Нина САХИЛТАРОВАГАЙ гэрэл зураг
Хүүхэлдэйн “Үльгэр” театр ерээдүйдэ ендэр дээрэ гараха халааниие Байгалай эрьедэ шэлэн бэлдэхэ тухай шэнэ түсэл зохёожо, тэрэнээ федеральна хэмжээндэ хамгаалжа шадаһан байна.
Буряад Уласай Соёлой сайд Соёлма Дагаева «Үльгэр» театрай захирал Баярма Дашидоржиева хоёрой һанаашалһан энэ хэрэг Россиин тайзанай уралигай ехэ һургуулитай (РГИСИ) хамта бэелүүлэгдэһэниинь удха ушартай. Юундэб гэхэдэ, ганса “Үльгэр” театрай бэшэ, харин Буряадай драмын театрай ододой һуралсалай гуламта болодог ха юм. Мүнөө дээрэ Россида гансал тэндэ хүүхэлдэйн театрай мэргэжэлтэд бэлдэгдэнэ бшуу. Тиимэһээ РГИСИ-гэй багшанарһаа, «Үльгэр» театрай зүжэгшэдһөө тон хоморой мэдэсэ абажа, зүжэгшэн болохо гэһэн зорилгоёо бүхэлхэ арга боломжо аяар 80 үхибүүндэ үгтэбэ. Хэниинь эхинһээ эсэстэнь хүрэжэ шадахаб гээд, хожом элирнэ бэзэ.
Нина САХИЛТАРОВАГАЙ гэрэл зураг
Буряадай хүүхэлдэйн “Үльгэр” театр холын хараатай, үргэн ехэ дэлисэтэй түсэл бэелүүлбэ. Байгалай эрьедэ бэлигтэй хүүгэдые суглуулжа, мэргэжэл ехэтэй багшанарта тэдэнээ даалгаад, һуралсал гаргуулба. Ерээдүйдэ хүүхэлдэйн театрай ендэр дээрэ гараха зүжэгшэдые иигэжэ шэлэн бэлдэхэ ушар “Үльгэр” театрай түүхэдэ урид үзэгдөөгүй байгаа бшуу.
Тамиршадые хүмүүжүүлдэг “Энхалук” гэһэн лагериин дэргэдэ театрай һургуули ажалаа ябуулаа. Үшөө үбэлһөө энэ түсэл эхилжэ, театрай мэргэжэлэй оньһон нюусатай танилсаха дуратайшуулһаа мэдүүлгэнүүдые суглуулһан юм. Августын 5-һаа аяар 81 үхибүүн эндэ ерэжэ, һуралсал гаража захалаа. Тиигэжэ 10 үдэр эршэмтэйгээр ажаллаһанайнь удаа, августын 15-да Буряад Уласай олондо мэдээсэл тараадаг эмхинүүдэй түлөөлэгшэд уригдажа, хэһэн туршалгануудтайнь, туйлалтануудтайнь танилсаа.
- Энэ түсэл театрай жэлдэ зорюулагдажа, федеральна болон Буряадай һанһаа һомологдоһон мүнгэнэй ашаар бэелүүлэгдэбэ, - гэжэ Буряад Уласай соёлой сайд Соёлма Дагаева мэдүүлээд, «Үльгэр» театртай хамта эмхидхэлэй талые даажа абаһан Россиин гүрэнэй тайзанай уралигай дээдэ һургуули (РГИСИ) тухай хэдэн үгэ нэмэбэ, - Санкт-Петербургын энэ һургуули аяар 4 үеын артистнарые Буряадта бэлдэжэ үгөө. Мүнөөшье тусхай һуралсал эмхидхэжэ, хүүхэлдэйн театрай шэнэ халааниие шэлэн бэлдэхэнь гээшэ.
Артист болохоор бэлэн
РГИСИ-гэй багшанар, дээдэ ангиин оюутад, уран зураашад ерэжэ, үхибүүдые дуу дуулажа, хатаржа, дуугаржа, үйлэ зохёожо, зураг зуража, уран бүтээлнүүдые дархалжа һургаа. Тус дээдэ һургуулиин доцент, найруулагша Яна Туминагай хэлэһээр, “Үльгэр” театрай үүсхэһэн түсэл Ород гүрэн дотор түрүүшынхиеэ бэелүүлэгдэжэ, багшанарые гайхуулжа байна.
