1028
Зуһалангай ошотон носоһон гуламтын хажууда гартаа гаһар томо гааһа бариһан төөдэйм буряад янзаар забилан һуунхай. Хажуудань би – борсогорхон, борохон басаган сомсойнхойб. Магад, эгээл иимэ үдэшэнүүдэй нэгэндэ дэлхэй дээрэ хүн байһанаа эгээл түрүүшынхиеэ мэдэрээ һэн гүб? Хонгёо задарюун аад, хорогүй шанга дуутай төөдэйһөө айдаггүйшье һаа, түбэгшөөдэг һэм. Тиимэһээл бодоод, һарсаганаад гүйхыем хориходонь, нилээд дууламгай бэлэйб. Гэбэшье заримдаа һүрэхэ, харайха дуран, ямаршьеб хорхой досоохииеш гэжэгэнүүлээдхихэ, теэд иимэ һэдэлгын удаа хатуу шанга балсантай гарнууд хам шүүрээд, хажуудаа лабхайса һуулгажархиха. «Гал гуламтадаа хани боложо һура. Бүхэли наһа наһалха гүбши», - гээд, төөдэй зааха.
Теэд гансал зууха тээшэ шэртээд һууха арга бишыхан минии досоо нэгэтэ барагдажа, толгойгоо хинсайлгаад, шэллэгдэһэн шагаабари-үрхэ өөдэ үлыбэб. Тэндэ... үнөөхил гални дүлэтэн носожо, уяанһаа ха¬дуурхаяа һанаһан зээрдэ мориндол бушаганажа байба. Сэдьхэлээ ехээр хүдэлгэһэндөө, «Төөдэй!» гэжэ хамсыень татаад, ами абаһанай удаа: «Харыт, шагаабари дээрэм¬най хэн гал түлижэрхео гээшэб? Баяр абга алтай?» – гэбэб.
Иимэ юумэ огто хүлеэгээгүй төөдэйм ехэл гайхангяар нам тээшэ хараба. «Хүүхэмни, миниингээ заяагаар түрөө ёһотойш. Тиимэ. Баяр абгашни гуламтаяа дэгжээжэ һууна. Алтамни, Баярни, дайнда нүгшөөгүйш, эхэдээ эрьежэ ерээ ха юмши. Хайрата үримни, энээхэн ашамни шамайем тэхэрюулбэ ха юм», - гэжэ уйлан һагад хэ¬лээд, духыем таалажа, нариихан шордогор гэзэгэнүүдыем эльбэбэ.
Иигэжэ хүбүүгээ дайнда алдаһан эхэ табатайхан аша басаган хоёр сэдьхэлээ ниилүүлжэ, аяар холын фронтһоо бусажа ерээгүй Баяр абга тухай дурасхаалай үдэшэнүүд һубаряа һэн. Үдэрынь хэды наадажа эсэһэншье һаа, үдэшынгөө үльгэртэ заатагүй саг болзортоо ерэдэг һэм. Наадандаа дашууржа, үглөөнһөө үдэшэ болотор үлгэн дэлхэйе соносожо ябаһан би бодото ажабайдалай гасалан ядаралые хаанаһаа мэдэхэ бэлэйбиб? Тиимэһээл өөрынгөө һуурида һуун сасуу, үрхынгөө «айлшан» тээшэ харасаяа залажа, «харатан муухай хариин дайсадые» һамна сохиһон баатар зоригто Баяр абга тухай хөөрөөнүүдые эсэлтэгүй шагнагша һэм. Мундуу шиираг, үргэн сээжэтэй, гартаа һэлмэ далайһан гү, али буу бариһан, батаар гэшхэлһэн хүн нюдэнэйм урда харагдаха.
«Басаганиинь эсэгэеэ һажааһан, иимэл түнтэгэр магнайтай, урин тунгалаг нюдэтэй. Амиды Баяр. Ажалшыень абаһыень ямар гээбши...» гэжэ байгаад, нютаг зоной эгэшэ тухайм хэлсэхэдэнь, тэрэнээ дахажа һаладаггүй бэлэйб. «Би юугээр дутаабиб? Баяр абгада адли гэжэ хүн хэлсэһэй» гэһэн найдалтайгаар, хони, ямаа шордойсо туулсажа, оролдогшо һэм.
Төөдэйнгөө үргэн гэгшын дэлисэтэй мүр гаргаад, үбһэ сабшан саашалхадань: «Ай даа, төөдэймни ямаршье дайсаниие бутаруулжархиха хүсэтэй», - гэжэ һанагша бэлэйб. Хэдэн иимэ мүр гаргаһанай удаа орооһотой айраг асарһан намдаа дүтэлжэ: «Хэзээш хажуурыем халаха хүн болохобши даа? Баяр абгаһаа дутуугүйл байха ёһотойш», - гэжэ айрагаа гудамхиха зуураа хэлээ һэн. Удаань наһаяа гүйсэхэдөө, хурса хажуурай хүсэ мэдүүлэн, хагда ногоо узуураарнь хюһаһантай өөрэгүй хирган сабшадаг болоо һэм.
Энэ бүхы оролдолгодомни наһан соогоо минии хаража үзөөгүй Баяр абгын нүлөөн ехэ һэн. «Энэ ушарта Баярнай иигээд хэлэхэ һэн», «Баярнай иигээд хэхэ һэн» гэһэн үгэнүүдые ото шагнажа өөдөө болоо ха юмбиб.
Төөдэй мэтэ эхэнүүдэй үри хүүгэдые үрэбхин абаһан үхэлтэ дайнай гэмээр ондоошье гэр бүлэнүүдтэ зуухын дэргэдэхи онтохон зохёогдодог, үрхэ-шагаабари дээгүүрхи үльгэр түүрээгдэдэг байгаа ёһотой. Элүүр энхэ, хүсэн түгэс үримни эль¬гэн нютагаа харангүй, хариин этэгээдүүдэй гарһаа харанхалан унаба гэһэн бодолтой эбсэхэ Эхые энэ дэлхэйдэ олохогүйт. Эгээл тиимэһээ минии зохёоһон гуламтын үльгэр төөдэйдэм Эхын найдал тэхэрюулээ һэн гү?
