​Ада шүдхэрһээ айһан ангуушан, адуушан Пульхар тухай

Поликарп Даржаевич САДАЖАПОВ Иисэнгэ нютагтаа хүн зондо мэдээжэ юм. - …Мүнөө жэлдэ 85 наһатай болооб. Нютагайнгаа үбгэжөөл зоной нэгэниинь гэ­эшэб. Наһатай болохош «бидаал» байна даа. Үхибүүд ашанар ажалдаа, гэрэй оёорто гансааран хөөрэлдэжэ, нарбаа хүдэлгэхэ хүн үгы. Шэхэ хатуу, муугаар хараха гэ­эшэмнай наһанай дарамта байна, - гэжэ гэмэрһээр, Алла хүршэдээ ерэжэ, аяга сайн хажууда хэдэн үгэ һольбуулжа һониноо хѳѳрэлдэдэг.

Эдэ хѳѳрэлдѳѳнүүдэй ба­гахан хэһэг буулгажа абаа һэм.

- Зай, Пульхаар баабай, мүнѳѳ энэ обоодоо ямар бэлэг сэлэгтэ хүртэбэ гээшэбта?

- Яһалашье наһатай- шуулые мартаагүй байна. Мүнѳѳ Илалтын үдэрнүүдтэ дайнай, ара талын вете­ранууд гэжэ үлэһэн наһа- тайшуулда медаль зүүлгээ, гарай бэлэгүүдые баряа. Үнѳѳхил, энэ аймагтамнай захиргаанай толгойлогшоор ябаһан, Арадай Хуралай де­путат Доржиев мянган сол­хооб эльгээгээ. Жэл бүхэндэ эльгээдэг, ямаршье юумээр харюусаха юмбиб, - гэжэ гэ­мэрээ һэн.

Ажалай ветеран Альбина Цырендоржиевнагай Жигжит нүхэртэйнь сугтаа агнуурида ябаһан хадаа По­ликарп Даржаевич хаа-яа муугаар дууладаг болоошье һаа, шэхэнэй хужар бол­гон, сэдьхэлэйнгээ оёорһоо урданайнгаа элдэб һонин ушарнуудые хѳѳрэдэг һэн.

Араанта гэжэ газар Заза­да Витим мүрэнһѳѳ буугай хараанай хүрэхэ газарта байгша һэн. Эндэ адуушад зуһадаг байгаа. Гэрэйнь хуушан хүбхэниинь үни сагта унанхай, холтоһон хушалтань бага сага жэл бүхэндэ эндэ тэндээ шэнэ­лэгдэдэг байһан. Совхозой хүтэлбэрилэгшэд эдэ адуу­шадтаа «шэнэ гэр барижа үгэхэбди» - гэһэн уялга­яа дүүргээ. Ехэ баярлаһан Пульхаар шэнэ гэртэ оро­жо һайхашааһаар байтараа, ханада няалгаһан хабтагар саарһа хараба. «Юугээ ра­бочком, парткомнай баһа эндэ доска дээрэ бэшээб», - гэжэ гансааран дуугара­ад, ошожо уншаба. Тэндэнь шүлэглэмэл үгэнүүд аржы­тар бэшэгдэнхэй:

Араантын олон

шүдхэрнүүд

Араа шүдэеэ зуунхай,

Ошоһон ерэһэн зониие

Оройдоошье алдахаяа

болинхой,

Ноён, нохойшье илгангүй

Носожол орохо заяатай…

Тэрэ шүлэгтэй саарһыень абаад, Ута Гомбодо ошобо. Баһал хүршэ адуушан бай­гаа. Шэнэ адуушанайнгаа гэртэ хононгүй, Гомботоёо хоноо һэн. Яһалашье ангу­уша зүрхэтэй, боро гуятай, хүдхын ехэ хүдхэ Пульхаар ахамнай гансааран ябаха­даа айхын ехэ аймхай хүн байһан байгаа.

- Нэгэтэ Стааша гэжэ үргэлтэй газарта дүтэлөөд, абажа ябаһан архияа сэр­жэм болгожо үргөөд, хүнэй ноормолоо бэшэ хадань ехэ­хэнээр ѳѳртѳѳ хээд уужар­хибаб. Боро хараан дүтэлжэ, брезентээр дээгүүрээ ху­шаад унташабаб. Гэнтэ брезентэмни дээрэһээмни һолжоржо, «Юугээ эндэ ун­тажа байгаабши?» - гэһэн үгэнүүд дуулдаад, хон-жэн болошобо. Уужа байһан ар­хияа бэдэрхэдэм, олдохо юм бэшэ, брезентэм холо шэрүүлшэһэндэл, далбайжа хэбтэбэ. Нюргаараа хүйтэ даажа, мориёо эмээллэхэ­еэ мартажархёод, зайдаар Даргын хонишодто ошожо, хүнэй наадан болон татаад унтаа һэн ха. Пульхаар аха­тантай үетэниин уулзаха­даа, «Пульхаарай шүдхэртэй уулзаһан ушаралта яба­далнууд», - гэһэн туужа бэ­шэхээр болоо ёһотой гэжэ хүхилдэгшэ һэн.

Хүреэтэ гэжэ газарта мал­шадай байра байгша һэн. Нэгэтэ Пульхаар ахатам­най баһал агнажа ябатараа, орой болоһыень ойлгонгүй, харанхы һүни ори гансаа­ран хонохо баатай болоо. Буугаа задарһан пеэшэнэй хоолой соо хадагалһан бай­гаа. Һүни эсэһэн ангуушан үнишье болонгүй унташаба. Сонхын наяраанһаа аятай унтажа байһанаа һэришэбэ. Сонхо наярһаар, Пульхаар ангуушан пеэшэнэй хоолойн амһарһаа буугаа оложо ядажа зобобо. Шэшэрһэн, һалганаһан гараараа буугаа шанга адхаад, үүдэ хүлөөрөө үдьхэлжэ нээгээд, газаа гара­ба. Харанхы, мориёо үгылжэ аргаахан баазын хорой тээ­шэ ошожо ябатараа, шангаар амитанай найтаахые дуула­ад, газар дээрэ унашаба. Шал нойтон ногооной шүүдэрһээ хубсаһан норобо. Тиигэ­жэ байтараа, моринойнгоо эдеэлжэ байхыень обёорбо. Найтаагшань морин байгаа. Хатуу ногоондо хамараа хад­хуулаад, найтааһан байгаа хаш. Үдэр болохые хүлеэжэ ядаһан гээшэнь аргагүй.

Һүни гансааран хаягдаһан эзэгүй гэртэ хонохо гээшэ түбэгтэй байгаа. Хэ­эрэ һайн түүдэгэй хажуу­да унтажа хоноо һаа, дээрэ хаш гэжэ ойлгоо һэм, гээд Пульхаар ахатан хөөрөө һэн. Поликарп Даржаевич энэ наян табан жэл соо олон юумэ хараа. Дайнай хатуу жэлнүүдтэ ажалда үдэр һүнигүй ябалсаа. Уран гар­тай, ухаан бэлигтэй энэ хүн бага наһанһаа түмэртэй но­солдоо. Колхозой, совхозой ажалда хам оролдожо ябаа. Ямаршье түмэртэ хабаатай асуудалда харюу үгэжэ ша­дадаг алтан гартай дархан ябаһан хүн. Алишье талаа­раа хүнэй һайн нүхэр Поли­карп Даржаевичта ута наһа хүсэе, агнуурида ямаршье арьяатанһаа айгаагүй аха ту­хайгаа бэшэһэндээ хүлисэл гуйнаб.

Эдуард Будаев.