- Иимэ онсо түсэл һанамжалһан түрүү һанаатай “Үльгэрэйхидтэ” ехэ баярые хүргэнэб. Энэ һуралсал угаа хэрэгтэй. Театрта ганса артистнар бэшэ, мүн найруулагша, сценарист, уран зураашан болон бусад мэргэжэлтэд эрилтэтэй байдаг. 2021 ондо энэ түсэлөөр 60 үхибүүн шэлэгдээд, тэдэнэй 24-ниинь манай һургуулида орохо, тиигээд лэ, “Үльгэр” театрай шэнэ ордон баригдахатайнь сасуу, залуу бүлэг шэнэ амисхал оруулан, театрай бүридэлдэ ажалаа эхилхэ, - гэжэ Яна Тумина мэдүүлбэ.
“Үльгэр” театрай уран һайханай талые даагша Эрдэни Жалцановай хэлэһээр, эмхидхэгшэд энэ түсэлэй үрэ дүн өөһэдөөшье хүлеэгээгүй байшоо.
- 9-дэхи ангиин һурагшадые суглуулаад, артистын оньһон нюусатай танилсуулха гээшэ ямар бэ даа хүшэршэг үйлэ мэтээр һанагдаа һэн. Ехэнхи ушарта һургуули дүүргэгшэд эжы абынгаал зүбшэлөөр ямар нэгэ мэргэжэл шэлэдэг гээшэ ааб даа, өөрөө шэлэжэ, хэн болохобиб гэжэ мэдэрдэггүй ха юм. Харин мүнөө эдэ эдиршүүлтэй ажаллаад байхадаа, гайхалтай байна. Энээхэн эдир наһандаа эдэнэр артист болохо аргатай байһанаа харуулна. Энэ дары эдэниие абаад лэ, һургажа эхилхээр бэлэн байһаниинь тодо гаража ерээ, мүнөөнһөө хэн болохобиб гэжэ мэдэжэ байхадань, ехэ урматай, - гэжэ Эрдэни Бато-Очирович дуулгаба.
«Үльгэр» театрай ерээдүй халаан
Нина САХИЛТАРОВАГАЙ гэрэл зураг
Уран зураашад байхал хаш
Резеда Гаянова Буряад оронтой нягта холбоотой байһанаа тэмдэглээ.
- Түрэһэн нютагтаа байһан шэнгиб. Юундэб гэхэдэ, буряад театрнуудтай суг хамта олон түсэлнүүдые бэелүүлдэгбди. Би анха тү- рүүшынхиеэ нэгэмүһэн аяар 40-өөд үхибүүдтэй харилсааб. Түрүүн хүшэршэг байгаа, бултанайнь анхарал нэгэ доро татаха гээшэ хэсүү. Гэбэшье, хэлэеэ ойлголсожо шадаабди. Танай үхибүүд болбосорһон бодолтой, һайхан сэдьхэлтэй, эдэбхитэй, бэрхэнүүд байна, - гэжэ Резеда Фезаловна онсолоо.
Үхибүүд эндэ уран зураашанай һургуули гарахадаа, хайшан гэжэ оршон тойронхи байгаалиин ямар нэгэ үзэгдэл абажа, үльгэрэй ороной дүрэ зохёохо, тайзан шэмэглэхэ гэһэн нюусануудтай танилсаа.
Эдиршүүлые уран зурагай нюусатай танилсуулһан Анисия Крадинова дээдэ һургуулиин багша бэшэшье һаа, театрнуудтай ажалладаг. Байгалай һуралсал гаража байһан үхибүүдтэй луу бүтээгээ.
- Эндэ буряад, хитад гү, али Европын арадуудай домог, үльгэрэй луугай дүрсэ бэшэ, харин өөһэдымнай ухаан бодолоор бии болоһон луу хээбди, - гэжэ Анисия хөөрэнэ.
Үхибүүд нэн түрүүн элдэб луунуудые зураа. Тэдэ зурагуудһаа шэлэжэ, ямар нэгэ шэнжэ зүйлыень абажа, нэгэ луу зураа. Тэрэнээ гар дороо байһан юумээр бултадаа дархалжа эхилээ. Энэ луу фантастикын шэнжэтэй зүжэгэй гол нюур болохо ёһотой. Үхибүүд домогыень зохёожо, тэрэ луу өөрын нэрэтэй болоо. Үдэшэ тээ энэ һуралсалай эгээл һүүлшын дүн болохо зүжэгтэ үхибүүдэй дархалһан луу хабаадажа, галаар сахилжа, һүрөөтэй үзэгдэл харуулаа.
