​"... Номуудайм нэрэнүүд зуламни болоод үлүүжэн"

Нүгөөдэр, октябриин 9-дэ, Буряадай арадай поэт Жорж ЮБУХАЕ­ВАЙ түрэһэн үдэр. Энэл үдэр тэрэнэй һүүлшын номтой танилсал­га Тооро нютагтань болохонь.

Абаралдаа һэн табиламни

Алтан намар түрэхыемни.

Алим жэмэс, таряа талхан

Амин голдом шэнгэнхэйл.

Бүүдэгэр хара шараймни,

Түүдэг ялас харасамни

Уг гарбалһаам эхитэйл,

Уршын хагдаршагүй эшэтэйл.

(«Түрэһэн үдэрни»)

65 жэлэй саана түрэһэн Жора хүбүүн Долгор Жалсановна хайрата эжынгээ, Владимир Дагбаевич ахын­гаа, Дарима Долгоровна эгэшынгээ халуун энхэрэл доро хүн боложо, эрын соло эдлэжэ ябаха хуби заяа­тай һэн:

Үлгым дуунай шэди –

Үгэһэн иибиим бэлэг.

Хүлэйм, гарайм шадал –

Аха, эгэшын дали.

(“Барагдахагүй солонь”)

Шүлэгүүдэй мүрнүүдые гүрлөө болгон суглуулха, үлхэжэ дархал­ха бэлигэй шэди Жорж Юбухаевта заяагдаһан байгаа. Эгээн түрүүшын “Эхин” гэжэ суглуулбариһаа “галаар дүлэтэһэн зохёол – хүлэгөө” унаад, “Мүнгэн сэргэдээ” хүрэжэ буугаа. “Үдын наран” номой һүүлээр дали­та хүлэгэйнь гүйдэл бүри эршэдэн, “Шүлэгүүдни дүрбэн зүг, найман хи­заарта” гэжэ номоо, 2009 ондо “Эрье­жэ байһан юртэмсын юрьеэн соо” суглуулбарияа хэблүүлээ. Буряадай комсомолой шангай лауреат, арадай поэт, сурбалжалагша Ж.Д.Юбухаев Захааминай “Уран Дүшэ” нэгэдэ­лые, Түнхэнэй Мүнхэ-Сарьдагай нэ­рэмжэтэ уран зохёолой нэгэдэлые хүтэлжэ ябаһан габьяатай. Олон зо­хёолшодой, сурбалжалагшадай зохё­охы замай залууршан байһан юм.

Шүлэг минии тэрэл зандаа.

Үлэ мэдэг өөрым шарайтай.

Хүлэг дошхон харгы замдаа

Түлэг дуумни жаратай...

...Үбшэнэй годли хайра гамгүй,

Нимгынь оножо тудхаадаг юм

байна.

Үлүү наһанда замгүй,

Ниидэн, дэгдээд хайлашахаб.

(“Һанаа алдангаа”)

Хүндэ үбшэнтэй тэмсэжэ бай­ха үедөө бэшэһэн шүлэгүүдынь “Зүрхэнэй сохисонууд, наһанай хэм- жээнүүд” гэһэн гаршагтай һүүл- шынь ном соо ниитэлэгдээд, элек­тронно хэбыень поэт хараһан байна. Гансал номойнгоо хэблэлһээ гара­хые хүлеэнгүй, энэ дэлхэйһээ халин ошоо...

Үлгын дууе дуулаһан иибиимни

Зүлгэ Дэлхэйдэ хэды наһа

юрөөгөө һэм?

Бултынь эдлэн жаргаха гэһэмни,

Буруу тээшээ юундэ халба

һүрөө һэм?

...Яахыншье аргагүй мэгдүү наһан,

Яаралтай ошон хайлаха саһан.

Хүбэн газарайнгаа хүүр болон,

Хүн түрэлдөө эрьехэ гүб, зам олон?

(“Бодол”)

Юһэн хиид һүлдэтэй, бурханай һан бунтай, дархан үндэр табилан­тай, мүшэтэ зам харгытай Буряа­дайнгаа ”мүнгэн толотой сэргэдэ наһан бэеэ уяһан” поэдэй һүүлшын шүлэгүүд улад зондоо, уг гарбалдаа уян шүлэгшын юрөөл болон үлэхэ.

Зонхобо бурханай заяажа,

залажа ябуулһан нютагтаа

Зуун найман зула бадараажа,

зүрхэ сэдьхэлээ амаруулхам даа.

...Өөгүй һанаанай үгэ багтаажа,

залгаа үлхөө Мундаргануудайм

юрөөл-тандаа!

(“Улад зондоо”)

Найдал, абарал бэдэрһэн поэдэй сэдьхэл тэнгэри шэртэжэ, замби түбиин нюуса мэдэрэн соносоно. Уран шүлэглэлэйнь гүн удхын бүри гүнзэгы болоһые эдэ шүлэгүүд гэр­шэлнэ.

Өөдэһэн мэтэ наһамни,

Өөхэндэл хайлашахаар хаһамни.

Эдэгэжэ, үндыжэ бэелхэ гэһэмни,

Нэтэрүү байнал –

найдал саһандли.

Жорж Юбухаевай шүлэгүүд үнэхөөрөө дүрбэн зүг, найман хизаар­та, найман хэлэн дээрэ аянгатана. Олон шүлэгүүдынь дуун болоод зэдэлнэ.

Зай, хүндэтэ уншагшад, арадай поэт Жорж Долгорович Юбухаевай “алтан зохёолой уран дугы” болоһон, шүлэгшын захяа дуун болоһон “Зүрхэнэй сохисонууд, наһанай хэм- жээнүүд” гэжэ долоодохи номһоо шүлэгүүдтэй танилсагты.

