​Энеэдэтэй ушарнууд

Эхынгээ умайһаа ухаатай

Хабарай һарын нэгэ дула­ахан үдэр газаахи һандали дэ­эрэ һууһан олон хүгшэд дэл­хэйн һонин һорьмойнуудые хөөрэлдэнэ. Нэгэ хүгшэниинь:

- Мүнөөнэйшни үхибүүд эхын­гээ умай сооһоо хуу юумэ мэдэ­эд гарашаһан байнал. Аманда ороогүй байгаад, компьютер дээрэ наадажа байдаг. Тэрэ олон кноп­конуудые хайшан гээд ойлгоод, даража һуунаб даа? – гэбэ. Нүгөөдэ хүгшэниинь тодожо абаад:

-Энэшни юуншье бэшэл. Сэ­сэрлигтэ ябагша миниишни аша буряад, ородоор аргагүй энеэ­дэтэй шүлэг хэлээл. Хэн заажа үгөөб гэжэ һурахадам, би өөрөө зохёогооб гэбэл урдаһаам. Ай- ёо даа, хэлэхэм гү, али үгы гү? – гээд, толгойгоо һэжэрсэгээн һуухадань, хажуудань һууһан хүгшөөдэй һонирхоод: - Ямар шүлэг хэлээб, хэлыш даа, хүлеэжэ ядашоод байнабди, – гэбэ. Тиихэдэнь тэрэ хүгшэмнай:

-Имэ заахан үхибүүн хаанаһаа һанаад зохёобо гээшэб, гайха тагна. Шагнагты:

“Ночью мурка – хаб хара.

Листья осенью – шаб шара.

Русская водка – хаб хатуу.

Я сегодня –шал һогтуу.”

Тэндэ шагнажа һууһан хүгшэд булта энеэлдэбэ:

-Хаанаһаа иигэжэ һанааб, поэт хүн шэнги, хөөрхы. – гэлдэ­бэ.

-Хай, тэрэ заахан басаганшни һогтуушуулай хажууда ошожо шагнаад, хадуужа абаһан байга­алтай? – гэжэ нэгэ хүгшэниинь хэлэбэ.

-Хаанаһаа шагнаба гээшэб. Сэсэрлигтэ хэзээшье иимэ юумэ заахагүй, гайхажа байнаб, –гээд, басаганай төөбии һанаа алда­ба. - Эдэ заахан үхибүүдшни ой ухаанда ороогүй юумэ хэлэдэг лэ. Дэлхэй дайдын телевизорһээ эхилээд, сотово телефон боло­тор наадаха юумэниинь олон болоо. Мүнөөнэймнай саг иимэл болошоол даа, - гэлдэһээр, на­ранай баруун хадын орой дээрэ дүхэхэдэ, гэр тээшээ тарабад.

Галуу дууряажа...

Урда сагта нэгэ айлда олон айлшадай орожо ерэхэдэнь, гэрэй эзэд бүхэлеэр мяхаа шанажа тэб­шэдээ хээд, айлшадаа эдеэлхыень столдо уриба. Айлшадшье һуужа, эдеэлжэ оробо. Айлшадай эгээ аха заха болохо үбгэн нэгэ хэды хэршэмэг мяха ама хүрөөд, гэдэр­гээ ошоод һуушаба. Харин бэшэ нүхэдынь үбгэнөө һажаалдажа, баһал эдеэлхэеэ болибо.

Үбгэн нүхэдһөө һураба:

-Садаа гүт? Харюудань бэшэ­ниинь садаагүй байбашье:

- Садаабди, – гэбэд. Үбгэн:

-Болоол даа, би нэгэ заа һуугаад, үлдэшэбэб, - гээд, столдо һуужа, мяхаа зоогло­жо оробо. Бэшэниинь хэды хо­роо хүрэбэшье, аха захатанаа һажаалдажа байһаар, хооһон га­заашаа гараба.

Тэрэ үбгэнһөө эзэн:

-Бэшэ нүхэдтнай ямар бушуу эдеэлээд гараба гээшэб? – гэжэ һураба. Үбгэн амаараа дүүрэн мяха хэжэрхиһэн, һэнгэргүйгөөр арай шамай пүлшэгэнэбэ:

- Галуу дууряажа, турлааг уһанда оробо гэһэндэл намайгаа һажаалдаад болёо. Тиихэдэнь гэ­рэй эзэд эгшэтэрээ энеэлдээ бэ­лэй.

Урадхал уһанай аша туһа

Урдандаа хүн зомнай дула­анай үедэ гэхэ гү, али хабартаа дулааржа байхада, гол горхон­до орожо шунгаад гү, али ой­можо хэдэ дахин гарадаг һэн. Урданай үбгэд хэлэгшэ һэн: “Ур­дажа байһан уһан муу ламын аршаанһаа үлүү шэдитэй, ямар­шье бузар арилгажа үгы хэдэг юм”.

Мүльһэнэй хайлаад урдахы­ень хараха ёһо байгаа. Урдажа ябаһан мүльһэн хүнэй муу эл­шые абаха гэжэ этигэдэг һэн.

Баһа намарай эхиндэ Рихын үедэ уһа горхонууд аршаан бо­лооод байдаг гэжэ бүгэдэндэ мэ­дээтэй. Иимэ үедэ баһал хүн зон уһанда орожо, бэеэ аргалдаг зан­шалтай байһан байна. Мүнөөнэй литэдэ тэдэ үдэрнүүд харуулаг­даха боложо, ехэ һайн болоо.

Үшөө тиихэдэ һая гараһан на­рые шэртэжэ харахада, нюдэндэ угаа һайн гэдэг. Модоной хажууда амаржа һуухадаа, модоной элшэ бэендээ шэнгээжэ, хүшэ абадаг байгаабди гэжэ үбгэд хэлсэдэг.

Таабаринууд.

Худал үнэн хоёрой

Забһар юун ааб?

(Нюдэн)

Гурбан жэлэй үндэгэн,

Гушан жэлэй шоно,

Жаран жэлэй хонин.

(Хүн)

Дайда дээрэ

Үндэһэгүй юум?

(Дабһан)

Дүлии үбгэн

Дүрбэн тээшэнь

Һалаабшалаа.

(Гэрэй углуунууд)

Үндэр ламын

Малгай соорхой.

(Тулам)

Хоёр түрэлтэй

Юун бэ?

(Үндэгэн)

Тэмээн шэнги хоолойтой,

Голёо шэнги гэдэһэтэй,

Тооно шэнги амһартай,

Тогоон шэнги хабхагтай.

(Гүсэ)

Танай манай хоорондо

Гахайн поршоонхо хабшуул­даа.

(Гэрэй модоной хоорондохи хүбхэ).

Мүльһэ соолоод,

Мүнгэ олооб.

Мүнгэ соолоод,

Алта олооб.

(Үндэгэн).

Лубсан Цыренов.