​Ондоо түбиһөө ерэжэ, орооһо тариха һанаатай

Бразилиин Авраам Калугин

Үнэн алдарта ша­жанай хуушан заншал баримта­лагшад Ородой хаанта засагай дээдын хууляар, засаг зургаанаар мүрдүүлжэ, мүшхүүлжэ, орон нютагһаа сүлүүлжэ, дэлхэйгээр дүүрэн тараһан юм. Тиихэдэ Буряад орон руу ехэ олоороо сүлэгдэһэн байна. Бүхы гэр бүлөөрнь сүлэгдэһэшүүлые буряа­дууд “шэмээшэгүүд” гэнэ. Тэдэнэр хуушан ёһо гури­маа жэншэдгүй баримтал­дагаараа онсо илгардаг. Аяар Бразили, Аргентинэ, Уругвай, США, Шэнэ Зелан­ди, Австрали гүрэнүүдтэ ажаһуудаг тэдэ зон ма­найшье газар дайда руу нүүжэ ерэхэ һаналтайгаа мэдүүлнэ.

Дээрэ дурдагдаһан гүрэнүүдэй 21 түлөөлэгшэ Бу­ряад орондо ерэжэ, Буряад Уласай Толгойлогшо Алек­сей Цыденовтэй, Арадай Ху­ралай һунгамал Анатолий Кушнарёвтой уулзаа. Алдар­та Байгал далайда хүрөө. Тиихэдээ Байгал шадарай дайдада ажаһуудаг шэмээшэгүүдээр уулзажа харилсаа.

Сентябриин 24-дэ Буряад Уласай Засагай газарта Бу­ряад орондо нүүжэ ерэгшэ­дэй асуудалнуудые шиид­хэдэг, газар үгэдэг, хүдөө ажахын ажалшадта грантова туһа үзүүлдэг яамануудай мэргэжэлтэдээр уулзаа.

Уулзалгын эхиндэ Алтайн хизаарай засагай мэргэжэл­тэдтэй видео-холбоогоор хөөрэлдөөн үнгэргэгдөө. Айл­шадые нэн түрүүн сүлөө ажа­хы эрхилхэ газар һонирхуулаа.

- Мүнөө мал ажахы эрхил­хэ болон таряа талха ургуул­ха ажал эрхилхэ газарнууд бии. Теэд хаана, ямар ажахы хэр ехээр байгуулха гэнэб, өөһэдөөл хаража, сэгнэхэ ар­гатайт, - гэжэ Алтайн хизаа­рай Хүдөө ажахын яаманай мэргэжэлтэн Алексей Трусов харюусаа.

Бразилиин фермер Ав­раам Калугин хэдэн гэр бүлэнүүдтэ 20 мянган гек­тар газар үгэжэ шадаха гүт гэһэн асуудал табяа.

- 20 мянган гектар нэгэ доро үгэхэ гээшэ хүндэхэн байха. Харин дүхүү оршодог аймагуудһаа хэһэг хэһэгээр, жэшээлбэл, нэгэ тээһээ 19 га, хажуудахи аймагһаа арбые гэхэ мэтээр үгэжэ болохо, - гэһэн харюу үгтөө. Тиигээд манда имагтал хүдөө ажа­хыда хүдэлхэ мэргэжэлтэд хэрэгтэй гэжэ тэмдэглэгдээ. Тиигэбэшье, октябрь һарада холын гүрэнүүдэй айлша­дые угтажа, газар харуулжа шадаха ба үгыгөө онсолжо шадаагүй. Һаяар хизаарайн­гаа хүтэлбэрилэгшэдөөр хөөрэлдэжэ, энэ асуудал шиидхэхэбди гэжэ найдуу­лаа.

- Бидэ хүдөө газартал ажаһууха, адуу мал үсхэжэ, газар элдүүрилжэ, ургаса таряа ургуулха ажалтайб­ди. Тиигэжэл уг заншалаа сахинабди. Ондоо ажал, үйлэдбэри эрхилбэл, ёһо гу­римаа алдахабди, - гэжэ Ав­раам Калугин мэдүүлээ.

