Нэрэдээ хүрэмэ сэдьхэлтэй ахатамнай

Намарай шара үнгэ соо,

Набшаһадай хүнгэн хиидээн соо,

Наруули һайхан үзэсхэлэн соо

Наһанай ябаса элил даа...

Харамтай түргэнөөр үнгэрдэг нahaн тухай арадай поэт Г. Базаржаповагай уран гоё, удхатай үгэнүүдтэй «Намарай шарай» гэһэн дуу Хэжэнгын аймагай уран бэлигтэнэй үлгы болоһон Ушхайта нютагһаа гарбалтай, Буряадай журналистикын ветеран, уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ Далай Шагдарович Хубитуев ехэ дуратайгаар шагнадаг һэн. Үнэхөөрөө, “сагай түргэн гээшэ гайхалтай” гээд лэ, ахатан нүхэрөө һайхан үгэнүүдээр дурсаха дурамни хүрэнэ.

Нэрэдээ хүрэмэ далай шэнги үргэн сэдьхэлтэй, хүн зондоо хүндэтэй, хүхюун, дорюун зантай, ходол гоёор, ариг сэбэрээр хубсалһан, сэмсэгэр сэхэ бэетэй, урин зохидоор энеэбхилэн алхалдаг бэлэй даа. Далай Шагдаровичай уран гуурһан дороһоо гараһан Улаан-Үдымнай болон хүдөө ажахын ажалша геройнууд тухай удха түгэлдэр очеркнууд, уншагшадые һонирхуулһан уран, баян үгэнүүдээр шэмэглэгдэһэн зураглалнууд, шогтой, зугаатай, шүүмжэлхы, хурса хэлэтэй материалнууд, илангаяа «Буряадай түрүү хүнүүд» гэһэн «Буряад үнэн» сониной конкурсын эрхим зон тухай статьянууд журналистикын ветеранай түрэхэһөө талаантай, анханһаа абьяас бэлигтэй байһыень гэршэлнэ бшуу.

Эсэгын гэрэй үүдэнһээ эхилдэг юм даа энэ харгы

Дайнай хатуу шэрүүн жэлдэ, 1943 оной августын 10-да Хэжэнгын аймагай Ушхайта һууринда түрэһэн манай ахатан өөр тухайгаа ехэ һонёор хөөрэдэг бэлэй.

Үхэлтэ дайнда Баруун фронтдо дайлалдахаяа ошоһон Шагдарай Хубита өөрынгөө наһанай хани нүхэр Юмдэлэгэй Мэдэгмаада иигэжэ захин хэлэһэн юм: «Бишни энэ аймшагтай дайнһаа бусахагүй хаб даа, тиимэһээ, шимни, нэрыемни нэрлүүлхэ хүбүү үргэжэ абаарай даа». Тиигэжэ эжымни Гомбожабай Ошортонһоо һая гараһан намайе, нарай үхибүү үргэжэ абаһан юм. Баатарай үхэлөөр дайнда наһа бараһан эсэгэмни хүбүүтэйшье болоһоноо мэдэнгүй, 1943 оной августын 25-да харата дайсадһаа амияа алдаа бэлэй, - гэжэ Далай Шагдарович зугаалдаг һэн.

Багаһаа һүбэлгэн, һонюуша сэдьхэлтэй Далай хүбүүн багшанарай училищида һуража байхадаа, халуун дуранай нангин мэдэрэлээр Хурамхаанай аймагай Бархан тоонтотой арюухан, сарюухан, саб сагаахан шарайтай, үндэр гоё бэетэй дангина Людмилатай танилсажа, айл бүлэ боложо, аятай зохидоор түбхинөө. Ажабайдалай, ажалай хүнгэн бэшэ харгыда гаргаһан Мэдэгмаа эжынь удангүй наһа баража, сэдьхэлдэнь гуниг түрүүлээ бэлэй.

Хани халуунаар дэмжэжэ, энэ наһанайнь энхэрэл дүүрэн дураниинь болоһон, налгай зохид зантай, нарин нягта, анханһаа ажалша, хүндэмүүшэ сэдьхэлтэй, медицинын хүдэлмэрилэгшэ мэргэжэлтэй Людмила Иннокентьевна эльгэ зүрхыень хайлуулжа шадаа, эрхэхэн, бэрхэхэн, хөөрхэн, зохидхон Эржена, Эльвира басагадынь наһанайнь намтарые баяжуулаа, баясуулан жаргуулаа бэлэй.

Хэжэнгэдээ суута багша Нина Мархасаевна Батомункуевагай ударидалга доро хүдэлжэ, комсомолой райкомой һургуулиин ажалай таһагые даагшаар амжалтатай ажаллаад, хуби заяагаа «Буряад үнэнтэй” ниилүүлээ.

“Ажалай үрэ дүнһөө жаргал дулдыдадаг”

гэхэ гү, али «ажал гээшэ жаргал» гээд бэшэжэ һурашанхай «Буряад үнэнэй» сурбалжалагшадай эбтэй эетэй коллективтэй суг хүдэлхэ зол хубитай байһан Далай Шагдарович 1971 ондо тус редакци ерэжэ, шударгы ажалай охиндо, зохёохы ажалайнгаа оньһондо ороо бэлэй. Хойно хойноһоонь һонин һонин статьянуудые, мүн түрэл Хэжэнгынгээ, холо ойрын аймагуудаар, нютагуудаар командировкодо гаража, «Сэсэн Сэнгын», «Толиин», «Халаахайн» материалнуудые һубарюулан толилуулжа, уншагшадаймнай анхарал татаа һэн.