Нина САХИЛТАРОВАГАЙ гэрэл зураг
Анисия Крадинова луу-хүүхэлдэй харуулба
Дуунай багшын дүнгүүд
Буряадаймнай мэдээжэ найруулагша, “Үльгэр” театрай уран һайханай талые даагша Эрдэни Жалцановай басаган Сарантуяа энэ түсэлдэ хабаадажа, үхибүүдые дуушанай нюусатай танилсуулба. Түсэлэй түрүүшын шатын түгэсхэлэй нааданда үхибүүд бултадаа дуу дуулажа, бүгэдэниие гайхуулаа. Хүбүүдэй, басагадай болон бултанай гээд, гурбан бүлэг боложо хубаараад, үхибүүд гайхамшаг дуу гүйсэдхэжэ, оршон үеын гү, али оперын дуушадһаа дутуугүй дуулажа байхадань, ехэ һонин байгаа. Энэ хадаа бэлигтэй Сарантуяа Эрдынеевнагай хэдэн үдэрэй ажалай дүн гээшэ гэжэ эли.
- Артист хадаа дуу дуулажа, хатаржа шадаха ёһотой. Юрэ дуунһаа театрай дуун онсо илгардаг. Үхибүүд дуугаараа юумэ хөөрэхэ, юумэ харуулха ха юм. Эндэ актёрой абари шухала байдаг. Мүнөө зарим мэдээжэ артистнар бүхы үнэн сэдьхэлһээ, абари зангаа харуулжа дуулахадаа, зүгөөр ноотодо тааруулангүй, хажуу тээшэнь халижашье дуулаһан байгаашье һаань, харагшад шагнахадаа, гайхамшаг гоёор дуулаһан мэтэ байдаг. Энэмнай өөрынгөө хараса, хандаса оруулжа дуулахада тиигэнэ. Театрай артистнар иигээд лэ дуулаха шухала бшуу, - гэжэ Сарантуяа ойлгуулба.
Үхибүүд түрүүшын хэшээлдэ тайзан дээрэ дуулажа һураһан дууша үхибүүдтэ орходоо, олонхинь саахануур һуугаа. Хэды хэшээл абажа эхилхэдээ, ёһотойл дуушад болошоо гэлтэй. Үгы, минии хоолой иигэжэ дээшээ, доошоо боложо, иимэ абяа гаргажа шадахагүй гэжэ айһан үхибүүд хэшээлдэ ябаһаар зоримгой боложо, хүшэршье дуунуудые гүйсэдхэжэ туршаа. Һүүлшын үдэрнүүдтэ саахануур һууһан үхибүүдэй нюдэд галтай боложо, түрүүшүүлэй тоодо түлхисэлдэн зогсоо бэлэй.
- Энэнь лэ намда шухала, минии хэшээлһээ үхибүүд ондоо болоо, үхибүүдтэ туһалааб гэжэ һанахадаа, урматайб, - гэжэ Сарантуяа Жалцанова мэдүүлбэ.
Үргэн харгы урдамни дэлгээтэй
Сошордомо «крутой» түсэл байна гээд, оршон үеын эдиршүүлэй хэлэн дээрэ 16-тайхан Лун хүбүүн өөрынгөө сэдьхэлэй байдал мэдүүлбэ. Лун Жэнь хара багаһаа япон соёлоор һонирхожо, тиишээ ошожо, япон арадай театрай нюусатай танилсаха гэжэ хүсэдэг байгаа. Түрэлэй абгайдаа өөрынгөө хүсэлөө хэлэхэдэнь, тэрэнь “Үльгэрэй” эрхилһэн энэ түсэлдэ хабаадахыень дурадхаһан байгаа.
