​БУРЯАД ХЭЛЭЭР ТЕСТНҮҮД (8-9 классууд)

 Буряад хэлээр 8-9-дэхи классуудта hурагшадай юрын ба орёо мэдүүлэлнүүдэй байгуул­гаар, тэдээн соо сэглэлтын тэмдэгүүдые табиха шадабарииень шалгаха зорилготой тус тестнүүд зохёогдоо. Тестын даабаринууд 4 мэдүүлэл сооһоо нэгэ зүб харюутай мэдүүлэл олохоор хараалагданхай. Даабари бүхэн 1 тэмдэгээр (балл) сэгнэгдэхэ.

ТЕСТ 1.

Нэгэ түрэл гэшүүдые хамтадхаһан үгэнүүдтэй мэдүүлэлнүүд

Даабари 1. Хамтадхаһан үгэтэй мэдүүлэл ологты.

1. Дулаан боложо, газар харлаашье һаа, ха­дын араар, жалга жаамаар, ой модон соогуур бага сага саһан үлэhэн байна.

2. Энэ үедэ түрьhэеэ хаядаг уhанай томо загаhад тула, хилмэ, зэбгэн Сэлэнгэ мүрэниие үгсэн аяншалдаг юм.

3. Тэрэ мүрысөөнүүд үглөөгүүр, үдэ багаар, үдэшэ болохо.

4. Ой модон, шугы бургааhан, ногоо набша наранай гэрэлдэ алтаран байгаа hэн.

Даабари 2. Хамтадхаһан үгэгүй мэдүүлэл за­агты.

1. Отогой үүдэндэхи галые тойрожо, хооһон болоhон түмэр тогоонууд, уруу өөдэ хараһан модон аяга, шанага, тулам, хорхо-харха түйсэ, хүнэг зэргын зүйлнүүд эмхигүй эндэ тэндэ хэбтэнэ.

2. Зунай найрай мүрысөөнүүдтэ урилдаа­шад, барилдаашад, һур харбаашад олоороо хабаадаа.

3. Намда булта харагдажа байба: голнууд, нуурнууд, таряалан ба ой модон.

ТЕСТ II

Тусгаарлаhан ба тододхоһон гэшүүдтэй мэдүүлэлнүүд

Даабари 1. Тусгаарлаhан гэшүүдтэй мэдүү- лэл ологты.

1. Бидэнэй зорилго хадаа эрхим hайнаар һураха.

2. Гэнтэ Эрдэмтэ, хонгор шарахан толгойтой хүбүүн, стол дээрэhээ мелэй хэлтэрхэй олоод, шангаар хашхарба.

3. Хоёрдохи классай hурагша нүхэдөөрөө хамта класс соо үлөөд, уншажа байба.

4. Тэдээн соо миниишье абга агнуурида гараһан байна.

Даабари 2. Тододхоһон гэшүүнтэй мэдүүлэл ологты.

5. Нёдондо зун, үбhэндэ орохын урдахана, үбгэжөөлэй хэлэhэн үгые тон элихэн hананаб.

6. Тэдэнэр үшөө hургуулиин хүүгэд үбhэ ху­ряалгада ябалсажа гараа.

7. Һургуулиин шаби Дондог hонин мэдээсэл дуулгаба.

8. Тэдэнэр наранай гараадүйдэ ябаха гэлсэ­бэ.

Даабари 3. Холболтотой хабсаргалтануудые ологты.

9. Олонхи газууд жэшээлхэдэ кислород агаарһаа хүндэ юм.

10. Бидэнэр Петя, Оля би гурбан хамта һурадаг байгаабди.

11. Одессэ урда зүгэй угаа hайхан хото алаг зүрхыемнай татаа.

4. Байгал эгээн гүнзэгы нуур Сибирьтэ юм.

Даабари 4. Тододхоhон ушарлагшатай мэдүүлэл заагты.

1. Гэрэй үбэртэ зүлгэ ногоон дээрэ сагаан толгойтой үбгэн hууба.

2. Үндэрнүүд олон дабхар гэрнүүд холоhоо харагдана.

3. Тэдэндэ hуугшадта баhа бэлэг бариба.

4. Нэлэнхы талаар hүрэг сагаан хонид бэл­шэжэ ябана.

Орёо мэдүүлэлнүүд тухай мэдэсыень шал­гаха

ТЕСТ III

Ниилэлдэhэн орёо мэдүүлэлнүүд

Даабари 1. Холбоhон союзтай ниилэлдэhэн орёо мэдүүлэл ологты.

1. Уha гол руу хүнүүд муухай юумэ хаядаг, тиимэhээ уhаниинь муухай болодог.

2. Наран дээрэ гараа, тиигэбэшье шүүдэр үшөө хатаадуй.

3. Иигээдшье ябахаар болообди, али ши эн­дээ үлэхэ дуратай гүш?

