Ивалгын дасанай дэргэдэхи һайн дуратанай эдэбхи ехэтэй волонтёрнуудаймнай «Бадма сэсэг» бүлгэм Хитад ороной Үбэр Монголой автономно аймагаар айлшалаад, тэндэ үнгэргэгдэһэн нүүдэлшэ арадуудай соёлой уласхоорондын «Минии наадам» гэһэн фестивальда урагшатай урматайгаар хабаадажа ерээ. Иимэ ехэ уласхоорондын нааданда хабаадажа, буурал эхэ Буряад ороноо түлөөлһэн ехэ баяраараа «Буряад үнэнэйнгөө» уншагшадтай хубаалдыт гэжэ манай сурбалжалагша «Бадма сэсэгэй» гэшүүдтэ хүндэтэйгөөр хандаа.
Буряадай ажаһуугша Элихан Батоцыренов «Алас Дурна - уршагта ябадалнуудай газар» гэжэ конкурсдо Ахын аймагай хадын ябаган харгыгаар үбэлэй сагта аяншалһан тухай видео-буулгабари эльгээбэ. Ролик дотор Нүхэн дабаан гэжэ нангин газар руу ошоһон зам харуулагдана. Авто-унаануудай ябаха харгын баригдахын урда энэ зам Аха нютагые «ехэ газартай» холбодог байһан юм.
Ага тойрогой Зугаалай нютагта ажаһуудаг уран бэшээшэ, Буряадай Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн Гомбо- Дугар Болотовой шэнэ шүлэгүүдые толилхо зуураа, «Һээр шаалган», «Шагай наадан» гэжэ шүлэгүүдынь дуун болохоор түсэблэгдэнхэй гэжэ мэдүүлэе.
Мүнөө жэл манай элинсэгүүдэй үндэһэн заншалта литын ёһоор, арбан долоодохи рабжуунай 2151 он мүндэлбэ.
Шэнэ жэлэй эхин - янгинама хүйтэн январь һара гэгшэ бэлэй. Харин һүүлэй үедэ үбэлэй хаһа яһала зөөлэнөөр үнгэрдэг шэнги боложо байна. Гэбэшье үбэл хадаа үбэл! Үбһэ түлеэн бэлдэгдэхээрээл бэлдэгдэнэ, үхэр мал хотологдохоороол хотологдоно. Зэдын үргэн Борьёогой талада түбхинэһэн малша айл Леонид Дмитриевич Ванчиковтан яһала һайнаар ондо орожо байна. Эрхилдэг ажал тухайгаа гэрэй эзэн эхэнэр Серафима Элбэновна Дармаева хөөрэжэ үгэбэ.
Тэбхэр 55 жэлэй туршада багшын ажалда амжалтатай хүдэлхэ үедөө тоогүй олон шабинарые һурган хүмүүжүүлһэн, эдирхэн хүүгэдэй заяанайнь залуур болоһон дээдэ гарай багша Людмила Будажаповна Доржиева эдэ үдэрнүүдтэ 75 наһанайнгаа ойн баяр угтажа байна. Аяар 30-аад жэлэй саада тээ Эдир сурбалжалагшадай нэгэдэл байгуулаад, бэлигтэй хүбүүд, басагадые һургажа эхилһээр, мүнөө болотор ажалаа таһалгаряагүй ябуулһаар. Гансал хэшээлээ үнгэргөөд ябадаг бэшэ, харин өөрын онол арга хэрэглэжэ, зохёохы уран аргаар үхибүүн бүхэндэ өөрын «түлхюур» оложо, һурган хүмүүжүүлдэг бэлигтэй багша юм. Людмила Будажаповна бүхы наһаараа гол ажалайнгаа хажуугаар олониитын хүдэлмэри үрэ дүнтэйгөөр эрхилжэ ябаа, ябанашье.