Лун Жэнь
Нина САХИЛТАРОВАГАЙ гэрэл зураг
- Эндэ ерээд, һэмээхэн, зай, хэд, юуд гээшэб гэжэ бэе бэеэ адаглажа һуугаа бэлэйбди. Иимэ эршэ хүсэтэй, ажалдаа үнэн зүрхэнһөө дурлаһан багшанарай гарта орожо, бидэ булта нэгэдэһэнээ мэдэрнэб. Би мүнөө үшөө эдир, залуу гээшэ аабзаб даа. Мянга дахин маргана бэзэб, урдамни шэлэн абаха элдэб харгынууд дэлгээтэй. Гэхэ зуура, театрай эльбэ хүсэндэ одоол дурлаа хаб даа. Театр гээшэ нэн түрүүн хүнүүдэй харилсаан гэжэ ойлгооб, - гэжэ Лун хүбүүн хэлэбэ.
Тордиһогүйгөөр ородоор дуугарһан энэ хүбүүхэнэй абань - хитад, эжынь - Шэнэхээнэй буряад юм байна. Хэдэн жэлдэ Ород гүрэндэ ажаһуугаад, иимэ һайнаар ородоор дуугардаг болоо. Гэбэшье буряад, хитад хэлэ һайн мэдэдэг байна бшуу.
Тайзанай амта үзэһэн Юндэн
Буряадаймнай бэлигтэй артистнар Болот Жаажан Динганорбоевтоной ехэ хүбүүн Юндэн Буряад театр соо үндыһэн гэбэл, алдуугүй. Абань ходо артист болохогүйш, ондоо мэргэжэл шэлэхэш гэжэ хэлэжэл байгаа. Теэд хүн боложо, бэеэ мэдэрһэн газартаа дурлангүй яахаб даа. Үшөө хажуугаарнь зүжэгүүдтэ үхибүүдые наадажа, тайзанай амта абажархёо ха юм даа. Юндэн 11-дэхи ангида ороһоншье һаа, энэ һуралсалда ябалсаа.
- Ямар бэрхэ хүбүүд, басагад эндэ ерээд байна гээшэб! Бэлигтэй, мэдээжэ багшанарһаа болон шэнэ нүхэдһөө һайн эрдэм мэдэсэ абажа байхада, гоё байна. Шэнэ юумэн гэхэдэ, амилжа һурааб, тайзан дээрэ дуугархадаа, дуулахадаа, гэдэһээрээ амилха шухала. Пластика, хатарта бэеэ ондоогоор мэдэржэ, хүдэлжэ эхилнэбди. Би шадаа һаа, хүүхэлдэйн театрай артист болохо энэ һургуулида орохо хүсэлтэйб, - гэжэ Юндэн һанамжаяа хэлэбэ.
Үбһэ тармажа ябахадаа...
Захааминай Санага нютагай Ганжур Цыренов хара багаһаа тайзан дээрэ зүжэг табиха дуратай. Театрай уран һайханай багша Борис Тарбаев болон хүгжэмэй багша Намсалма Цыреновна хоёрой урдаа хараха найдал, бэрхэ шабинь гээшэ.
- Багшамни энэ һуралсалай харалгада намайе бэшүүлһэн байгаа. Тиигээд лэ гэртээ үбһэеэ тармажа ябахадамни, гэнтэ “Үльгэр” театрай захирал Баярма Гуродагбаевна намда хонходоһон юм. Тиигэжэ эндэ ерээд, һуража байнаб, - гэжэ шамбай хүбүүхэн хөөрэбэ.
Артистын ажал хүнгэн бэшэ, үбһэ тармаһанһаа холо хүшэр гэжэ мэдэрһэн Ганжур заатагүй артист болохо зорилго урдаа табинхай. Эндэ ерээдүйнгөө мэргэжэлтэй дүтэ танилсажа, нюуса баялигыень шудалжа байһандаа урматай. Нэмэжэ хэлэхэдэ, Ганжур буряадаар рэп өөрөө зохёодог байна. Багшанарайнгаа захяагаар элдэб шухала гаршагта дары түргэн рэп зохёодог бэлигтэй юм.
Театрай шүүмжэлэгшэ болохо гү?
Байгалай дэргэдэхи энэ түсэлэй түрүүшын шатада хабаадуулагдаһан 81 үхибүүнһээ ори ганса басаган театрай шүүмжэлэгшэ гэһэн шэглэлдэ мэдүүлгэ эльгээһэн байха юм. Валя Будаева Улаан-Үдын 33-дахи һургуулиин 10-дахи ангида һурадаг. Элдэб шэглэлээр амжалтатай һурадаг басаган энэ харалгада мэдүүлгэ баряад, зүбшөөһэн харюу ерэхэдэнь, багшадаа хөөрэһэн юм.
