1629
2020 он. Майн 9. Аймагай түбэй дунда шэнэлэгдэн һэльбэһэн Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнда ба удаань унаһан сэрэгшэдтэ зорюулагдаһан хүшөө. Нэрэ обогууд аржыса бэшэгдэнхэй. Һанаамгайгаар, аятайгаар найруулагданхай хара самбарнууд, алтан шэрээр һиилэгдэнхэй нэрэнүүд.
Нюуртаа халхабша зүүнхэй аймагай засагай түлөөлэгшэд, хэдэн сагдаанар, баһал нюураа боонхой, нюрганайнгаа арада “Калашников” түхэлэй автомат үргэлэнхэй. Жэлһээ жэлдэ олоороо суглардаг зон үгы. Шэнэ дайсан абяа шэмээгүйгөөр, нюусаар ерэдэг, “үхэлэй һабартай” дайсан хамаг зониие гэр гэрээрнь хаанхай. Аймаг дотороо үлэһэн нэгэл үбгэжөөл хоёр хүлтэ амиды дайсанай нюдэ руу хараһан Илалтын дархан, малгайгаа тайланхай, хоёр тээһээ баһал һаншаг сайшаһан хүбүүдтээ хүтэлүүлээд зогсоно. Тэрэ хүлгөөтэ 1945 оной май һараһаа хойшо, 75 дахин наашаа ерээ. Жэлһээ жэлдэ нэгэ нэгээрээ нүхэдынь үсөөрэн хороо, харин самбарайл нэрэнүүд олошорно. Нэгэ хирэ Вьетнам, Афганистан, Чечня руу элдэб хэрэгтэ хэрэггүй байлдаануудта, бодото ба нюуса нэрэ доро шуһаа адхаһан хүбүүдые суглуулдаг болоогшо, хожомынь засаг ойлгожо ядаад, сагай ошоходо, тэдэнээ дуудахань хомор болошоо.
Манайхин нэгэ ород айлайхитай зэргэлжэ һуугшабди. Гэрэй эзэн, үрөөһэн хүлгүй бэлиндээшэ үбгэжөөл, үбэл зунгүй гэрэйнгээ газаа амандаа гааһа зуунхай зогсохо. Тохигор хара хүгшэниинь эртэ хабарһаа орой намар болотор газараа малтажа, үбһэ ногоо ургуулжа үнжэхэ, үндэгэлдэг хэдэн тахяа, хусааша хара нохойнуудые харууһалха. Үбгэжөөлынь жагсаал юумээр ябахагүй (хэрүүлшэ хэдэрхэн зантайл һэн ха), олон тоото зоной парад гэрэйнь урдуур аймагай түбэй баруун захын хүшөөдэ алхалжа ябахадань, хоройнгоо урда үнөөхи гааһаа зуунхай, энеэбхилһэн янзатай хаража байха. Балай хубсаһа хунараа һэлгэхэшьегүй, уһан сэрэгшын тельняшкал түхэреэн жэл энгэрынь шэмэглэхэ. Зарим үбсүү, энгэр дүүрэн олон тоото ялагар тологор ойн баярнуудта зорюулһан зүүдхэл зүүнхэй, балайш наһаа эдеэгүй хүгшэд урдуурнь гараха зуураа буруу хараад гү, али жагсаалай нүгөө заха руу шургаад, түргэ түргэн алхалаад үнгэрхэеэ оролдохо. Шууяатай, олон зоной гаража дууһахада, үбгэжөөл һандай дээрээ һуугаад, гааһаа урилха, тохигор хара хүгшэниинь үргэбшөө үргэлөөд, уһандаа худаг һалирха. Тээ боро хараанаар хорой сооһоонь зуугаа шэнгээһэн үбгэнэй хуугай табилган эхилхэ. Заншалта сэржэмээ үргөөд, тулгуураа даллаад, хүгшэнөө дайлажа орохо. Үбгэжөөл Номгон далай руу уһан сэрэгэй албанда, торпедэ шэрэдэг онгосын добтолгодо үбдэгэй хэмжүүрээр хүлөө орхиһон намтартай.
2020 он. Майн 9. Аймагай түбэй дунда шэнэлэгдэн һэльбэһэн Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнда ба удаань унаһан сэрэгшэдтэ зорюулагдаһан хүшөө. Нэгэл үбгэжөөл хамар амаа боонгүй, 70 гаран жэлэй урда дайсанай нюдэ руу хараһан шэгтэй зогсоно. Дулаахан аад, халхабшын саанаһаа халта бүдэхеэр дуулдаһан үреэл магтаалнуудые шагнана. Дайсан илагдаха байха гэһэн бодол Илалтын дарханай тархида ороно. Хүйтэн һалхин улиһаар... Теэд хүйтэнэй хойно хэзээдэш наран гарадаг заншалтай.