НЮТАГАА ШАРАЙШАЛХАДАМ

Шэргэжэ байһан гол горходнай,

Шэнгэржэ байһан ой тайгамнай

Шэшэрүүлэн намай һанаа зобооно,

Шүлэгшын сэдьхэл хүлгөөнэ.

Хэн зэмэтэйб байгаалиин гэмдэ?

Хэлэжэ, бэшэжэ ядалтай бэшэ.

Хүнүүдэй гар хүрэлгэ эндэ –

Хорото хохидолынь үгэлэн бэшэбэб.

Түнхэм, хайрата Түнхэм,

Уласай байгаалиин хүреэлэн бэлэйш.

Дүрэ шарайдаш нэнгэн, зүрхэм,

Ушарһан хохидолһоонь

хүсэнэб ээлэхыш.

***

Шүлэгүүдээ бэшэжэ, бэшэжэ,

Гэшхүүр дээрээ гаража һуугаад,

Шэлэрһэн орон Хангайдаа уншажа,

Тэшүү, хальтирууень заһааб.

Шарайгаа байгаалим хурсадхажа,

Шагнаархана аалин намдуу.

Намайгаа, ашаяа сэдьхэжэ,

Нааршаан бэлэглэнэ дуу.

***

ЯБАШАХАЛ

Һууна хүлөө забилан,

Тууна дээрэһээм табилан.

Бууна һүниин тэндэ,

Дуулгана намда мэндэ.

Нюдөө нээхэ зуурам

Нүгөө юртэмсэ нэнгэнэ.

Харин сэлмэг зүүдэм,

Хариһаа хаалтатай үүдэн.

Хүн – һэнэгтэй хүн,

Хүрьһэндэ бэеэ булагдабашье,

Сагаан сэдьхэлынь – һүн,

Сарюун Диваажанда ябашахал.

***

Хайрата Баярайнгаа дурасхаалда

МҮНӨӨДЭР ОТОШЫН МҮРГЭЛ

Һубайраагүй Үхэр жэлшни

Һүүлээ шарбаһаар ябашахань.

Һэргэг эреэн Бар жэлни

Һэмээхэн намдашни дүтэлшэхэнь.

Жэлэй түгэсэхэ һарые

Шэлэн абажа түрөө һэнши.

Эжэл маанадайнгаа нарые

Шэргээн бүрхөөһэн хаһашни.

Хорин хоёртойхон наһаяа

Хорижо яахаяа хорооһомши?

Одон толотойхон хаһаяа

Огторгойдо юундэ тахяа һэмши?

Гушан долоогоо мүнөө

Дүрбүүлэн угтаха бэлэйбди.

Гуниг, уйдхарай түлөө

Дүүрэн жаргалаар шэмэхэ бэлэйбди.

Наһатай болоһон маанадаа

Ямараар ажаглаха байгаабши?

Туһатайл байха һэн бэзэш даа,

Ялагар ашанары бэлэглэхээ

яагаабши?

Иибии баабай хоёроо

Гүймэл энэ наһан соогоо

Дахинаа хубияа холбоод,

Даляар элихымнай хүсөөш.

Һүүлшыншни тэрэ хүсэл,

Үүлэ, мана харбаад соо,

Бүлын зулаар носоод,

Бэелүүлэгдэхэнь – хүшэр түсэб.

Жара тээшээ үгсүүлэн,

Жаргалаар, һэдэлгээр дүүрэн,

Һара, нара дэгдээхэ –

Һанаа сэдьхэлэйм дээжэ.

Олон шүлэгүүдэйм мүрнүүдтэ

Олдоо һүлдэ шарайшни.

Энэ мүнхэ хүшөө - үгэнүүдтэм

Энхын мүшөөр тодороолши.

Хоюулахандаа уйдажа һууна,

Хохюур мэтээр хаташоод, - гэжэ

Бү һана. Баярай түлөө Буянтые

Бурхан үршөөгөөд – уйдхар тууна.

Үлгэн Дэлхэй тэрэл зангаараа,

Буян аша зээ хүбүүмни –

Уян зүрхэндэм,

Һүлдэ һахюуһамни!

2009 оной декабриин 22.

УУЛЫН ҮНДЭРНҮҮД

Далан табанай жэл,

Дабаан, талаан хэшэг.

Эхилэн бэшэгшэднай эжэл –

Ерээдүймнай найдал түшэг.

Хоёр зуугаад номууднай

Һаяар мэтэ унтархагүй.

Хэлэндээ дуратай зонууднай

Хэзээш маанадаа мартахагүй.

Хаагуур, яагуур тараһан

Хүлэг ном Балдан ахайн.

“Саяанай самаряа” һэргээһэн

Заяан бэлигтэ Лобсонһоол.

Тугынь саашань үргэһэн

Тунгалаг сэсэн ухаатан,

Арадтаа нэрэеэ мүнхэлһэн

Ардамнай – бэшээшэ, эрдэмтэн.

Уулын хүбүүд үндэр,

Удхалхаар мэргэн Шагдар

Алтан Мундаргадаа абдар

Абаашажа даадхаха үндэртэ.

ҮЛХӨӨ БОДОЛНУУД

Хабарай һалхин,жабар

Халамгай хүндэл найгана

дүрбэн зүгһөө.

Хайланагүй саһанай жэбэр,

Хайран тэрэнги найдана:

“хабар ерэхэ үглөө”.

Суглуулнаб шүлэгүүдэй мүрнүүдые,

Гүрлөө болгохоор үгэнүүдыень.

Суглуулнаб үлзы байгаалиһаань

Үлхөөд бэшэхээр шэдитэй хаһа.

Шүлэгүүд болгожо шадаа һаам,

Шэжэр ододоор тодорхол даа наһам.