Энэ үдэшэ республикын Соёлой, Эрдэм болбосоролой яамануудай, Үндэhэтэнэй номой сангай, Сэлэнгын, Түнхэнэй аймагуудай захиргаануудай харгалзалга, туhаламжа доро үнгэрөө.
Харагшадые урин дулаанаар амаршалха зуураа Н.Т.Артугаева мүнөө үедэ буряад хэлэнэй хуби заяан тухай hанаагаа зобожо байhан тухайгаа онсолон тэмдэглээд, «Дуун-шүлэгэйнгөө заяашадые дуудажа байнаб, аргадажа байнаб» гэжэ гүн сэдьхэлhээ мэдүүлбэ.
Дүшэн жэлдэ буряад хэлэ, литературын багшаар хүдэлhэн Буряад Уласай габьяата багша Н.Т. Артугаева мүнөө уран зохёолой замаар эдэбхитэй дабшана. Буряад хэлэн дээрэ 11 номой автор, эдэ номуудай хоёрынь – «Эдир зурааша», «Бороо, бороохон» хүүгэдтэ зорюулагдаhан. Бүри hая «Бороо, бороохон» «Алтарганые» угтуулан үнгэрhэн мүрысөөндэ илажа, Монголдо болохо hайндэртэ Буряадаа түлөөлхөөр эльгээгдэхэнь.
- Энээнэй урда жэлнүүдтэ дуу хүгжэмэй гурбан тоглолто үнгэргэhэн, өөр янзын дүршэлтэй болоhон гээшэт. Иимэ үүсхэл яагаад түрэhэн бэ?
- Үнэндөө, шүлэг зохёоходоо, юундэшьеб дуунай аялгада тааралдуулан бэшэхэ дурам саанаhаа хүрэдэг байгаа юм. Тиимэ хуби тудаа гэлтэй гү… - гээд, Нина Тогтохоевна харюусаа hэн.
Иимэ абьяас шуналдаа татагдаад лэ, композиторнуудтай харилсажа эхилhэн. Дуунууд хойно хойноhоо hубаряа. Пурбо Дамиранов, Цырен Шойжонимаев, Баир Батодоржиев, Алагуй Егоров, Дэлгэр Дымбрылов, Лариса Санжиева, Лариса Халтанова, Булад Бадмаев, бусадшье. Һүүлэй жэлнүүдтэ уран шүлэгшэ, композитор Вера Шобосоеватай илангаяа дүтөөр харилсан, аша үрэтэйгөөр ажаллана.
Бүхы дээрээ Нина Артугаева 180-яад дуунай шүлэгүүдэй автор мүн. «108 мүрнүүд» гэhэн согсолбориин удаа 144 дуу багтааhан хоёрдохи согсолборинь мүндэлhэн бэлэй.
Хүүгэд багашуулай эдэбхи
Буряад драмын театрай ялас гэмэ зүжэгшэд Болот, Жажан Динганорбоевтон энэ үдэшые хүтэлөө. Буряадай Оперо болон баледэй театрай оройн залаа дуушад Дамба Занданов Батор Будаев хоёрой гүйсэдхэhэн «Сэлэнгымни аялганууд» гэhэн дуугаар концертын эхилhэниинь удхатай. «Часарганын магтаал», «Алтан уула», «Харганаа нютагай вальс» гээд нютагтаа зо- рюулганууд олон даа. «Бүхэнэй долгинууд» гэhэн дуушадай бүлэгэй эдэбхитэйнь ойлгосотой.
Буряадай арадай ёhо заншалнуудта зорюулагдаhан «Үбгэд хүгшэдөө хүндэлэе», «Шагай наадан», «Буузын hайндэр», «Алтарганын алтан аялганууд» гэhэн дуунууд тоглолтын шэмэгынь болоо.
Энэ үдэшэ хүүгэдтэ зорюулагдаhан дуу, хатарнуудые харагшад халуунаар угтан абаба. Хүүгэдэй «Уян бэлиг», «Мүнгэн хонхонууд» студинууд бэлигээ дэлгээн харуулба. «Бүмбэгэмни» гэhэн дууе Алина Санжиева ямар хөөршөөмөөр гүйсэдхөөб даа.
«Мүнгэн хонхонууд» студи
Холо ойрын айлшад
Заяагаараа дуу дуулахаар түрэhэн зоной досоо иимэ hайндэрнүүд жаргалай мэдэрэл асардаг ёhотой. Жэшээлбэл, Оронгоhоо гарбалтай Цыден-Ешэ Бимбаевые одоол шагнажа ханамаар даа. Жэнхэни аялгаяа жэгдэ гоёор гүйсэдхэдэг Бадма-Ханда Аюшеева, Эрдэни Батсүх, Елена Мохосова, Чингис Ли, уряанай нугалбаритайгаар дууладаг Булад Бадмаев, Чингисма Жапова гээд тоолоо hаа, үшөөшье олон бэлигтэниие нэрлэмээр байна.
Холоhоо ерэhэн дуушадые – хүндэтэ айлшадые онсолон нэрлэе. Москвагай академическэ хүгжэмэй театрай солист, Буряадай арадай артист, Зэдэ нютагhаа гарбалтай Чингис Аюшеев, оперно дуушан, дуунай багша Елена Аюшеева наhанай нүхэртэйгөө, Номгон далайн флодой ансамблиин гол дуушан Дугар Бадмажапов, Монголой соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, Монгол Уласай соёлой тэргүүнэй ахилагша Сагаадайн Мүнхболд гэгшэд халуун альга ташалгада хүртэбэ.
Зохёолшодой амаршалга
Үдэшын 5 сагhаа аяар 9 саг болотор үргэлжэлhэн энэ ехэ тоглолтые яажа эмхидхээ, найруулаа, тааруулаа юм. Хэды ехэ доторой хүсэн хэрэгтэйб даа.
С.
С. Манжигеев, Б-Х. Аюшеева, Н. Артугаева, Е. Аюшеева, Ч. Аюшеев
Энэ концерт-наадаяа Буряадай Уран зохёолшодой холбооной 90 жэлэй ойдо зорюулбаб гээд, автор мэдүүлбэ. Буряадай Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн, буряад-монгол зурхайша, Сэлэнгын аймагhаа гарбалтай Энгельсина Михайловна Гармаева үреэлэй hайхан үгэнүүдые зорюулаа. Энгельсина Гармаева Буряад оронойнгоо булан бүхэниие дуунууд соогоо магтан, иимэ үдэшэнүүдые хэдэ дахин үнгэргөө бэлэй. Буряадай Уран зохёолшодой холбооной түрүүлэгшэ Сергей Доржиев Нина Артугаевагай эмхидхэhэн иимэ тоглолто ёhотойл арадай hайндэр болобо гэжэ тэмдэглэбэ. «Гунга Чимитовэй замаар дабшажа ябаhан бэлигтэн» гэжэ хүндэлэн магтаба.
Баир Дугаровай, Светлана Нестеровагай оршуулhан Нина Артугаевагай шүлэгүүдые уран шүлэгшэ Людмила Семёнова, мүн Буряадай багшанарай дээдэ hургуулиин оюутад уран гоёор уншаба.
«Буряад хэлэнэй хүгжэлтэдэ бэрхэшээлтэ сагай тудаад байхада, иимэ тоглолто хадаа эрдэни-зэндэмэни мүн» гээд, hайндэртэ хабаадагшадай тэмдэглэhэниинь одоол үнэтэй, одоол сэнтэй даа.
Автор: Галина БАЗАРЖАПОВА-ДАШЕЕВА
Фото: Гэр бүлын архивһаа гэрэл зурагууд