4. Бишье өөрөө арсахашьегүй hэм, теэд бэем­ни нэгэ бага муушаг байна.

Даабари 2. Зүрилдэhэн союзтай юрын мэдүүлэл заагты.

5. Би хара хүлhэнэйнгөө адхартар хүдэлнэб, теэд юундэ намда зол байхагүй юм.

6. Газаа бүрхэг, теэд дулаан.

7. Би шамайе үни абаашаха hэм, теэд нютаг дээрэ ажаллаха хүн хэрэгтэй.

8. Үнөөрөө хабhанhаа үлгүүлхэшни, теэд хүүргэ бодхоохо гээшэмнай буруу хэрэг.

Даабари 3. Илгаhан союзтай ниилэлдэhэн орёо мэдүүлэл ологты.

1. Удаан болоогүй эжые гү, али абгайе на­ашань ябуулаарай.

2. Нэгэ haa бороо орохо, үгы haa шанга hалхин бууха.

3. Айлшандаа мүнгэ, али хадаг барилтай гэ­эшэ гү?

4. Мүнөө жэлдэ гү, али хойто жэлдэ ахайем­най сэрэгтэ татаха.

ТЕСТ IV

Дахалдаhан орёо мэдүүлэлнүүд

Даабари 1. Тайлбарилhан нүхэсэл мэдүү- лэлтэй дахалдаhан орёо мэдүүлэл заагты.

1. «Эхэеэ эшхээhэн шарайтай хүбүүн бэрхэ, эсэгэеэ эшхээhэн шарайтай басаган бэрхэ» гэ­дэг урданай үгэ зүб байхань гээшэ алтай.

2. Хажуу тээhээнь харахадаа, хада гэжэ hанаба.

3. Таанартаа туhалха гэжэ зорюута бултадаа ерээбди.

4. Олон зон хаана сугларнаб, тиишэ тэрэ гуй­раншан ошодог байгаа.

Даабари 2. Үйлын аргын нүхэсэл мэдүү- лэлтэй дахалдаhан орёо мэдүүлэл ологты.

1. Һүни ой соо ябахада, хойношни нэгэ юумэн hаршаганана гү гэhэндэл, ходо дуулдаха юм.

2. Би тэдэнэй хажууда ошохом гэжэ ябажа ябанам.

3. Хэзээ ши ерэхэбши, тиихэдэшни энээнээ хүүжэмди.

4. Бидэнэр эртэ ерэхэбди, юундэб гэхэдэ су­глаан болохогүй.

Даабари 3. Сэг (запятой) табигдахагүй дахалдаhан орёо мэдүүлэл заагты.

1. Ши энэ хүдэлмэриеэ хэзээ дүүргэхэ бол­зортойбши тэрэл сагтаа дүүргэжэ үзөөрэй.

2. Хаана нүхэдэй дунда эб эмхи үгыб тэндэ ажал хүдэлмэри урагшаа ябахагүй.

3. Абамнай үбhэ асарха гэжэ Жэбхээhэн ошоо.

4. Баатар эндэ би эзэнби гэhэншүү шанга шангаар дуугарна.

Даабари 4. Харилсаата союзна үгэнүүдтэй дахалдаhан орёо мэдүүлэл ологты.

1. Нохойнууд баабгайтай тэнгэри газар хоёр ниилэхэеэ байна гээшэ гү гэхээр шууялдан носолдоно.

2. Хэзээ суглаан болохоб тиихэдэ асуудал ха­ража үзэхэбди.

3. Хазаарынь ханхинуулхагүй гэжэ сахаригhаань баряад байна.

4. Мүнөөдэр ябаха гээ haa юумээ түргөөр бэлдэгты.

Даабари 5. Союзна үгэтэй дахалдаhан орёо мэдүүлэл ологты.

1. Тэдэ хүнүүдhээ холодохо гэжэ Должон ал­хасаа түргэдхэбэ.

2. Ким тэдэниие бүри ехээр гайхуулха гэhэндэл халта миhэд гэнэ.

3. Хубсаhамни норуужа гэжэ дээрээ шүхэр баряад ябанаб.

4. Ута намар болохо гэhэн hанал зүб байба.

ТЕСТ V

Союзгүй орёо мэдүүлэлнүүдэй сэглэлтын тэмдэгүүд

Даабари 1. Хоёролжон сэг табигдахаар союз- гүй орёо мэдүүлэл заагты.

1. Уһа голнууд мэлмэрнэ уула, тала уняартана.

2. Ябаhан хүн яhа зууха, хэбтэhэн хүн хээли алдаха.

3. Бүхы гэрнүүд соо мүргэлдэшэхөөр дүүрэн Гэпэл Доржо хоёр газаа тэргэ дээрэ унтаба.

4. Харанагүй аалши ном уншажа hуунаб.

