​ШҮДХЭРТЭЙ БУУСА

 (Урданай сагай үбгэдэй хөөрөөнһөө)

Нэгэ нютагта баян айлай бууса хооһоржо, хүн байха­яа болибо ха. Хаягдаһан бууса удангүй “шүдхэртэй” гэжэ нэршэбэ. Тэрэ гэһээр хэдэн жэлэй үнгэрһэн хойно хура бороотой жэл боложо, энэ буусын шэбхэ­тэй газар дээрэ үбһэ ногоон урагша хойшоо унажа байгаад, аргагүй һайнаар ургаба. Энэ буусын үбһэ ногоондо зон хор­хойтобошье, хуряажа абахаһаа байха, бүри холуур тойрожо ябадаг болоһон байба.

Тэрэ нютагта ажаһуудаг доро зүрхэтэй, шадалтай, шамбай бэетэй Бата хүбүүн:

- Би хаягдаһан буусада бай­раар байжа үбһэ сабшаад, ху­ряажа абахаб, – гэжэ тэрэ ба­гайнгаа зондо мэдүүлээд, нэгэ һайн тарган хонёор боосолдо­бо ха. Боосооной ёһоор Бата хаягдаһан шүдхэртэй буусада гурба хонохо болобо.

Бата хүбүүн буусада ерэ­жэ, нэгэ модон гэр соонь байрлаад, бүхэли үдэртөө һайнаар ургаһан хяаг ногоо хабтайтар сабшажа унагааба ха. Үдэшэлэн сайгаа шанажа уугаад, эсэһэн бэеэ амаруул­ха гэжэ модон гэрэй буланда табяатай байһан орон дээрэ унтахаяа хэбтэбэ. Бата һүни һэреэд, һүүжээ урилжа, бу­руу хараад хэбтэшэбэ. Гэнтэ модон гэрэйнь үүдэн шууя­атайгаар нээгдээд, нэгэ юу­мэн гэр соо һаршаганаһаар ороһон шэнжэтэй боложо, үүдэниинь хар-яр хаагдашаба. Батын нойр сэлмэжэ: “Нөөхи шүдхэрынь орожо ерэбэ ха юм даа. Болохо юумэниинь болоно бэзэ”, – гэжэ шэбшээд, юунэйшье болоо һаа, тэмсэхэ­эр бэлэн боложо, бэеэ зэһэбэ. Модон гэр соо орожо ерэһэн “шүдхэрэй” гэр соогуур иишэ- тиишээ ябуултахань дуулда­ад, Батын хэбтэжэ байһан оро­ной хажууда дүтэлжэ ерэһэн шэнжэтэй болобо. Бата амяа абахаяа болишоод, шагнажа хэбтэбэ. Тэрэ “шүдхэрынь” хии юумэн хэбэртэй, Ба­тын хэбтэһэн орондонь гар хүрэһэн шэнги боложо, мух­лайгаарнь һаршагануулаад, хүл дээгүүрнь дамжаһаар, сээжэ бэедэнь дүтэлжэ ерэбэ ха. Бата һард байса бажуужа абаха гээд, һарбагад гэхэдэнь, гартань юуншье баригдангүй, хии һабардаад, һула һалашаба. Тэрэнь газаашаа гарашаба ян­затай, зуһалангай гэрэй үүдэн хар-яр хаагдаад, гэр соо да­хяад хон-жэн, абяа шэмээгүй болобо. Тииһээр үүр сайжа, гэрэлтэй болоходонь, Бата үбһэеэ сабшахаяа гараба.

Хоёрдохи һүни дахя­ад лэ иимэ ушар тохёолдо­жо, юунэйшье ерэһые Бата ойлгонгүй үглөөгүүр болго­од, шүүдэрэй хатаһан хойно сабшаһан үбһэеэ гаража тар­маба.

Гурбадахи һүниеэ яажа үнгэргэһэнөө Бата иигэжэ хөөрөө һэн: “Сайгаа шанажа уугаад, унтахаяа хэбтэбэб. Һүниин тэнһээ үнгэржэ бай­хада, модон гэрэймни үүдэн хар-яр нээгдээд, хии бэетэй “шүдхэр” орожо ерэбэ даа. Бэеэ зэһэжэ, тэмсэлдэ орохо­ор бэлэн болонхой хэбтэнэб. Тэрэ “шүдхэр” һаршаганаһаар, ороноймни мухалайда бии бо­лоходол гээд, хүл, сээжэ, бэе дээгүүрни дамжаһаар дамжа­ад, ута хюмһатай сула үһэн гар хоолойдомни аһалдашаба. Амимни хаагдажа, үхэхэ туйл­даа хүрэжэ байтараа: “Боо­соогоор хони алдажа, зоной наадан болохоһоо байха, хо­сорхомни ха юм!” - гээд, бүхы хүсэеэ зангидажа-зангида­жа, ута хюмһатай сула үһэн гарые саб шүүрэжэ баряад, арай шамай гэжэ хоолойгоо сүлөөлбэб. Нэгэ бага амяа да­раад, тэрэ “шүдхэрэйнгөө” гар шашхатарнь бажуугаад, муш­хажа-мушхажа, модон гэрэйн­гээ үүдэн тээшэ шэдэжэр­хибэб. Тэрэмни үүдэн багта “пэс” гэжэ хүндөөр унахадал гээд: - Һэ! Һэ! Яагаа хүсэтэй золиг бэ! – гээд, модон гэрэй үүдэн “хар-яр” хаагдаад, оро һэегүй үгы болошоо. Үнэн дээрээ аймшагтайшье, эсэ­бэритэйшье байгаа. “Эсэһэн хүн - үргэһэндэ һайн” гээд, бүхөөр унташооб”, – гэжэ Бата хөөрөөгөө дүүргээ һэн гэдэг.

Хүн зондо хаягдаад, “шүдхэртэй” гэжэ суурхаһан буусада доро зүрхэтэй, шадал шэнээ һайтай Бата хэлсэһэн ёһоороо гурба хоножо, тар­ган хони боосоогоор шүүгээ һэн. Нютаг нугадаа суутай болоһон Бата тэрэ хаягдаһан буусада жэлһээ жэлдэ һайхан үбһэ абажа, хүндэ ямбатай ажаһууһан юм гэлсэдэг. “Теэд хэнтэй Бата носолдоһон бай­гааб?” – гэжэ хэншье тайлба­рилжа шадаагүй. Тайлбарилаа болоходоо , “Шүдхэртэй бууса” гээд лэ, дүүрээ бэлэй.

Б. Оротов найруулжа бэшэбэ.