1070
Энэ үнгэрэгшэ долоон хоногой хугасаада Улаан-Үдэ хотодо соёлдо хабаатай ехэ олон хэмжээ ябуулганууд үнгэргэгдөө. Тэдэнэй нэгэн хадаа Буряад ороной аймагуудай арадай театрнуудай эрхимүүдынь Буряад драмын театрай тайзан дээрэ зүжэг наадаяа дэлгээ. Нэн түрүүн 2014 оной намар буряад хэлэн дээрэ бэшэгдэһэн зүжэгүүдэй харалган үнгэргэгдөө бэлэй. Удаань арадай театрнуудай “Мүнгэн жолоо” гэһэн харалган эмхидхэгдээд, эгээл эрхим табан театрнуудта мүнгэн тэдхэмжэ үгтэжэ, зүжэгүүдэй харалганда илагша зүжэгүүдые табиха аргатай болоо һэн.
Баргажанай аймагай Баянголой арадай театр тэдэ табан театрнуудай тоодо ороод, зүжэг табихадаа, Николай Соктоевой бэшэһэн “Эжымни, алтамни” гэһэн пьесэ абаһан байна.
- Энэ зүжэг 8 жэлэй саана бэшэгдэһэн юм. Агууехэ Илалтын һайндэртэ дашарамдуулан, нютагайнгаа эжынэр, теэбеэнэртэ зорюулагдаһан юм. Дайнай хүшэр хатуу сагуудта сэрэгтэ мордоһон эрэ нүхэдэйнгөө орондо хамтын ажал хэжэ, үхибүүдээ хүмүүжүүлжэ гаралсаһан габь-яатай эхэнэрнүүдтэ. Эдэнэрэй нэрэ өөдэнь үргэжэ, ходол дурсажа, мартангүй ябаха гээшэ манай уялга ха юм даа, - гэжэ Николай Соктоев хөөрэбэ.
Зүжэг соо хайрата нүхэрөө, ори ганса хүбүүнэйнгээ наһа-найнь нүхэр - бэриеэ, һүүлдэнь хүбүүгээ алдаһан Долгор хүгшэн гар дээрээ нялха нарай аша хүбүүнтэеэ үлэшэнэ. Ажабайдалай элдэб бэрхэшээлнүүдые дабахадаа, зүрхэ сэдьхэлээ сүхэр-жэ, хүйтэршэнэгүй, харин боди һайхан сэдьхэлтэй, сэлмэг сэхэ харгытай, бүри ульгам зөөлэн боложо, ёһотойл эхэ байһыень харуулна.
Энэ зүжэг хадаа залуу най-руулагша Жаргал Раднаевай эгээл түрүүшын ажал гээшэ. Бэлдэлгын эхинһээнь һүүл болотор энэ зүжэг табилсаһан Буряад драмын театрай артист Баяр Бадмаев энэ зүжэгэй удха тон зүбөөр таажа, ойлгожо, мүнөө үеын залуушуулда эхын агууехэ үүргэ тухай ойлгуулха - зүжэгэй гол үүргэ дүүргээл хаш.
Долгор хүгшэн һайхан сэдьхэлээрээ һайн хүбүү хүмүүжүүлнэ. Аша хүбүүниинь хүгшэн аба, эжы болон абынгаа мүнхэ дурасхаалта дүлэ унтараангүй, ажалша бэрхэ хүбүүн болоод, хайратай хүгшэн эжынгээ ашыень харюулха хүсэлтэй шэнэ гэр барина. Теэд тэрэ шэнэ гэрэй нааданда залуухан аша бэриеэ хараһаар, зүрхэеэ хүдэлгэн, Долгор хүгшэн наһа барана. Харин иимэ һайхан боди сэдьхэлтэй хүгшэн Но-гоон Дара эхэ боложо, дээрэһээ үри хүүгэдээ, арад зоноо хаража, һахюуһан мэтэ харалсажа, туһалжа, үреэлжэ байхал ха даа гэжэ һанамаар.