Элүүрые хамгаалгын бүхэдэлхэйн эмхиин баталһанай ёһоор, дунда зэргын тоо баримтануудаар алибаа үндэһэ яһатанай нэгэ түлөөлэгшэ жэлэй туршада 7-8 литр спирт уудаг һаань, тэрэ үндэһэтэн хосорон һалаха туйлдаа хүрэдэг. Мүнөөдэрэй Орос гүрэнэй ба Буряад Уласай эгээл шухала бэрхэшээлнүүдэй нэгэн архи үлүү хэтэрмээр уулгатай ба архиһаа дулдыдалгатай тэмсэл болоно. Буряад Уласай наркологическа диспансерэй ахамад врач Константин Цыренович Эрдынеев манай сурбалжалагша Баярма Баторовагай асуудалнуудта харюусаба.
Мэргэжэлтэ эмшэн, жоодшо лама Аставир Эрдынеев тухай зураглал
Декабриин 24-дэ Үндэһэтэнэй номой санда «Буряад үнэн» Хэблэлэй байшангай «Буряадай түрүү хүнүүд» гэһэн заншалта урилдаанай дүнгүүд соносхогдобо. Баяр ёһололой оршондо Буряадай эрхим түрүү, ажалша бүхэриг, оюун бэлигтэй хүнүүдые хүндэлэлэй ба шагналгын хэмжээн үнгэргэгдэһэн байна. Угсаата арадайнгаа омогорхолоор ба найдалаар олондо жэшээ харуулжа, байдалай шэмэгээр заяанай зам гэрэлтүүлдэг эрхим түрүү хүнүүдэйнгээ алдар солые дуудая!
Үнгэрэгшэ зуун жэлэй 90-ээд онуудта Бүгэдэ Буряадай үндэһэн соёлой эблэлэй үүсхэлээр буряад арадай морин үльгэр «Гэсэрэй» 1000 жэлэй ой тэмдэглэгдээ бэлэй.
«Алтан гуурһан» гэһэн харалга Буряад ороной талаан бэлигтэй, хурса гуурһатай эдир сэдхүүлшэдые дахяад суглуулба. Заншалта энэ конкурсын дүнгүүд һаяхана согсологдожо, эрхимүүдынь Улаан-Үдын Хүүгэдэй уран һайханай ордондо шагнагдаба.
«Намгар» гэһэн угсаатанай хүгжэмэй бүлгэм 20 гаран жэлэй туршада буряад-монголой урданай дуунуудые бүхы дэлхэйгээр суурхуулжа ябаһан үндэр заяатай, ехэ аша габьяатай. Талын нүүдэлшэдэй утаар һунаажа татаһан аялгатай, моридой түбэрөөтэй, номо һуршын зэдэлээтэй, үльгэртэ баатарнуудай илалтын урайтай, үзэсхэлэнтэ дангинанарай уянгын дуунай сууряатай аялга хүгжэмынь олон гүрэнүүдэй, элдэб үндэһэ яһатанай шагнагшадай дура сэдьхэл татадаг.
Эсэгэ орондоо дуратайгаар хүмүүжүүлгын шухала асуудалнууд һүүлэй жэлнүүдтэ урдамнай үргэнөөр бодобо гээшэ. Буряадта энэ ажал хэрэг хэр зэргэ ябуулагданаб гэжэ хоёрдохиёо үнгэргэгдэһэн патриотическа форумой үедэ хэлсэгдэбэ.
Эдэбхи үүсхэл ехэтэй, сүлөө забгүй ходо ябадаг, хүхюун, дорюун абари зантай Людмила Будажаповна Доржиевае үргэн Буряад ороноймнай олохон нютагуудай дунда һургуулинуудай багшанар, һурагшад таняа ёһотой. Буряадай гүрэнэй радиодо ажалайнгаа намтар һая эхилжэ байхадаа, Людмила Будажаповнатай танилсаһан байнаб.
Х. Намсараевай нэрэмжэтэ Буряадай гүрэнэй академическэ драмын театр ээлжээтэ шэнэ зүжэг найруулан табижа, үнгэрэгшэ долоон хоногой эсэстэ үнэн харагшадайнгаа урда дэлгэбэ. Алдар суута Ч. Айтматовай «Пегий пёс, бегущий краем моря» (12+) гэжэ нэрэтэй туужын удхаар найруулагдаһан зүжэг залуу режиссёр Марат Дашемпилов Буряад драмын театрай тайзан дээрэ табиба бшуу.