- Багшымни нюдэн галтай болоод, «эгээл шамда хэрэгтэй һуралсал гарахашни, заатагүй ошо» гэхэдэнь, би өөрөөшье ехээр һонирхошоо һэм. Би хоёр шэглэлдэ мэдүүлгэ баряаб. Бултантайл адли артистын болон шэнжэлэн шүүмжэлэгшын һуралсал гарааб. Үшөө хэн болохоёо мэдээшьегүй һаа, Санкт-Петербургын энэл һургуулида орожо һураха хүсэлтэйб, - гэжэ Валя мэдүүлбэ.
Валя Будаева
Нина САХИЛТАРОВАГАЙ гэрэл зураг
Мүнөө сагта манай Буряадтамнай театрай шүүмжэлэгшэ мэргэжэлтэй зон үгы шахуу ха юм даа. Тиигэһээр 6 жэлэй үнгэрхэдэ, Валентина Будаева гэжэ критик бии боложошье магадгүй.
- Хүн гээшэ ходол юумэ бэдэржэ, өөрыгөө туршажа, һуражал байха ёһотой. Шэнэ юумэнһээ айхагүй, бэрхэшээлһээ сухарихагүй, мэдэгдээгүй ерээдүй руу айнгүй, алхам хэжэл байха ёһотой. Өөрынгөө ухаан бодол, хүсэл һанал ондоо, һайн тээшэнь болгохо хэрэгтэй. Эдэ бүгэдые энэ һургуулида бидэндэ заана. Ямар бэлигтэй, ёһотойл шэлэжэ абаһан мэргэжэлдээ тон дурланхай багшанар бидэндэ ушарба гээшэб! Энэ һуралсал гараһандаа, би тон ехэ баяртайб. Хүн гээшэ өөрынгөө дуратай, сэдьхэлдээ таарама ажал шэлэхэ ёһотой, - гэжэ эдир Валя эридхэнээр хэлэбэ.
Магадгүй...
Гусиноозёрск хотын дунда һургуулиин һурагша Анита Бальжиева алишье талаар тэгшэ, бэрхэ һурадаг. Дуу дууладаг, хатардаг, шүлэг уншадаг, тамираар бэеэ һоридог, мүн эрхимээр һурадаг юм. Басаганайнгаа бэлиг шадабари бэхижүүлхэ хүсэлтэй эсэгэнь элдэб һуралсал, харалгануудта Анитые ходол эльгээжэ байдаг. Һуралсалай түгэсхэлэй үдэр табиһан тоглолтодо Анита гол дуушан байһанаа мэдүүлээ. Гэхэ зуура, энэ бэрхэ басаган МГУ-гай генетикын эрдэмэй таһагта орохо хүсэлтэй. Театрай мэргэжэлтэй дүтөөр танилсажа, энэ һуралсал гараһандаа басаган ехэ урматай.
- Театр гээшэ тамирай нэгэ ехэ һалбари гээшэ гэжэ минии нүхэр басаган намда хэлээ. Үнэхөөрөөшье, элдэб хэшээлнүүдэй һүүлээр бүхы бэемнай үбдэжэ байгаа. Үе мүсын, хэлэ аманай болон уран бэлигэй бүхы арга боломжонуудые нээжэ үгэнэ ха юм даа. Хэн мэдээб даа, урдамни һонин гэгшын ажа- һуудалай харгы нээгдээтэй байна. Гэнтэ артистшье боложо магадгүйб, - гэжэ Анита басаган үнэн зүрхэнһөө һанамжалба.
Буряад Уласай соёлой яаманай, “Үльгэр” театрай болон РГИСИ-гэй эрхилһэн энэ түсэл гурбан шатаар үнгэрхэ. Түрүүшын шатада 20 эрхим һурагшад тодорон гараа, 2020 ондо хоёрдохи шатада баһал 20 һурагшад шэлэгдэхэ, харин 2021 ондо үшөө 20 үхибүүд шэлэгдээд, тэдэ 60 сооһоо 24 һурагша Санкт-Петербургын дээдэ һургуулиин оюутан болохо зэргэтэй. Тиигэжэ Буряад Уласай “Үльгэр” болон бусад театрнуудташье шэнэ халааниие бии болгохоор саашанхиие хараалһан бодолтой түсэл бэелүүлэгдэнэ гээшэ.