- Энэ зүжэгөөр бүхы эжынэртэ соло дуудана гээшэбди. Арадай театрнуудай артистнар мэргэжэлтэ артистнарһаа ондоо ха юм даа. Зүжэг соохи геройнуудай сэдьхэл соохи байдал, тэдэнэй һанаата болоһон, зобоһон, һанаһан бодол хүсэлыень дууһан таажа, ойлгожо, ехэл оролдожо наадаа. Булта өөрын ажалтай, үхэр малаа, гэр байраяа орхёод лэ, энэ зүжэг үнэн зүрхэнһөө оролдожо, дээдын хэмжээндэ табяал даа. Хүдөөгэй харагшадай сэдьхэл һайн тээшээ, ондоо гүб даа, - гэжэ найруулагша Баяр Бадмаев хөөрэбэ.
Дүршэл ехэтэй артист залуу-хан режиссёрто ехэ туһа боложо, дүнгэжэ, арадай театрта ажаллаха түрүүшын алхамыень зүб мүр тээшэнь залажа үгэбэ гээшэ.
Гол геройн дүрэ наадагша Энгельсина Будзанаева - Баянголой арадай театрай эгээл эдэбхитэй артист гээшэ. Өөрөө багшын ажалай ветеран, РСФСР-эй гэгээрэлэй отличник, Буряад Уласай габьяата багша 30 гаран жэлэй туршада энэ арадай театрай бүхы зүжэгүүдтэ наа-дадаг. Гэхэ зуура нютагайнгаа аман зохёолой, дуу хүгжэмэй бүхы хэмжээнүүдтэ хабаадажа, аймагаа түлөөлжэ, «Алтаргана» наадандашье хабаадаад, үльгэршэдэй шэглэлээр Гран-придэ хүртэһэн байха юм.
- Нилээн хэсүүхэн байдалда ороод лэ, туйлаал даа, манай эжынэр, абгайнар. Хархис дайсадай хорото үүсхэлээр тохёолдоһон энэ дайнай үйлын хохидолһоо бүхы урдаа хараха, зүрхэ сэдьхэлдээ ходол дулааханаар энхэржэ байһан нүхэдөө, хүбүүдээ, абанараа гээгээ. Иимэл хэсүү, хүшэр хуби заяатай эхэнэрнүүд хайратайханаар лэ ажабайдалаа һэлгүүлхэ баатай болоод, хамтын ажалда хам оролсоһон эдэ хүгшэд, эхэнэрнүүд ямар байдалтай, ямар тэмсэлтэй байгаа гээшэб гэжэ мүнөө үеын залуушуулда ойлгуулха ёһотойбди, - гэжэ Энгельсина Дашиевна хөөрэбэ.
Буряад драмын театрай тайзан дээрэ табигдаһан зүжэг наада харахаяа Улаан-Үдэдэ ажаһуудаг Баргажанай аймагайхид олоороо суглараа. Суг хамта һургуулида һураһан, балшар бага наһанһаа суг үндыһэн нүхэдөө, хаяа хадхан ажаһууһан хүршэнэрөө, аха дүүнэрээ, түрэл гаралаа ёһотойл артистнар шэнгеэр наадахыень харахада, хэды гоёб даа. Сэдьхэлээ хужарлуул-жа, тэдээнтэеэ адли зүрхэеэ хүдэлгэн уяржа, нулимсаашье дуһаажа, зүжэгэй удха эгээл дүтөөр мэдэржэ, бэе дээрээ абажа, үрэһэн унажа, хүнэй досоо дулаахан бодолнууд түрэдэг.
Баянголой арадай театр бай-гуулhан РСФСР-эй соёлой габь-яата хүдэлмэрилэгшэ Владимир Баторов 1956 ондо республикын соёлой гэгээрэлэй училищи дүүргээд, шэнээр эмхидхэгдэhэн Баянголой соелой байшангай директорээр ажаллажа эхилээ. 1958 ондо хабар Ц.Шагжинай «Будамшуу» гэжэ зүжэг Владимир Цыдыпович табяа. Драматическа коллективтэ “Арадай театр” гэhэн үндэр нэрэ республиканска комисси үгөө hэн.
1958 ондо Баянголой соёлой байшан «РСФСР-эй эрхим соёлой байшан» гэhэн конкурсдо 1-дэхи hуури эзэлээ. Энэ конкурсын дипломые В.Ц. Баторовта Москвада Кремль соо барюулhан байна.