Даабари 2. Зурлаа табигдахаар союзгүй орёо мэдүүлэл ологты.

1. Түрүүшын хүйтэнэй үзүүр үзэгдэбэ гээшэ ха бага жэхын татажа ерэбэлби.

2. Сугтаа гүйлдэебди, урилдуужабди хэмнай хурдан байгша ааб, харахабди.

3. Аюушын газаагуур олон морид уяатай га­заа зосоогуур хүн зон үйрэнэ.

4. Толгойнь боро эреэн хэншьеб үhыень ехэ hалаар хайшалаа.

Даабари 3. Холимог орёо мэдүүлэл заагты.

1. Үе наһан соогоо хүнэй барлаг ябахадаа хүсэ шадалаа химгадангүй үнэн сэхэ ябаа бэлэйб даа аша буяниинь иигэжэ ерэхэ ха юм даа.

2. Би алтан тухай дуулаагүйб, шулуун нүүрhэн бии гэжэ хүнүүд хэлсэдэг, теэд ямар шанартай нүүрhэн бииб, хэр ехэ запас бииб гэжэ даб дээрээ хэншье шэнжэлээгүй шэн­жэлхэ нэгэ hайн хүн олдоно ааб даа.

3. Карпат уула ба Балтикын эрье дээрэ одо мүшэдэй ониб-аниб гэлдэжэ байхада Берингын далай Камчатка Курильска арал дээрэ наран яларжа байдаг манай газар нютаг иимэл даа.

4. Ай, ямар hонин хурса хажуур байдаг юм урдань иимэ хажуур барижа үзөөгүй бэлэйб.

Даабари 4. Өөршэлэн хэлэлгэтэй мэдүүлэл заагты.

1. Хэнэй ботинканууд бэ гэжэ үбгэнhөө асууба.

2. Маша энеэжэ хүгшэн эжыhээн hайн гү гэжэ асууба.

3. Үбэлдөө хүйтэн, зунай сагта халуун ула­рил тогтодог гэнэб.

4. Ши хаанаһаа ерээбши гэжэ Тома hураба.

Даабари 5. Сэхэ хэлэлгэтэй мэдүүлэл заагты.

1. Хүгшэн эжынь хэн муу гэхэ hэм даа гэжэ харюусаба.

2. Томоогоо бү таһара гэжэ басаган зандарба.

3. Үни болотор ерээгүй байhан тухайм нүхэрни hонирхобо.

4. Ахань hаяар город ошохогүй байхаб гэжэ үгэеэ баталба.

Бэшэгэй дүримөөр тестнүүд

Бэшэгэй дүримөөр хүшэр темэнүүдээр hурагшадай мэдэсэ, шадабарииень шалгаха зорилготой тус тестнүүд зохёогдоо. Дүрбэн даабаринуудай нэгэ зүб даабарииень олоод, кружок соо абаха. Даабаринууд 1 тэмдэгээр (балл) сэгнэгдэхэ.

1. Үгтэhэн мэдүүлэлнүүд соо эй дифтонг­той мэдүүлэл заагты

а) Дэлгэр сэдьхэл... дэлгэнэб шамдаа.

б) Гүн сэдьхэл... нь оёорhоо мүндэлhэн үгэнүүд.

в) Һайн хүн байhанаа үшөө дахин гэршэл...

г) Сэг... уухада, бэедэ туһатай.

2. Үгтэhэн мэдүүлэлнүүд соо удаан ээ аял­гантай мэдүүлэл заагты

а) Мэргэшүүл... һүүлдэ барилдаашад хүсэеэ харуулха.

б) Мэнд... гэхэhээ hайхан үгэ үгы, мэдэнэгүйб гэхэhээ сэсэн үгэ үгы.

в) Эдэбхит... урагшаа hанаатай залуушуул олон.

г) Аялганууд хэлэн... урдуурхи, дундуурхи, хойгуурхи гэжэ илгардаг.

3. Буряадаар бэшэгдэhэн абтаhан үгэтэй мэдүүлэл ологты

а) Бишыхан ушаагай хажууда дулаасахаа hуубаб.

б) Үшөө хирэ аhаагүй полотенцидэ гараа ар­шабаб.

в) Ц-Д.Дондоковагай «Шулуунууд дуулана» гэжэ поэмэ уншаабди.

г) Банида орохо дуратайшуул олон байба.

4. Ородоор бэшэгдэhэн абтаhан үгэтэй мэдүүлэл ологты

а) Шэниисэ ургажа байhан таряалангай дун­дуур гараба.

б) Грамматическа даабаринуудые түргөөр дүүргээбди.

в) Правительствын гэшүүдтэй уулзалга болоо.

г) Фразеологи-тогтомол холбоо үгэнүүд ту­хай hургаал.

