Ажалда дурлуулан хүмүүжүүлнэ

 Улас дотороо эгээл баян түүхэтэй һургуулинуудай нэгэн - Шэмхын интернат- һургуули болоно. Һүүлэй хэдэн ар- баад жэлэй хугасаада ниигэмэй түхэлэй хараа бодолтой болгогдон­хой. Эндэ ганса Шэмхэ һууринай үхибүүд һурана бэшэ, мүн бүхы Түнхэнһөө хүүгэд сугларанхай.

- Гуламтадамнай хамта дээрээ 165 һурагша тоологдоно. Тэрэ тоодо интернадта байдаг 87 үхибүүн бо­лоно. Эдэмнай түрэлхидгүй үншэн, түлюур байдалтай, олон хүүгэдтэй гэр бүлэнүүдэй үхибүүд гээшэ. Тиимэһээ бултандань онсо анхарал хэрэгтэй. Гүрэн дотороо ёһотой хэ­рэгтэй эрхэтэд болгожо гаргахын тула манай һуралсалай гуламта ажа­байдалай олон шэглэлээр хүдэлжэ, ерээдүйе хүмүүжүүлхэ гэжэ оролдо­но, - гэжэ интернат-һургуулиин за­хирал Сергей Матвеевич Сушкеев хөөрэнэ.

Газар дээрэ хүдэлнэ

Шэмхын интернат-һургуули олон жэлэй туршада баян ургаса ургу­улдаг юм. Үшөө совет үеһөө хойшо Шэмхэ һуурин огородой эдеэ тарил­гаараа суутай байһан. Һургуулиин наһанһаа хойшо хэдэн үе шэмхын үхибүүд хартаабха, морхооб, капу­ста болон огородой бусад эдеэ та­рижа хүмүүжүүлэгдээ гэхэдэ, алдуу болохогүй.

Хүндэ хүшэр 1990-ээд онуудаар һургуулиинхид энэ хэрэгээ орой­доошье орхёогүй. Һүүлдэ хүүгэдые һургуулида ажал хүүлэхэгүй гэһэн хорилто гүрэн дотор гаргагдаа бэ­лэй. Тиигэбэшье Шэмхын үхибүүд һургуулиингаа огородто дуратайгаар ажал хэһэн зандаа байгаа.

Бэлиг ехэтэй, дүй дүршэлтэй Ма­рия Ильинична Дырхеева энэ ажал ябуулжа байдаг. Нёдондо Уласай байгаали хамгаалгын түб һуралсалай энэ гуламтада өөрынгөө мэргэжэл­тэниие ажалда оруулаа. Залуу багша Зинаида Найдановна Дашидондоко­ва ерэжэ, хамсыгаа шуун оролсоһон байна.

- Огороднай гурбан гектарһаа үлүү газар эзэлнэ. Эгээл һайн жэлнүүдтэ - 15 тонно хартаабха, 8 тонно капуста абадаг байнабди. Һургуулияа хан­гаад, үлэһэниинь худалдаанда гара­на. Интернадта байһан үхибүүднай амаралтада гэр гэртээ тарахадаа, хартаабха, капуста болон бусад ого­родойнгоо эдеэ абаад ошодог. Ганса Шэмхын ажаһуугшад бэшэ, Түнхэнэй ондоо нютаг нугануудай хүнүүд маанадһаа худалдан абадаг. Слюдян­ка, Байкальск хотонуудһаашье ого­родой эдеэ абахаяа зорюута ерэдэг гээшэ. Холисогүй, һайн шанартай үтэгжүүлгэ хэрэглэжэ, иимэ үндэр сэгнэлтэдэ ургасамнай хүртэнэ ха юм. Олоһон мүнгөөрөө элдэб хэм­жээ ябуулгануудые үнгэргэдэгбди. Урилдаануудта, мүрысөөнүүдтэ үхибүүдэйнгээ ошоходонь, баһа энэ мүнгөөрөө хубаалдажа, бензиндэ гаргашалнабди, - гэжэ захирал омо­горхоно.