«Эсэгэ оронойнгоо үмэнэ аша габьяагай түлөө» орденой 2-дохи шатын медаляар шагнагдаһан, бэлигтэй корреспондент - оршуулагшаар, “Бурятия” сониной эрхилэгшээр, удаань гаргагша эрхилэгшээр амжалтатай хүдэлһэн Николай Бадмаринчинов Далай Хубитуев – аха нүхэр тухайгаа 60 наһанайнь ойдо ульгам, уран хэлээрээ бэшэжэ, ахатанайнгаа шогтой жэшээнүүдээр уншагшадые гайхуулаа һэн. Юуб гэхэдэ, урдаа хараха ахатан сурбалжалагша хаанашье - вагонно деподо, «Эльдорадын» байшангай барилгада хүдэлхэдөө, ажалша, уран гартай байхаһаа гадна, хөөрүү, хүхюун, дорюун зангыень онсолон тэмдэглээ. Мүн наадааша, зугааша, хүниие дууряахадаа бэрхэ талыень элирхэйлээ бшуу. Эжынгээ үбдөөгүй һаа, Далай Шагдарович заал һаа Ленинградай институдта драматическа артист болохоёо ошохо һэн.

Хэзээ нэгэтэ Будамшуугай үдэр гэжэ тогтоогдоо һаань, энэмнай баһал Далай Хубитуевай хуулита һайндэрынь болохо зэргэтэй, - гэжэ тэрэ статья соогоо тэмдэглэһэн Николай Дабаевич бэшээ һэн.

Суг хамта хүдэлһэн бүри аха захатанаа Мижитцырен Намжиловые, Бадма Цыремпиловые һажаажа, дууряажа байжа харуулжа, бидэнииешье хүхеэдэг, ажабайдалда дайралдаһан шог ёгто үзэгдэлнүүдые, буряад зонтой ушарһан анекдодуудые хөөрэжэ, бидэнээ үнэхөөрөөл һайса энеэлгэдэг, жаргуулдаг һэн даа.

Хаанахинайб гэжэ хэнииешье илгангүй, ямаршье газарай, мүн түрэл Ушхайтынгаа зониие ехэ үргэдэг, ульгам, уран хэлээрээ дэмжэдэг, шадаха зэргээрээ туһалдаг, дулаахан сэдьхэлээрээ, үнэн сэхэ үгэнүүдээрээ, хүхюун, дорюун зангаараа һанааемнай заһадаг бэлэй.

Хэблэлэйнгээ байшанда сурбалжалагшаар, харюусалгата секретариин орлогшоор хүдэлхэдөө, ехэ сэдьхэл дүүрэн болонхой, шогложо, энеэжэл, хүхижэл, бидэнээ ажалдамнай зоригжуулжал ябаа бэлэй. Наһанай амаралтада байгаад, маанадтаяа амжалтатай хүдэлжэ, ондоо ажалда ябашахадань, “Үнэнэймнай” коридоршье ехэ уйтан, энеэдэ наадагүй, хон-жэн болошоходол гээ бэлэй.

Буряад һайхан хэлэтэй, баян бардам үгэнүүдтэй, һайн дикцитэй, ульгам хоолойтой байһан Далай Шагдарович ямаршье алтан ой, түрэ найрнуудые ордоһотой гоёор хүтэлдэг онсо шадабаритай, тамада - хүтэлэгшын талаан бэлигтэй һэн. Ойн баярай хэмжээ ябуулгануудта, түрэ найрнуудта зорюулһан, өөрынь зохёоһон шүлэгүүд, найруулганууд «Үнэнэймнай» хуудаһануудые ехэ удхатайгаар шэмэглэдэг байгаа.

Нэрыень дээрэ үргэжэ ябаһан Эржена басаганиинь тамуужанда харюусалгатай ажалтай. Иннокентий нүхэртэеэ Сэндэма, Настя басагадтай болоо, Юмжана зээгээ үргэлсэнэ.

Онсо мэргэжэлтэй Эльвира ВСГУТУ-да ажалладаг. Юрий нүхэртэеэ Саша басагаяа, олон конкурсдо илаһан гитарист Илья хүбүүгээ хүмүүжүүлнэ.

Бэрхэ басагад, хүрьгэдөөрөө, бэлигтэй зээнэрнүүдээрээ, хөөрхэн зээнсэрнүүдээрээ омогорходог байһан эрилтэ ехэтэй эсэгэ, энэрхы сэдьхэлтэй үбгэн эсэгэ тэдээн тухайгаа бидэндээ тон дуратайгаар хөөрэдэг бэлэй.

Онкологическа диспансертэ хүдэлхэдөө, олон үбшэнтэндэ туһалһан наһанайнь хани нүхэр Людмила Иннокентьевна аша зээнэрээ аятай зохидоор тойрууланхай, наһанайнгаа нүхэрые дулааханаар дурсан, уяран, үгылэн һууна.

- Үе саг түргөөр үнгэрдэг байна даа. Бидэ 47 жэлдэ Далайтаяа зол жаргалтай һуугаалди даа. Үетэн нүхэдөө, ханинуудаа амиды мэндэ ябахадань һайханаар үргэжэ, найжалжа, дүмэжэ, түшэглэжэ, бэе бэеэ гамнажа, хайрлажа һуугыт даа, - гэжэ бултанда, түрэл коллективтэнь захина, ехэ зохидоор үреэнэ һэн даа.

... Һүүлшын дулаанай ольбон соо,

Һүниндөө бууһан ольһон соо,

Һүгэдэмэ дуранай холодоон соо

Наһанай ябаса элил даа...