Ниигэм 11 apr 2024 934

Ажалда дурлуулан хүмүүжүүлнэ

Түнхэнэй аймагай Шэмхын интернат-һургуули дүүргэһэн үхибүүд ажабайдалай хүнгэн бэшэ замда бэлэн гарана. Үшөө һургуулиин ябаад, тэдэ огород тарижа һурана, хониной нооһоор хубсаһанай элдэб зүйлнүүдые оёно, тамирайшье талаар һайн бэлэдхэлтэйнүүд юм. Байгаалидаа гамтайгаар хандаха хэрэгтэй гэжэ бага наһанһаань ойлгоод ябадаг болоно.

© фото: Шэмхын интернат-һургуулиин гэрэл зурагууд

 Улас дотороо эгээл баян түүхэтэй һургуулинуудай нэгэн - Шэмхын интернат- һургуули болоно. Һүүлэй хэдэн ар- баад жэлэй хугасаада ниигэмэй түхэлэй хараа бодолтой болгогдон­хой. Эндэ ганса Шэмхэ һууринай үхибүүд һурана бэшэ, мүн бүхы Түнхэнһөө хүүгэд сугларанхай.

- Гуламтадамнай хамта дээрээ 165 һурагша тоологдоно. Тэрэ тоодо интернадта байдаг 87 үхибүүн бо­лоно. Эдэмнай түрэлхидгүй үншэн, түлюур байдалтай, олон хүүгэдтэй гэр бүлэнүүдэй үхибүүд гээшэ. Тиимэһээ бултандань онсо анхарал хэрэгтэй. Гүрэн дотороо ёһотой хэ­рэгтэй эрхэтэд болгожо гаргахын тула манай һуралсалай гуламта ажа­байдалай олон шэглэлээр хүдэлжэ, ерээдүйе хүмүүжүүлхэ гэжэ оролдо­но, - гэжэ интернат-һургуулиин за­хирал Сергей Матвеевич Сушкеев хөөрэнэ.

Газар дээрэ хүдэлнэ

Шэмхын интернат-һургуули олон жэлэй туршада баян ургаса ургу­улдаг юм. Үшөө совет үеһөө хойшо Шэмхэ һуурин огородой эдеэ тарил­гаараа суутай байһан. Һургуулиин наһанһаа хойшо хэдэн үе шэмхын үхибүүд хартаабха, морхооб, капу­ста болон огородой бусад эдеэ та­рижа хүмүүжүүлэгдээ гэхэдэ, алдуу болохогүй.

Хүндэ хүшэр 1990-ээд онуудаар һургуулиинхид энэ хэрэгээ орой­доошье орхёогүй. Һүүлдэ хүүгэдые һургуулида ажал хүүлэхэгүй гэһэн хорилто гүрэн дотор гаргагдаа бэ­лэй. Тиигэбэшье Шэмхын үхибүүд һургуулиингаа огородто дуратайгаар ажал хэһэн зандаа байгаа.

Бэлиг ехэтэй, дүй дүршэлтэй Ма­рия Ильинична Дырхеева энэ ажал ябуулжа байдаг. Нёдондо Уласай байгаали хамгаалгын түб һуралсалай энэ гуламтада өөрынгөө мэргэжэл­тэниие ажалда оруулаа. Залуу багша Зинаида Найдановна Дашидондоко­ва ерэжэ, хамсыгаа шуун оролсоһон байна.

- Огороднай гурбан гектарһаа үлүү газар эзэлнэ. Эгээл һайн жэлнүүдтэ - 15 тонно хартаабха, 8 тонно капуста абадаг байнабди. Һургуулияа хан­гаад, үлэһэниинь худалдаанда гара­на. Интернадта байһан үхибүүднай амаралтада гэр гэртээ тарахадаа, хартаабха, капуста болон бусад ого­родойнгоо эдеэ абаад ошодог. Ганса Шэмхын ажаһуугшад бэшэ, Түнхэнэй ондоо нютаг нугануудай хүнүүд маанадһаа худалдан абадаг. Слюдян­ка, Байкальск хотонуудһаашье ого­родой эдеэ абахаяа зорюута ерэдэг гээшэ. Холисогүй, һайн шанартай үтэгжүүлгэ хэрэглэжэ, иимэ үндэр сэгнэлтэдэ ургасамнай хүртэнэ ха юм. Олоһон мүнгөөрөө элдэб хэм­жээ ябуулгануудые үнгэргэдэгбди. Урилдаануудта, мүрысөөнүүдтэ үхибүүдэйнгээ ошоходонь, баһа энэ мүнгөөрөө хубаалдажа, бензиндэ гаргашалнабди, - гэжэ захирал омо­горхоно.

