 ондо эгээл түрүүн ехэ тайзан дээрэ гаража, «Бороотой үдэшэ» гэһэн дуу хангюурдаһанаа одоошье мартахагүйб даа.

- Мүнөө жэлдэ танай шүлэгүүдэй ном гараһан байна. Үнинэй зохёодог гүт?

- Үшөө үхибүүн ябаад, түрүүшынгээ шүлэг бэшэжэ туршаһан байнаб. Эгээл тэрэ сагта минии түрэл Далахай һууринда хуу барандаа түрэл буряад хэлэн дээрэ харилсадаг байгаа. Иимэ саг дайраһандаа, тон баярладагби. Энээнһээ боложо, шүлэг буряадаар бэшэдэг болоо гүб даа.

Буряад хэлэнэй багша Ольга Будаевна Ангрускаева маанадта буряад хэлэ заажа, түрэл хэлэндээ дурлуулһан юм. Нина Суруновна Будаева, мүн лэ буряад хэлэнэй багша, минии хүгжэлтэдэ ехэ хубитаяа оруулаа. Хэшээлнүүдээ һонирхолтойгоор үнгэргэжэ, үхибүүдтэ түрэл хэлэндээ шадамар бэрхээр дурлуулжа шададаг байгаа. Уран зохёолшодтой уулзалга ходо эмхидхэжэ байгша һэн.

Һургуулиһаа минии гэр хүрэтэр аяар гурбан километр байгша һэн. Буряад хэлэнэйнгээ хэшээлнүүдтэ ойлгожо абаһанаа, шагнаһанаа, гэртээ хүрэтэрөө зосоогоо дабтан хэлэжэ ябадаг һэм. Иигэжэл ябахадаа, шүлэгэй мүрнүүд түрэдэг байгаа гэжэ һанагшаб. Тэдэмни нэгэтэ бэшэ «Саяан» сониндо хэблэгдэдэг һэн.

Өөрөө багша болоод ябахадамни, хүндэтэ Ольга Будаевна, Нина Суруновнагай хэшээлнүүд ходо һанагдадаг байгаа. Тэдээнииень һажаан, үхибүүдтэ заахаяа оролдогшо һэм. Хүбүүд, басагадаа шүлэгүүдые бага зэргэ бэшүүлжэ һургааб. «Саяан» газетэдэ тэдэ бүтээлнүүдынь гарагша һэн. Мүнөө үедэ булта һурагшадни намайгаа баярлуулжа, түрэл хэлэн дээрээ хөөрэлдэжэ, харилсажа ябадаг даа. Булта һайн мэргэжэлтэй болонхой, хоёрынь буряад хэлэнэй багшаар хүдэлнэ.

Өөрөө тиимэ ехээр зохёохоёо болёод ябааб. Нэгэ дахин сэржэм үргэдэг хүндэ хандахадамни, дуушанай, хүгжэмшэнэй замай хажуугаар поэзитэй хабаатай харгы харагдажа байна, номшье гаргажа магадгүйт гэжэ хэлээ һэн. Юундэ намда тиигэжэ хэлээб даа гэжэ ехэл гайхаа һэм. Ябаһаар байтараа, өөрөө саг бүхы асуудалдам харюу үгөө гэжэ һанагдана. Хаанаб даа, зүрхэ сэдьхэлэймни оёорто хадагалаатай байһан юумэн гаража эхилээ. «Саг сагтаа, сахилза хүхэдөө» гэжэ урданай үгэ дэмы хэлэгдээ бэшэ, мүнөө одоошье адаглажа ябанаб.

Һүүлэй үедэ уран зохёолшодоор нягта харилсаа холбоотойгоор хүдэлхэдөө, үнэтэй сэнтэй үгэнүүдыень хадуужа ябахада, гоёл байна даа. Доржо Норбосампилович Сультимов, Чингис Цыренович Гуруев, Николай Чимитович Шабаев, Нина Токтохоевна Артугаева – иимэ нэрэ солотой хүнүүдээр хөөрэлдэжэ,үгэнүүдээ андалдажа байхада, сэнтэй дүй дүршэл. Шүлэгүүдые зохёогоод, эдэ бүгэдэндэ харуулхадамни, туһа нэмэритэй үгэнүүдээр дэмжэдэг гээшэ. Номдомни рецензи, оролто үгэ бэшээд, минии аза талааниие үндэрөөр сэгнэһэндэнь, һүүлээ үргөөд, урагшаа дабшаха түсэбтэйб.

- Энэ номдотнай хэды шүлэг орооб? Юундэ зорюулагданаб?

- Энэ ном, ээлжээтэ тоглолтомни, бүхы хэжэ ябаһан ажални хуу бурхантай хабаатай юм. Ажал хэрэгээ бүтээжэ ябахадаа, бурхандаа зальбаржа, бүхы сахюусадтаа, хада бурхадтаа мүргэжэ ябадаг заншалтайб. Орой дээрэһээмни эжы абамни намайгаа харалсажа, бүхы харгы замыемни арюудхажа байдаг гээшэ. Тиимэһээ номоо «Заяаша бурхадаймни хайраар» гэжэ нэрлэһэмни гайхалгүй.

Залуу наһандаа, һүүлэй жэлнүүдтэ бэшэһэн шүлэгүүдни оронхой. Мүн дуунуудни онсо һуури эзэлнэ. Эжы абадаа, нютаг изагуурта, түрэл буряад хэлэндэ, аха дүүнэртэ зорюулагдаһан шүлэгүүд намда олон. Мүн шүлэгүүдээ үетэн нүхэдтөө зорюулдагби. Баһа инаг дуран тухайшье байха.

- Түнхэнэй аймагта болоһон номтойтнай танилсалгын үдэшэ ямараар үнгэрөөб?

- Эсэгынгээ түрэһэн нютагта түрүүшынгээ танилсалгын хэмжээ ябуулга үнгэргэхэ гэжэ шиидээб. Түнхэнэй аймагай Хужар һууринай соёлой байшанда хүн олоор суглараа. Аймагай засаг дарга Чингис Баирович Маншеев, Һунгамалнуудай зүблэлэй түрүүлэгшэ Надежда Сергеевна Далаева гэгшэд һайхан үгэнүүдээр амаршалаа. Түнхэнэй аймагай соёлой хүдэлмэрилэгшэд, дуушад, хатаршад, номой сангай ажалшад намайе дэмжэхэеэ олоороо сугларһандань баярые хүргэнэб.

Буряад Уласай Уран зохёолшодой холбооной түрүүлэгшэ Сергей Далаевич Доржиев, минии нүхэр зохёолшо Нина Токтохоевна Артугаева гэгшэд Улаан-Үдэһөө зорижо, аяар Түнхэнэй аймагта хүрэжэ, номтой танилсалгын үдэшэдэ хабаадаһан байна.

Буряад Уласай Арадай Хуралай һунгамалнууд: Александр Владимирович Бардунаев, Николай Дашеевич Дашеев, Инна Саяновна Ивахинова минии ном гаргахада, тон ехээр туһалаа.

- Һайханаар зугаа хөөрэлдөө табиһандатнай баярые хүргэнэбди. Октябриин 21-дэ үнгэргэгдэхэ тоглолтотнай залаар дүүрэн хүн зониие суглуулхал байха гэжэ найданабди.