Югославиин Герой

Манай “Буряад үнэн” сониндо ажаллаһан Зоригто БАДМАЕВ урдандаа Хэжэнгэһээ гарбалтай Сэрээнин-Доржи ШИРАПОВ сэрэгшэн тухай хөөрэжэ үгэһэн юм.

Зоригто Сэрээнин-Доржын Пүрбэ хүбүүнтэй сугтаа һураһан, тиимэһээ ветеранай сэдьхэлэй нарин хүбшэргэйе хүдэлгэжэ шадаһан. Үнэн дээрээ, буряад сэрэгшэднай даруу, абаһаар дайшалхы зам тухайгаа һаахаржа байжа хөөрэдэггүй һэмнай даа. “Олон үгэдэ олзогүй” гэһэн янзаар байха. Магад, хамалганай хаһа мартагдаагүй, тиимэһээ бэе баринтуу байжа болоо. Гэбэ яабашье тэрэ үбгэжөөл Зоригтодо найдалаа мэдүүлэн, халан хөөрэһэн ушартай.

Имагтал дайнай эгээл эхин дээрэ, Брестын хэрэмые хамгаалгын халуун бурма соо ороо бэлэй. Эгээл түрүүшын призывтэ тудажа, Белоруссида дайлалдаһан зон сооһоо амиды үлөөшэд абар-табар үсөөн һэн. Диилэнхи олонхинь алуулһан, амиды үлөөшэдынь толгой тоолон плендэ абтаһан.

Плендэ ороһон Сэрээнин-Доржи Югославида концлагерьта хаагдаад байтараа, баян немецэй гарта дамжуулагдаһан юм. «Азиадууд мориндо бэрхэ гэлсэгшэ… Мори һургажа шадаха гүш?» - гүүлээд, шадабарияа харуулаад туршаа һэн. Немецэй мориие харууһалха болобо. Уларил зөөлэн дулаан, яблоко мэтын үлир газаа ханаабаар дүүрэн хэбтэнэ.

“Хэды соо энэ дайсанай ула доро ябаха хүмбиб. “Гуринха шоно ой тээшээ” гэгшэ, тэрээн шэнги һэмээхэн, мэхэтэйгээр тэрьелхэ түсэб толгой соогоо бөөмэйлһүү”, – гээд бододог болобо.

Тойроод хуу шэнжэбэ, хараашалба. Ой руу ошоһон зүргэ харгы ямар бэ, мори тэргээр гарамаар гү гэхэһээ эхилээд, нарин тодорхойгоор лаблаба. Таабайнгаа хэлэгшээр, зурхайгаар һайн үдэрөө шэлэн һунгаба.

Немецынь наһажаал, тиимэһээ сэрэгһээ сүлөөлэгдэһэн байгаа юм гү, али ямар нэгэн сэрэгэй томо даргын түрэл гарал юм һэн гү, бүхы һанааниинь гүйгөөшэ моридые һургажа, ябан-ошон солодо хүртэхэ хүсэлтэй һэн хаш. Нэгэтэ тэрэнэй конюшни соогоо доошоо хараад, юу хээ хэжэ һууха хоорондонь Сэрээнин-Доржи толгой руунь сохёод, винтовкыень абаад тэрьедэбэ. Юрэ эмээл морёор бэшэ, хоёр эмниг мори тэргэдэ хүллөөд... Хоёр-гурбан хоногой хүнэһэ урид бэлдэһэн байгаа. Нилээн доро зүрхэтэй һэн бэзэ, маргаа, айгаа гэжэ байгаагүй.

Арбан час ото һэтэ гүйлгөөд, одоошье партизануудтай ушарба. Тэдэ абаһаар тэбэреэд абаха һэн гү, баһал мүшхэлгэ мүрдэлгын шүүр соогуур гаргаа һэн бэзэ. Ехэл аза талаантай байгаа, буряад сэрэгшэн. Плендэ ороод гараһан сэрэгшэдэй хуби заяан аргагүй бэрхэтэй, орёо һэн. Хамагдаха хаагдаха гү, али штрафной батальондо оруулагдаха.

Харин Сэрээнин-Доржи партизануудтай саг соогоо замаа ниилүүлжэ, амяа абараа һэм шуу. Тудахадаа, дайнай һүүлдэ Советскэ Союзай Геройн нэрэ зэргэтэй болоһон, тэрэ сагтаа Михайло гэжэ нэршэһэн суута партизан Мехти Гусейн-задетэй золгохо, дайшалхы замаа сугтаа гаталха заяатай байгаа бэлэй.