Һүүлэй жэлнүүдтэ һуралсалай гуламта Буряадай гүрэнэй ехэ һургуулитай, Буряадай гүрэнэй хүдөө ажахын академитэй нягта харилсаа холбоотойгоор хүдэлдэг болонхой. Оюутад ерэжэ, практика гарана. Хэ­дэн жэлэй саана алим жэмэстэй мо­дохонуудые һуулгаа. Түрүүшын ур­гаса бүхы һурагшадые, багшанарые баярлуулаа. Һургуулиин столово ам­татайхан алим жэмэсэй эдихэ, ууха зүйлнүүдээр бултаниие хүндэлнэ.

Эдэ бүгэдэ ажалнуудые өөһэдөө үхибүүд ябуулна. Хэды тиигэбэшье һуралсалай гуламтын дэргэдэ агро­класс байгуулагдаа. Үбэл зунгүй тэдэ ургамал ургуулжа байдаг гэжэ хэлэ­хээр. Үбэлдөө элдэб сэсэгүүдые ургу­улжа, һургуулиингаа байшангуудые шэмэглэнэ.

2023 оной октябрь һарада «Байка­лАгро» гэһэн хүдөө ажахын үүлтэртэ үхэр малнуудай үзэсхэлэн болоо һэн. Тэрээнтэй дашарамдуулагдаһан «Живые традиции» гэһэн хүдөөгэй эдеэ хоолой хуралдаанда Шэмхын үхибүүд хабаадажа, ажалтайгаа та­нилсуулаа. Һургуулидаа ургуулһан сэсэгүүдые харуулжа, олон хүнүүдые гайхуулһан байна. Буряад Уласай Толгойлогшо Алексей Цыденовэй магтаалда хүртөө.

Хонин ажалда һурана

Интернат-һургуулида Түнхэнэй аймагай фермернүүд һайнаар туһалдаг. Баир Цыреновичэй ажа­хы обёос тарина, нёдондо нэгэ гектарһаа 21 центнер ургаса абаа. Нүгөө ажахы һуралсалай гулам­тын хонин һүрэг адуулаад бай­даг. Тиимэһээ интернат-һургуули фермернүүдтэ ехэ баярые хүргэнэ. Юуб гэхэдэ, сэгнэшэгүй туһа хүргэнэ ха юм.

- Бандида Хамба лама Дамба Аюшеевтэй уулзажа, хони иишэнь асарһан байнабди. Аймагай зүүн талада ажаһуудаг фермер Андрей Гомбоевич хони адуулна. Шэмхэ­дээ дүтэ газарта тэдээнээ асаржа, тэжээхэ һанаатайбди. Юуб гэхэдэ, һурагшадаа хонин ажалда һургаха түсэбтэйбди, - гэжэ Сергей Матвее­вич үргэлжэлүүлнэ.

Хониной нооһон худалдаанда гаранагүй. Тиимэһээ һуралсалай гуламтада үхибүүдые нооһоор эл­дэб хэрэгсэлнүүдые хэжэ һургана. Һурагшадай нооһоор бүтээһэн гарай бэлэгүүд хүн зоной үндэр сэгнэлтэдэ хүртэнэ.

«Точка роста» гэһэн бүхэроссиин түсэлдэ һуралсалай гуламта нэгэ­тэ бэшэ хабаадана. Үнгэрһэн жэл­дэ хониной нооһоор нэхэхэ, оёхо хэрэгсэлнүүд худалдан абтаа. Саяна Буянтуевна Сушкеева үхибүүдые һургажа эхилээ. Дэгэл, оймһо, малгай гэхэ мэтэ хубсаһа хунарай зүйлнүүдые хүбүүд, басагадгүй оёно. Иигэжэ «һэеын һургуули» эдэбхитэй­гээр ажалаа ябуулна.

«Шэмхын интернат- һургуулиин үхибүүд байгаалида гамтайгаар хандаха хэрэгтэй гэжэ хара багаһаа мэдэдэг юм. Экологическа зүргэ бэлдэжэ байна. Мүн тамирайшье талаар һуралсалай гуламтада ехэ ажал хэгдэнэ. Эдээн тухай удаадахи дугаарта хөөрэхэбди.

Автор: Борис БАЛДАНОВ

Фото: Шэмхын интернат-һургуулиин гэрэл зурагууд