Баянгол нютагай захиргаанай хүтэлбэрилэгшэ Гуржаб Ринчинов нютагайнгаа арадай театрые ходол дэмжэдэг. 2008 онһоо хоёр дахин һунгагдаһан толгойлогшо нютагайхидайнгаа зоной алишье талаар байдал һайжаруулха хэрэгтэ үнэн зүрхэнһөө оролдодог юм.
- Арадай театраймнай 20 хүн нютагһаа ерэжэ, Агуу Илалтын 70 жэлэй ойн баярта зорюулагдаһан энэ зүжэг нютагайнгаа наһатайшуулда зорюулба гээшэ. Манай нютагһаа энэ дайнда 580 хүн мордоһон байна, тэдэнэй аяар 300-иинь һөөргөө нютагаа бусаагүй, байлдаанай гал дүлэн соогуур баатарлиг үхэлөөр унаа, - гэжэ Гуржаб Бошиктуевич хөөрэнэ.
Мүнөө Баянгол нютагта дайнай оройдоол дүрбэн ветеран мэндэ үлэнхэй. Тэдэнэрээ нютагаархин золгожо, ажабайдалаарнь һонирхожо, туһалжа, дүнгэжэ байдаг юм. Агуу Илалтын һайндэрэй үдэртэ тэдэнэр ерэжэ, амаршалгын үгэнүүдые хэлэдэг, залуушуулда өөһэдынгөө болон баатарлиг нүхэдэйнгөө дайшалхы намтар хөөрэжэ, Эсэгэ орондоо хайхарамжатай хандалга хүмүүжүүлдэг юм.
Тэрэ аюулта дайнай гэршэ зоной мэндэ ябаа сагта залуушуулда дайн гэжэ юун гээшэб, ямар хүшэр байдалда ороод, нютагайхидынь, үбгэн аба, эжынэрынь тэмсэжэ, Агуу Илалта шэрээлсээб даа гэжэ ойлгуулжал байха хэрэгтэй. Энэ нютагай залуушуул дээдын эрдэм һуралсалтай болоод, түрэл нютагаа бусажа, ажаябуулгадань эршэм хабаадалсажа байһаниинь һайшаалтай. Соёлой байшангай даргаар энэл нютагай хүбүүн Евгений Гармаев ажаллана. Евгений буряад хэлэнэй ба литературын багшын дээдэ мэргэжэлтэй юм. Гэбэшье ажалдаа абьяастай залуу хүбүүе нютагайхид мэдэржэ, энэ тушаалда оруулһан байна. Нютаг соогоо соёлой ажал һэргээхэ, унтараангүй ябуулха гэһэн зорилготой хүбүүд энэ нютагта биил даа. Дээрэ хөөрэгдэһэн режиссёр Жаргал Раднаев баһал тэдэнэй тоодо бшуу.
Залуушуул нютагайнгаа арадай театрай ажаябуулгада хамһалсажа дэмжэһэн нютагайхидтаа баярые хүргэнэ.
- Тусхай баяр баясхаланиие манай зүжэгэй автор Николай Соктоевто хүргэнэбди. Мүн режиссёр-найруулагша Баяр Бадмаевта, Арадай Хуралай депутат Борис Базаровта, Баргажанай аймагай Депутадуудай соведэй түрүүлэгшэ Зоригто Сундаровта, аймагай соёлой таһагые даагша Любовь Синицынада, Баянголой захиргаанай хүтэлбэрилэгшын орлогшо Виталий Будаевта баярые хүргэнэбди, - гэжэ соёлой байшангай дарга Евгений Гармаев мэдүүлбэ.
Театрай ажаябуулга горитойхон мүнгэн зөөриин туһалам-жаар бүтэдэг ха юм даа. Баянголой арадай театрые дэмжэгшэ - үмсын хэрэг эрхилэгшэдтэ: Баир Бубеев, Жигжит Лубсанов, Светлана Гармаева, нотариус Фаина Очирова, Ниитын палатын гэшүүн Владимир Марковта болон бусад туһа хүргэгшэдтэ Баянгол нютагай соёлой ажалшад талархалаа мэдүүлнэ.