Үлзытын үнэн шарай
2021 ондо «Буряад-Монголой үнэн» сониной эрхилэгшээр, республикын соёлой сайдаар хүдэлhэн Ц-Д. Ж. Дамдинжаповай 110 жэлэй ойдо бүлэг зон Могсохон орожо ябаад, Үлзытэ нютаг тушаа тогтожо, бага зэргэ амараа hэмди. Цыдып Балданович Цырендоржиевай нютаг ха юм. «Буряад үнэн» сониндо суг ажаллаhандаа, мүн мүнөө үедэ прозын талаар эгээл ашаг үрэтэйгөөр ажаллажа байhан уран зохёолшо гэжэ мэдэрhэндээ гү – нютагайнь шарай hонирхомоор бэлэй. Тон тобшолходо, Цыдып Цырендоржиев энэ нютагhаа гараhан томо гарай гансал уран зохёолшо болоно бшуу. Ирагуу найруулагша, бэлигтэй композитор Цырен Шойжонимаев мүн лэ эндэхи, гэбэшье тээ саанахана дүүмэр янзаар миhэрхэдэн зогсоhондол…Үлзытэhээ эрдэмтэд эсэлтэгүй hубарин гараа. Элитэ эрдэмтэн Ш.Б. Чимитдоржиев, дүүнэрынь… Ширап Бодиевич Цыдып Балдановичтай дүтынь шуhан түрэл гэжэ үнихэнэй дуулаhан байхаб.
Үбэр Монгол ороноор арбаад үдэрэй аянда ябаһанаа һаяхана бусабаб. Хитадай, Монголой ба Буряадай сэдхүүлшэд ганзага ниилэжэ, Ордос нютагай ба Шэлын-Гол аймагай сүл газарнуудые заһахын тула хэгдэжэ байһан ажалнуудтай танилсаабди.
Сотниково нютаг Ивалгынгаа аймаг соогоошье, Улаан-Үдэ шадарай һуурин тосхонуудай эгээл ехэнүүдэй тоодо ородог. Һүүлэй үедэ энэ нютаг бүри ехээр үргэдэнэ: һайн харгытай, Улаан- Үдэдөө дүтэ – автобусоор (авто-унаануудай хашалдажа хахаагүй сагта) оройдоол хорёод минутын туршада Улаан-Үдын түбтэ ерэшоод байхаш. Тиигээдшье хотын түбтэ орходоо, һураггүй сэбэр агаартай, хото шадархи бэшэ һууринуудта орходоо, шабха багатай, тооһо тортоггүй, үргэн сэхэ гудамжануудтай юм. Тиигээд лэ эндэ ажаһуугшадай олошорхо тума ниигэмэй асуудалнууд тон хурсаар табигдана.
Уданшьегүй үбэлэй хүйтэн үдэрнүүд хүрэжэ ерэхэнь. Эгээл энэ хирэдэ ажаһуугшад үбэлдөө түлихэ түлеэгээ худалдажа абаха гэжэ гүйлдэдэг. «Шаргаяа зундаа бэлдэ» гэһэн сэсэн мэргэн үгэнүүдэй удха хүн бүхэн хара багаһаа һайнаар мэдэжэ байгаашье һаа, алибаа шалтагаанһаа боложо, саг соогоо түлеэгээ бэлдээгүй зон олон байха. Гэбэшье мүнөөнэй сагта мүнгэтэй байбал, юушье худалдажа абаха арга бии. Жэлэй дүрбэн сагта хуурай хохюур, уһа зуума нойтоншье түлеэ шадамар бэрхэ зон наймаалдаг. Саг тулажа ерэһэн хойнонь эрилтэ ехэтэй түлеэнэй сэн бодоһониинь гайхалгүй.
Байгша 2024 ондо Буряад Уласай габьяата уран зурааша, алташа мүнгэшэ нарин урлалай дархан, СССР-эй ба Россиин Уран зураашадай холбоонуудай гэшүүн, Россиин гүрэнэй шангай лауреат, Россиин уран зураашадай академиин мүнгэн медаляар шагнагдаhан Баир Намдакович Дармаев 70 жэлэйнгээ ойн баяр тэмдэглэбэ.
Үшөө харуулха