5. Буряадшалжа бэшэhэн үгэтэй мэдүүлэл ологты

а) Мэдүүлэлэй синтаксическа шүүлбэри хэг­ты.

б) Синтаксис-холбоо үгэнүүд, мэдүүлэлнүүд болон үгүүлэлнүүд тухай hургаал.

в) Обёосhоо амтатай юумэн үгы гэжэ морин хэлэбэ.

г) Студентка орой болотор номоо үзэбэ.

6. Хандаһан, мэдүүлhэн, причастна глаголнуудай залгалтада эй бэшэгдэхэ мэдүүлэл ологты

а) Аха заха зоноо хүндэлжэ ябаха гэжэ мэ­дэнх...

б) hайнаар hурагты гэжэ оло дахин хэ­лэгд…

в) Удааншье болонгүй үглөөнэй манан дэгд...

г) Улаан, шара сэсэгүүд уужам дайдые шэ­мэгл...

7. Глаголнуудай залгалтада ээ бэшэгдэхэ мэдүүлэл ологты

а) Гээгдэнгүй саг соогоо ерээр... гты

б) Манай классайхид урилдаанда hайнаар бэлдэнх...

в) Нүхэднай манай амжалтые дээрэ сэгн...

г) Хүгшэн эжы намаар бэшэг бэшүүл...

8. Өөртэ хамаадалай залгалтатай ээ зал­галтатай мэдүүлэл ологты

а) Тэдэн... хойноhоо бэшэниинь дахаад ябаба.

б) Яхад мүнгэн эмээл... тохыш саашань мо­риндоо.

в) Хүбүүн... үреэл хэлэхэдэ, хүнүүд альгаа ташаба.

г) Элжэгэн... шэхэн ута юм.

9. Хамаадалай эй залгалтатай мэдүүлэл ологты

а) Эжыг... удаан хүлеэбэбди.

б) Хүзүүн... мяхан хатуу юм.

в) Үдэшэ орой ангуушад гэрт... дүтэлбэ.

г) Хабартаа эшээнh... баабгай гараха.

10. Точконуудай орондо ээ-эй үзэгүүдэй али нэгыень табиhанаа харуулха (20 балл).

Эдэбхит... (1), хүбүүг... (2), гэр... (3) нг... (4), дээгүүр хиидүүл... (5), буряад хэл... (6) хүгжөөе, hонин байгаа бэл... (7), үбсүүг... (8) сэлеэ, сэдьхэл... (9) хүбшэрг..., эжыг... ( 1 0 ) hанаhан хэбэрт... (11), сонхомнай сэнт... (12), hайн бэлэдхэлт... (13), номоо хэблүүл... (14), хүхюут... (15), хүүгэд..., эмээл... (16) бүүргэ, хир... (17) хаагална, гэрh... (18) гараба, хүбүүт... (19), болонхой, һүрх... (20) зантай.

11. Үгтэhэн үгэнүүдэй зүб гү, али бу­руу байhыень элирүүлээд + ба - гэhэн тэмдэгүүдэй али нэгыень табиха (10 балл)

а) гэрнэй - зүб

б) одомнай - буруу

в) хэблэлнай - буруу

г) ошонхаар - зүб

д) эжытнай - зүб

е) ветеринартнай - буруу

ж) номной - зүб

з) бэшэнхаар - зүб

к) хүдэлмэритнай - буруу

л) фермэтнэй - зүб.

12. Үгтэhэн үгэнүүдэй зүб, бурууень + ба - гэhэн тэмдэгүүдэй али нэгээр заагты. (10 балл)

а) шрифтээр - зүб

б) пунктнууд - буруу

в) мотоциклтой - зүб

г) клумбанүүд - зүб

д) ручкээр - буруу

е) училищидэ - зүб

ж) Польшода - буруу

з) фонетическа - зүб

и) университедта -

буруу

к) критическа - зүб

13. Эдэ үгэнүүдтэ хамаанай падежэй зал­галта нэмэхэ (10 балл)

а) Театр...

б) такси...

в) билед...

г) музей...

д) статья...

д) кружок...

е) институт...

е) Коля...

ж) Зоя...

з) Корей...

14. Үгтэhэн орёо үгэнүүдэй зүбыень элирүүлхэ (10 балл)

а) бүхэдэлхэйн

б) Мухар Шэбэр

в) олониитэ

г) ажа hуудал

д) уран зохёолшо

е) Даша Дондок

ж) Улаан Үдэ

з) агуу ехэ

и) үхихүбүүд

к) БГТРК - дэ

15. Доро үгтэhэн үгэнүүд олоной тоодо ямар залгалта абахаб (10 балл)

а) Эгэшэ...

б) морин...

в) поли...

г) багша...

д) hурагша...

е) пункт...

ж) булан...

з) хани...

и) бодос...

к) тетрадь...

К.Н.ГАРМАЕВА, Буряад Уласай габьяата багша.