- Дулаан уларилтай дай­дада ажаһуужа дадаһан зон хэр эндэмнай ажаһуужа шада­ха юм даа. Алас Дурна болон Алтайн хизаарнуудта орхо­доо, манай дайда ехэнхидээ ой тайгата (70 хубинь) шэрүүн уларилтай гээшэ. Хура бороо, саһан жэлэй туршада орой­доол 300 мм ородог, һүүлэй 5 жэлдэ арайл 200-250 мм оро­жо, ган гасуур жэлнүүд бай­гаа. Дулаан үдэрнүүднай арай гэжэ 90-ээд үдэрнүүд болодог, - гэжэ Буряадай Хүдөө ажа­хын яаманай орлогшо сайд Пётр Брыков ойлгуулхадаа, - газарайнгаа хүрьһэнэй шэн­жээр ехэнхидээ мал ажахыл эрхилхэдэ таатай юм, - гэжэ нэмээ.

- 360 мянган толгой эбэр­тэ бодо мал, 300 мянган хони үсхэнэбди. Тиимэ хадаа адуулалгын һалбари болоно. Ха­рин элдүүрилдэг газарнай үмсын газартай бултыень тоолоходо, 150 гектар боло­но, - гэжэ тэрэ тэмдэглээ.

Удаань Пётр Брыковэй холын айлшадта хүдөөгэй ажалшадта ямар туһаламжа гүрэнэй талаһаа үзүүлэгдэнэб гэжэ дэлгэрэн­гыгээр хөөрэжэ үгэхэдэ, тэ­дэнэр өөһэдынгөө ажаябуул­га тухай хөөрэхэдөө:

- Бидэнэр олзын хэрэг эрхилэгшэд, капиталист - хүрэнгэтэн гээшэбди. Олзо олохын тула ажал хэнэб­ди. Урьһаламжа абабал, саг соонь түрисэтэйгөөрнь түлэдэгбди. (Хари гүрэнүүдтэ түрисэнь манайхида ор­ходоо, бага гэжэ тэмдэглэе). Иигэжэл хүдэлжэ һураһамди. Хаанашье, хэзээшье миин­тэ юуншье байдаггүй, - гэжэ онсолоо.

Манай засаг зургаанай мэргэжэлтэд болон манай шэмээшэгүүдэй ажабай­далые тон һайнаар мэдэхэ Арадай Хуралай хорооной түрүүлэгшэ Анатолий Куш­нарёв айлшадтаа хэды шэ­нээн талха таряа хуряада­гаа, уһалхаһаа эхилээд, ямар аргануудые хэрэглэдэгээ, хүдөө газарта хэрэглэгдэдэг зайн галые болон үнэ сэнгы­ень тодорхойгоор ойлгуул­жа үгөө. Тиихэдэ дэлхэйн ехэ зэндэмэни алдарта Байгалай дэргэдэ ажаһууһандаа, ямар гурим журам сахинабибди гэжэ тайлбарилаа.

- Холымнай айлшад хоёр нюдөөрөө ямар газар дай­дада байдагыемнай хараа, эндэхи шэмээшэгүүдэй ажа­байдалтай танилсаа. Буряад орондо яһатанай болон шажан мүргэлэй талаар илгаагүй 250 жэлдэ бүхы арадууд эб хамта ажаһуудаг гэжэ ойлгоо. Тии­хэдэ манай гүрэндэ худалдаа наймаанай айхабтар үргэн ехэ дэлгүүр байна. Тэдэнэй гол наймаа хэдэг Хитад гүрэнтэй хани барисаатайбди, - гэжэ Алас Дурна зүгтэхи нэгэдэлэй түрүүлэгшэ Иван Ефимов тэм­дэглээ.

Эндэһээ холын айлшад Москва хүрэжэ, хараһан үзэһэнөө, ойлгоһоноо дам­жуулжа, манай хизаар орон­до гэр бүлөөрөө нүүжэ, хүдөө ажахыда хүдэлхэ гүбди гэһэн һаналаа мэдүүлхэ. 

Буряад Уласай Засагай газарай хэблэлэй албанай гэрэл зураг