1350
Х ангай hайхан хабарай үедэ, халуун оронhоо бусаhан шубуудай дуу шуугаар зэдэлжэ, үнгын hайхан сэсэгүүдээр hэбшээлжэ байhан эхэ нютагаа харахада, ямар гоё, сэдьхэлэй баяр гээшэб даа!
Эгээл энэ урихан хабарай үе сагта түүхэдэ бэшэхээр ехэ хэрэг аглаг үндэр Аха нютагта бүтээгдэбэ гэхэдэ, алдуу болохогүй гэжэ hананаб. Энэ ехэ хэрэгнай Россида Бандида Хамба ламын тушаал хэргэмэй бии болоhоор 250 жэлэй ойдо, Агууехэ Илалтын 69 жэлдэ ба Орлигой дунда hургуулиин 80 жэлэй ойн баярта зорюулагдаба гээшэ. Майн 1-дэ Ахын 13 хада бурхадтаа, нютагай дасанай Гомбо Сахюусанда даадхажа, Мүнхэ- hарьдагай дорохоно, Нүхэн дабаанда (2000 метр үндэртэй) хүрэжэ, эзэн болохо Бүрэн хаанай обоодо 40-өөд хүн гаража, ехэ үргэл, мүргэл хэhэн байна. Майн 2-то Бэлшэр ("Стрелка") гэhэн газарта бэеэ даадхажа, бэлэдхэл хэжэ хонообди гэжэ манай нютагай шэрээтэ Баяр лама хөөрэнэ. Үглөөдэрынь, майн 3-да, эртэ үглөөгүүр hангаа бадараагаад, сайн- гаа дээжэhээ хада бурхадтаа үргэжэ, Буддын заншалта Сангхын толгойлогшо Бандида Хамба лама Дамба Аюшеевhээ зүбшөөл абажа, Аха нютагай бүлэг зон Буряадай эгээл үндэр хада болохо Бүрэн хаан hахюуhатай, Мүнхэ-hарьдаг хайрханай орой дээрэнь хүрэжэ, Этигэл Хамбын дүрэ, мүн хадагуудые ба хии морин, 9 эрдэни, Инди, Непал оронhоо залажа асарhан бурхан шажанай арюун нангин эд зүйлнүүдые үргэhэн байна.
Мүнөө жэл Мүнхэ-hарьдаг уулада түрүүшынхиеэ Буддын заншалта Сангхын түлөөлэгшэд гаража зальбарhан байна. Энэ нангин хэрэг хэд бүтээгээб гэхэдэ, Росси гүрэнэй Буддын шажантанай заншалта Сангхын Ахын дасанай шэрээтэ Готовын Эрхэм - Баяр лама, Орлигой дунда hургуулиин хүтэлбэрилэгшэ Шарастепанов Баир, Орлиг сомоной дарга Урбаев Анатолий, Буряад Республикын Ахын аймагай hангай мүнгэн зөөри хадагаламжын зургааниие даагша Буянаев Валерий, үмсын ажал эрхилдэг Урбаев Зоригто гэгшэд болоно. Эндэ хабаадагшад баhал өөhэдөө ехэ аяншалгада дуратай, урагшаа hанаатай хүнүүд гэжэ тэмдэглэмээр. Шарастепанов Баир, газар шэнжэлгын ухаанай эрдэмэй кандидат, Орлигhоо Тувагай Тоджин Хошуунаар дамжан, Хакасиин газар хүрэтэр ябагаар аяншалаа. Үшөө Монгол орон соогуур Хүбсэгэл нуурые тойрожо, аяншалга хэhэн байна.
Ахын буряадhаа эгээл түрүүшын хүн, Түбэд ороной нангин шүтээн Һаса хотын Далай ламын Будалан ордондо хүрэhэн Урбаев Анатолий болоно. Баруун Монголой Алтай нютагhаа уг гарбалтай, Улаан-Баатарай буддын шажанай дээдэ hургуули дүүргээд, Непал, Бутан гүрэндэ hургуули гараһан, зурхай шудалһан, "Зиирэмбэ" солодо хүртэhэн, Австри, Швейцари гүрэнүүдтэ буддын шажанай дэлгэрхэ түбтэ хүдэлhэн, англи, немец хэлэтэй, Аха нютагай зоной эрилтээр, Хамба лама Дамба Аюшеевэй зууршалгаар 10-аад гаран жэл соо шэрээтээр хүдэлжэ байhан Гото- вын Эрхэм-Баяр болоно. Ганса арад зоной хэрэг бүтээхэhээ гадна, морёоршье ба ябагааршье аяншалха ехэ дуратай. Аха нютагай ба хари гүрэнүүдэй (Швейцариин Юнгфрау, Япониин Фудзияма, Малайзиин Кинабалу г.м.) эмтэй, домтой аршаануудаар ба хада уулануудаар аяншалһан юм. Непал ороной эгээл үндэр Эверест хадын шадар оршохо "Тянгбочи", Бутан ороной "Такцанг" (3 мянган метрhээ дээшэ) гэhэн үндэр хадын дасанай hургуулинуудта hуража байхадаа, хада уулаар аяншалха дуратай болоhон байнаб гэжэ хөөрэжэ үгөө hэн.
Зэдын аймагай Доодо Бургалтайhаа уг гарбалтай Буянаев Валерий, бага наhанhаань хүнгэн атлетикээр, теннисээр ехэ амжалтануудтай, мүнөөшье бэрхээр наададаг. Бүхы аймагай болон республикын мүрысөөнүүдтэ эдэбхитэйгээр хабаадажа, дээгүүр hуури эзэлдэг.
Ахын алдарта Шарлай Аюшеевэй зээ хүбүүн Урбаев Зоригто Эрхүүгэй МВД-гэй институт дүүргэhэн, алта олзоборилдог эмхиин хамгаалгын газарта олон жэлэй туршада хүдэлhэн юм. Бүхэ ба самбо барилдаагаар амжалтануудые туйланхай. Буряад угсаатанай ажабайдал амгалан тайбан, гай тодхоргүй, бэеын энхэ элүүр байхын түлөө иимэ ехэ хэрэг бүтээhэндэнь, омогорхолтой байнабди. Буряадуудай Эхэ байгаалитаяа нягта харилсаатай, холбоотой байhыень уряа hүлдэнүүднай гэршэлнэ бшуу. Арадаймнай олохон ёhо зан- шалнууд, гуримууд буддын шажанай ёhолол бүтээлнүүдтэ дүтэ гээшэ.
Эсэhэн хүн гү, али үлбэртэhэн хүн тоонто нютагайнгаа зүлгэ ногоон дээрэ өөдөө хаража хэбтээд, хүхэ сэнхир огторгойе шэртэн харахадаа, али бүхы hанаа үнөөнhөө зайсажа, хүсэ шадал нэмэдэг гээшэ ааб даа. Бидэ бултадаа нэгэл огторгой тэнгэри доро ажаhуунабди, нэгэл газар дээгүүр ябанабди, нэгэл булагhаа уhа уунабди. Тиимэhээ манай ажабайдалда hайн юумэнэй муу юумэ дарахадань, бидэнэртэ туhа хүргэдэг Эхэ байгаалиин хүсэнүүдтэ hүгэдэхэ, тэдэниие хүндэлхэ ёhотойбди.
Октябрина ОШОРОВА,
Орлигой дунда hургуулиин буряад хэлэ бэшэгэй багша.
