​ҺАМГАНАЙ МЭХЭ

Нютагайнгаа нэгэ хүнэй табин наһанай тэбхэр ехэ ойдо олон зон ерээд, найрлажа һуунад. Эдихэ, уухашье юумэн элбэг даа, архи дарһаншье ууха хүнүүдтэ дураар даа.

Дундуур наһанай Баяр Жаргал хоёр үеэлэнэр тамхилхаяа гара­бад. Баярынь:

- Хүбаа, энэ һамгамни намаяа олон зон соо ехээр архи бү уугыш даа, нохойн наадан болохолши гэжэ таһа хорижо байна, яахам гээ­шэб даа? – гэжэ Жаргалайнгаа урдаһаа хараба. Жаргалынь:

- Һэ, юугээ хэлэнэш даа. Харин миниишни Дулма энэ ехэ найр дэ­эрэ шимни эрэ хүн хадаа бэлэг сэлэгээ аятайхан барюулаад лэ, һайн гэгшээр сэнгэжэ абыш даа гэнэл даа. Ехэл гайхалтай байна. Юуни­инь хүрэбэ гээшэб? Намайгаа һогтоогоод, нэгэл юумэ хэхэ гээл даа. Зорёон архи уунгүй һуухамни, - гэбэ. Урдаһаань Баяр:

- Үгы даа. Мэхэтэй һамгадайнгаа хүүртэ бү ороё. Бэлэг сэлэгээ үгэжэрхёод, миин хараад һууха юм гүбди. Эдихыень эдеэд, уухыень зада уухамни! – гэбэ.

- Үгы даа, бишни архи уунгүй, мүнөөдэр Дулмаяал һэмээхэн ада­глахам, нэгэ ушартайл хэлээ байха, - гэжэ Жаргалай үеэлэдээ хэлэ­хэдэнь:

- Һэ, дундяал байнаш даа! - гэ жэ Баяр хэлээд, орошобо.

Найрай дүүрэхэдэ, Дулма Жаргалаа һугабшалжа:

- Бишни мэдээд лэ, һайнаар хэлэжэ, шамдаа архи уулгангүй гара­балби даа. Энэ харыш даа, тэрэ Баяршни хүн зониие хараажа садаад, шэрээгээ дэрлээд, гахайдал хурхиржа хэбтэнэ, - гэжэ аятайханаар хэлээд, гэрхэн тээшээ һанаа дүүрэн гэшхэлбэд.

НЮДАРГЫН ХҮСЭН ГҮ, АЛИ ХЭЛЭНЭЙ ГҮ?

Малшадаймнай ажал жэлэй дүрбэн сагта барагдаха бэшэ даа. Илангаяа үбэлэй хүйтэндэ үбһэеэ холоһоо асарха гээшэ хүндэхэн лэ хэрэг даа.

Нэгэтэ Даша ээлжээнэйнгээ ерэхэдэ, эртэхэн бодожо, мори шаргаа бэлдэжэ байба. Хүхюутэй, хүгтэй Ошор хүршэнь хаража байтараа, дүхөөд ерэбэ даа, мэн­дэ амараа хэлсээд:

- Аа-һаа, шимни үбһэндөө ошохоёо түхеэржэ байна ха юмши даа. Бишни үсэгэлдэр үбһөө асар­хадаа, асануудаа тэндээ орхёод ерэшөөлби. Тэрэ асануудаарни үбһөө тээгээд ерэнэ бэзэш даа. Үлүү юумэ яахаяа шэрэхэшниб, - гэжэ налгай һайхан зугаа дэл­гэбэ. Иимэ һайн зугаа дуулаһан Даша тармуур асашье, аргамжа ооһоршье абангүй, налгай гоёор үбһэндөө ошобо.

Даамай һайхан зантай Дашын хүрэхэ газартаа хүрөөд, һүрилһэн сомоогоо тойрон байжа хараха­дань, хэнэй орхиһон бэлэн зэмсэг байха һэм даа!.. Одоол эндэ Даша дүүрээгээ дэлбэ һүрэн алдаба даа. Нараяа харахадань, орохо тэ­эшээ болонхой:

-Ай, халагым халаг, шогууша Дашаяа мэдэхын ехээр мэдэжэ байгаад, хайшан гэжэ хүүртэнь орошобо гээшэбиб даа, халагым халаг даа! – гээд лэ, яахаб даа, ула­ан гараараа нэгэшье үдэрэйнгөө үбһые абаашахаяа тээбэл даа. Тиигээд арай гэжэ ерэхэдэнь, үнөөхил Ошорнай:

- Шаргатай үбһэн орбойжо,

Шарынь сэнтээд шэрэнэ, - гэжэ дуулан байжа угтаба.