- Сэрээнин-Доржо ахай, дайн байлдаанай үедэ болоһон ямар нэгэ һонин ушар тухай хөөрэжэ үгыт, - гэжэ Зоригто Бадмаев гуйгаа юм ха.

- Юугээшье хөөрэхэбиб даа. Дайсаниие хюдаа һэм гэхын орондо хүндэ хоро хэхыень болюулаа һэм гэбэл, тааруу юм бэзэ. Таба һүрэдэг тон һайн винтовкотой байгааб. Нэгэтэ харуулда ябажа ябатараа, голой эрьедэ арбаад немецые обёоржорхибоб. Эгээл манай Худан гол шэнги… Винтовконуудаа түшүүлжэ табинхай, нюсэгэлөөд, уһанда орожо байбад. Эгээ тархяа мылэдээд байхадань, таба һүрэдэгөөрөө оножо буудахадамни, тэрэ дороо абяагүй һалгадаг байба. Гурбые һалгаатарым хэнииньшье ойлгоогүй байшоо. Теэд һүүлдэ салдаган гүйлдэхэдэнь, юу байха юм, бэшыень хиргаа һэн бэзэб. Иимэрхүү ушарнууд бологшол һэн, - гэжэ Сэрээнин-Доржи ахай хөөрэһэн юм.

Энэ хөөрөөниинь үнэн үндэһэтэй байһаниинь ойлгосотой. Бодото гэршэнь – буряад сэрэгшэн хари гүрэндэ партизан хүдэлөөндэ хабаадаһанай түлөө Югославиин Герой гэһэн хоморой нэрэ зэргэдэ хүртэһэн алдартай. “Шэн зоригой түлөө” гэһэн Югославиин дээдын хоёр орден үбсүүндэнь зүүлгэгдэһэн бэлэй.

Иимэ үндэр шагналнуудта зууршалагдахадань, «особый отдел» гээшэ Сэрээнин-Доржын концлагерьта байһан үеые наринаар шэншэжэ, шүүжэ үзэхэ гэжэ шиидэбэ. Шагналда хүртэхэһөө байха буудуулхадаашье торохогүй, дайнай үеын шанга хуули гурим бэлэй даа.

Аюултай байдалда ороод байхадань, тэрэ үедэ тагнуулай- диверсионно добтолгонуудаараа мэдээжэ болоһон лейтенант Мехти Гусейн – заде буряад сэрэгшэниие хамгаалжа, харгалзажа абарһан юм. Өөрөө Мехти Гусейн-заде мүн лэ Югославиин Герой болоһон, 1944 ондо баатарай үхэлөөр унаһан. Югославиин зон энэ баатарые хүндэтэйгөөр хүдөөлһэн, хүшөө бодхооһон. 1957 ондо Михайло гэжэ нэршэһэн Мехти Гусейн-задедэ нүгшэһэнэйнь удаа Советскэ Союзай Геройн үндэр нэрэ зэргэ олгогдоһон.

Партизанууд иимэ зоригтой, һүр һүлдэ ехэтэй хүнэй хажууда дайлалдахадаа, эжэлүүдгүй жэшээ абадаг байгаа. Илангаяа тагнуулда орожо, гэнтэ добтолхо аргануудта Михайло нүхэдөө һургаһан бэлэй. Эндэһээ уламжалан, Сэрээнин- Доржын дайсаниие “Хоро хэхыень болюулдаг” арга ойлгосотой болоно бэшэ гү?

Дайнай һүүлдэ нилээн сагай үнгэрөөд байхада, Югославиһаа урилга ерэһэн. Гүрэн түрэнь хамгаалагшадаа хүндэлэн ёһолһон юм. Теэд Югославиин Герой Сэрээнин-Доржи ошожо шадаагүй. Военкомадай зүгһөө үүсхэл- эмхидхэл һула байһан юм гү, харгын мүнгэ дуталдаа һэн гү, али үнөөхил сомор зан заншалнай диилэһэн юм гү – юрэл, ошоогүй.

Мехти Гусейн-задегээ ходол һанажа, һайхашаажа ябаа сэдьхэлдээ. Оройдоол 25 наһатай сээл залуу азербайджанец хүбүүн һэн. Хайратай, харамтай. Үйлсэнүүд, һургуулинууд, теплоходууд тэрэнэй нэрэ зүүгээ. Югославида, Азербайджанда хүшөөнүүд бодхоогдоо.

Энэ ехэ зоригто баатарай нэрын хажууда юрын буряад сэрэгшэ Сэрээнин-Доржын, бусадшье олон совет партизануудай нэрэ одото тэнгэридэ бадаржа байдаг ёһотой.