​Хөөрэхэдөөшье, хүдэлхэдөөшье бэрхэ һэн

Хүн болохо багаһаа, хүлэг болохо унаганһаа” гэжэ зүб хэлсэдэг гээшэ ха. Сэдэнэй Сэрэн багаһаа үетэнһөө ондоохон, өөрөө элдэбын түмэр юумэнүүдые суглуулжа, гэнжэтэ саха­ригта тракторнуудые болон автомашинануудые, элдэб түхеэрэлгэнүүдые дархалаад наададаг һэн гэжэ мүнөөшье Жэмһэг нютагта хэлсэдэг.

Угаа уһанда хаядаггүй гэһэн үгэ тон зүб гээшэ ааб даа. Тэрэ хүбүүнэй таабай ехэ бэрхэ түмэршэ, модошо дар­хан байһан туладаа Нура тос­хоной баруун хажуугаар урда­даг гол дээрэ түрүүшын уһан тээрмэ барижа, хүдэлгэжэ, нютагайнгаа түүхэдэ ороһон юм. Дамба Ускеевэй Харһан гол дээрэ барижа хүдэлгэһэн уһанай тээрмэ бүхы Жэмһэг нютагай айлнуудые талхатай болгоһон. Ехэ баяр баясхалан­да хүртэһэниинь юунһээшье сэнтэйл даа.

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай эхилхэһээ ГАЗ, ЗИС-5 түхэлэй автома­шинануудые жолоодожо, олон фронтнуудта алба хээ. Гадна “Катюша” тодхоһон, Америкэ, Германидашье бүтээгдэһэн машинануудта һууһан намтартай, энгэрээр дүүрэн орден, медальнуудые толоруулһаар, түрэл нютагтаа бусажа ерэһэн гэдэг.

Хэрэнэй МТС-тэ жолоошо­ноор, МТМ-эйн даагшаар, ме­ханигааршье ажаллаа.

Нэгэтэ Сэдэнэй Сэрэн иигэ­жэ хөөрэбэ:

- Жэмһэгэй сельпогой түрүүлэгшэ Танхын Ошортой Жэмһэгһээ Хүлтүүг тээшэ май һарын эхеэр ошобобди. Тоо­ро тосхон хүрэхэдэмнай, 38 литрэй нэгэ- нэгэ бидонтой табан эхэнэр угтажа, машина­дамни һууба. Тэдэнэр Слюдян­ка абаашыт гэжэ гуйһан юм. Арбаад модоной илгаа һайн машинатай хүндэ бараг һааб даа, ябууд туһалха гэжэ бодо­од лэ, яаралтай гүйлгэбэб.

Нюдэ балай харанхыда ха­райлгажа ябатарни, машинам гэнтэ ондогод гээд, дээшээ һүрөөд абаба. Түргэн байлга­жа харахадам, нөөхи һүнэйм бидонгууд талаар мухарил­дажа ябаба. Һамгад кузов соо гонзойлдошонхой хэбтэбэ.

Гайхаһандаа кабина руу­гаа харахадамни, хажуудахи нүхэрэйм тархинь үгы.

- Тархинь хайшаа орошобо гээшэб? - гэжэ шагнагшадай нэгэн асууба.

- Дермантинаар бүриһэн фанерэ оройень сүмэ сохёод, газаа гарашаһан байгаа гүбэ, - гэжэ сошоошье татангүй ха­рюусана.

Эхэнэрнүүдээ бодхоо­жо, һэгээ оруулаад, гэдэргээ дүшөөд метр ошожо хараха­дамни, түмэр соргоор хэһэн хүүргэ задалаатай, 4-5 метр үргэнтэй, 2 метрһээ үлүү гүнзэгы нүхэн болошоод бай­гаа бшуу. “Заһабарилга хэгдэ­нэ” гэһэн замай тэмдэгэй үгы хада би хаанаһаа мэдэхэбиб?! Зуун модо барижа, түргэн ябаһан хадаа харайлгажа га­рашоо ха юмбиб.

Эсэгын дайнай үедэ завод­то бүтээгдэжэ гараһан ГАЗ-АА (полуторка) автомашинану­удай орой дермантинаар ху­шагдадаг байһан юм.

- Та дайнай гал дүлэн соо дүрбэн жэлдэ ябахадаа, шархатаагүй һэн гүт? – гэжэ шагнажа һууһан Иринчин асу­уба.

- Нэгэтэ “Катюшаар” буу­дажа байтарнай, снаряднай дууһашоо. Тэрэ үедэ манай сэ­рэгшэд ехэ добтолгодо орожо байгаа. Хараһаар байтарни, полкын туг барижа ябаһан солдат хүлөө шархатаад, уна­шоо. Би тэрэ тугыень зүүн гартаа, ППШ автомадаа бару­ун гартаа шангаар баряад лэ, урагшаа гүйбэб.

Гэнтэ хажуудам минэ тэһэржэ, гэдэһэндэм ха­луу бутараад, унан алда­башье, хүсэлжэ, буу туг хо­ёроо гэдэһэндээ хашаад, һүхирһөөр ябатарни, медсе­стра хүсэжэ, тугыемни ондоо хүндэ үгүүлһэн юм. Тэндээ түргэн туһаламжа үзүүлээд, госпиталь эльгээгээ һааб даа,- гэбэ.

Нэгэтэ Ганя, Ким, Шагдар­жаб залуу хүбүүдтэ хөөрэжэ һуухыень шагнаа һэм:

-Би хэрмэ агнахадаа, но­хой дахуулдаггүйб. Минии буудаһан хэрмэнэй арһанда нэгэшье нүхэ олохогүйт. Бага калибрай буугаар буудахадаа, нэгэ нюдөөрнь ороод, шэхэ­эрнь гү, али амаарнь гараша­даг юм. Таанар элдэб кали­брай мэлигэн амата буугаар буудахадаа, арһыень һагшуур болгоожорхинот, - гэжэ һуугаа һэн. Хэр тиигэжэ буудадаг байһыень бү мэдэе, зүгөөр бу­ушье, мотоцикл, часые, оёдо­лой машинануудые һайнаар заһадаг, бага зэргэ агнадаг байһан юм.

Б.Бирбаев.