Иигэжэ угтуулһан Даша уур сухалаа барижа ядан, харайдал дундаа Ошорые энгэрдэжэ, бару­ун гарайнгаа балта нюдаргаар бу­улгажал мэдэбэ. Теэд Ошор хэды нюдарга эдибэшье, урдаһаань энеэжэ:

Дашын томо нюдарга -

Дорюун шанга нюдарга даа.

Тэнэг нюдаргадаа найданаш,

Мээнэг хүсэндөө түшэнэш!

- гэжэ дуулажа байба.

Тэндэ байһан һаалишад:

-Заа, хүсэгүйхэн гэлсэгшэ Ошорнай, аманайнгаа ашаар бар хүсэтэйб гэгшэ, Дашаяа саһан соо салдагаар, шалбааг соо шобтого­роор һуулгажархибал даа! – гэл­дэжэ, хүхэ модоор энеэлдэбэд. Хургаараашье зааха хүнүүд олдо­ол гүб даа.

Тиихэдэ Даша юушье хэлэ­жэ шадангүй, тэрээхэн асарһан үбһэеэ абяагүйхэн буулгаад, һэмээхэн саашаа догдойгоо һэн даа.

Урда уряа сагһаа манай арад зон баян буряад хэлэеэ дүүрэн эдлэжэ, алдуу эндүү гаргаһан хэн нэгэеэ наадалжа, ехэшэг алдуу гаргабалынь ёгтолжо, бултанай урда яһынь сайлгажа, хожомынь ондоо бэшэ зоной шанга һургаал абахаар хорон холтоһоор хэлэ­дэг, няд байтар ойлгохоорнь за­адаг байгаал даа. Мүнөө сагта тэрэнииень хэрэглэжэ, залуушу­улдаа ухаа заахада, ехэл хэрэгтэй байна. Хүндэтэ Лубсан База­рович Цыренов болон бүгэдэ манай уншагшад, залуушуул­да һургаал болохо хүхюутэй, хүгтэй хөөрөөнүүдээ “Буряад үнэндөө” эльгээжэл байгыт даа гэжэ таанадаа уряалжа байнаб. Буряад ороноймнай булта ун­шагшад анхаралтайгаар унша­жа, эльгээ хатан баярлажа байг лэ даа.

“АЛХАХАДАА – АЛТА, МҮЛХИХЭДӨӨ – МҮНГЭ”

Ажалша бэрхэ аад лэ, сагаахан пулаадтай хатуу харатай нүхэсэшэһэн хүүюур, хааюур аад, мүртэй ажал хэдэггүй Дабаамнай һаяын үедэ: “Эбии баабайнгаа һайн һайханаар үгэһэн бэеые хосороожо ябаналби даа”, - гэжэ уулзаһан хүн бүхэндэ айран шэнгеэр хэлэдэг болошобо. Шагнаһан улад юун гэхэб даа, ойлгоһон наһатайшуул:

- Хүбаа, зүбынь хэлэнэш, архияал арай ехэдүүлнэш. Боли даа.

- Үгы, теэд хаанаһаань лэ олоод уужал ябагшабши? – гэжэ нэгэн гайхаба. Харюудань Хара Дабаа:

-Һэ, бишни алхахадаа, алта олохо, мүлхихэдөө, мүнгэ олохо хүн ха юм биб даа! – гэжэ үбсүүгээ тоншобо. Тиихэдэнь дүхүү байһан хүбүүхэн:

-Таамнай архи уугаад мүлхихэдөө, мүнгэ оложорхихо ямар бэр­хэ хүн гээшэбта. Харин би алхалхын ехээр алхалаад, алтанһаа байха мүнгэшье олодоггүйлби,- гэжэ бултаниие энеэлгэбэ. А

Лубсан Цыренов.