Һүүлэй жэлнүүдтэ һуралсалай гуламта Буряадай гүрэнэй ехэ һургуулитай, Буряадай гүрэнэй хүдөө ажахын академитэй нягта харилсаа холбоотойгоор хүдэлдэг болонхой. Оюутад ерэжэ, практика гарана. Хэ­дэн жэлэй саана алим жэмэстэй мо­дохонуудые һуулгаа. Түрүүшын ур­гаса бүхы һурагшадые, багшанарые баярлуулаа. Һургуулиин столово ам­татайхан алим жэмэсэй эдихэ, ууха зүйлнүүдээр бултаниие хүндэлнэ.

Эдэ бүгэдэ ажалнуудые өөһэдөө үхибүүд ябуулна. Хэды тиигэбэшье һуралсалай гуламтын дэргэдэ агро­класс байгуулагдаа. Үбэл зунгүй тэдэ ургамал ургуулжа байдаг гэжэ хэлэ­хээр. Үбэлдөө элдэб сэсэгүүдые ургу­улжа, һургуулиингаа байшангуудые шэмэглэнэ.

2023 оной октябрь һарада «Байка­лАгро» гэһэн хүдөө ажахын үүлтэртэ үхэр малнуудай үзэсхэлэн болоо һэн. Тэрээнтэй дашарамдуулагдаһан «Живые традиции» гэһэн хүдөөгэй эдеэ хоолой хуралдаанда Шэмхын үхибүүд хабаадажа, ажалтайгаа та­нилсуулаа. Һургуулидаа ургуулһан сэсэгүүдые харуулжа, олон хүнүүдые гайхуулһан байна. Буряад Уласай Толгойлогшо Алексей Цыденовэй магтаалда хүртөө.

Хонин ажалда һурана

Интернат-һургуулида Түнхэнэй аймагай фермернүүд һайнаар туһалдаг. Баир Цыреновичэй ажа­хы обёос тарина, нёдондо нэгэ гектарһаа 21 центнер ургаса абаа. Нүгөө ажахы һуралсалай гулам­тын хонин һүрэг адуулаад бай­даг. Тиимэһээ интернат-һургуули фермернүүдтэ ехэ баярые хүргэнэ. Юуб гэхэдэ, сэгнэшэгүй туһа хүргэнэ ха юм.

- Бандида Хамба лама Дамба Аюшеевтэй уулзажа, хони иишэнь асарһан байнабди. Аймагай зүүн талада ажаһуудаг фермер Андрей Гомбоевич хони адуулна. Шэмхэ­дээ дүтэ газарта тэдээнээ асаржа, тэжээхэ һанаатайбди. Юуб гэхэдэ, һурагшадаа хонин ажалда һургаха түсэбтэйбди, - гэжэ Сергей Матвее­вич үргэлжэлүүлнэ.

Хониной нооһон худалдаанда гаранагүй. Тиимэһээ һуралсалай гуламтада үхибүүдые нооһоор эл­дэб хэрэгсэлнүүдые хэжэ һургана. Һурагшадай нооһоор бүтээһэн гарай бэлэгүүд хүн зоной үндэр сэгнэлтэдэ хүртэнэ.

«Точка роста» гэһэн бүхэроссиин түсэлдэ һуралсалай гуламта нэгэ­тэ бэшэ хабаадана. Үнгэрһэн жэл­дэ хониной нооһоор нэхэхэ, оёхо хэрэгсэлнүүд худалдан абтаа. Саяна Буянтуевна Сушкеева үхибүүдые һургажа эхилээ. Дэгэл, оймһо, малгай гэхэ мэтэ хубсаһа хунарай зүйлнүүдые хүбүүд, басагадгүй оёно. Иигэжэ «һэеын һургуули» эдэбхитэй­гээр ажалаа ябуулна.

«Шэмхын интернат- һургуулиин үхибүүд байгаалида гамтайгаар хандаха хэрэгтэй гэжэ хара багаһаа мэдэдэг юм. Экологическа зүргэ бэлдэжэ байна. Мүн тамирайшье талаар һуралсалай гуламтада ехэ ажал хэгдэнэ. Эдээн тухай удаадахи дугаарта хөөрэхэбди.