Үнгэтэ дэлхэйн ногоон һайхан дэбисхэр болон тэрээнэй али болохо баялигуудыень анхан сагһаа хэдэн түмэн сая жэлнүүдэй туршада ан амитадшье, хүн түрэлтэншье нарин нягтаар хэрэглэжэ, ашаглажа, амитайл юумэнэй алтан уурхай зандаа байгаа. Хүн түрэлтэнэй техническэ талаар хүгжэһөөр оройдоол үнгэрһэн зуун жэлэй туршада бүмбэрсэг дэлхэйн түхэл шарай болон шанар шэнжэ һайса хубиланхай, муу тээшээ эрьенхэй. Ашагта малтамал хэмһээ ехээр олзологдожо, газарай хүрьһэн хайхарамжагүй һэндээгдэжэ, ой модон үлүү гараса отологдожо, эхэ дэлхэймнай мүнөө үбшэн, үлбэр болонхой. Хосорхо сагынь бүри һаяын ерээдүйдэ гэжэ дэлхэйн эрдэмтэд тоолоно.
Байгаалиин маяг шэнжэеэ эрид хубилгажа байһые бидэ өөр дээрээ элихэн үзэжэ байнабди. Баруун Европоор хэдэн жэлэй туршада үлүү гараса хура бороо адхаржа, улад зон үертэ абтана, Африкаар анхан үзэгдөөгүй саһан сасарна, харин манай эндэ ган гасуур хуурай амисхалаар хайрана. Хойто мүльһэн далай хайлажа, океан далайн салгидахань хэмһээ үлүү гарана …
Тус шалтагаанаар бүхэдэлхэйн эрдэмтэд сошордомо мэдээсэлнүүдые олониитэдэ дуулгажа, ойлгууламжын хүдэлмэри ябуулна, газар дэлхэйгээ абарха аршалхын тула элдэб олон аргануудые, һанамжануудые дурадхана.
Эрдэмтэдэй тэдэ захяа заабаринуудайнь тон шухалань юун бэ гэхэдэ, бүмбэрсэг дэлхэйдэ хэмһээ ехээр дулаан болоhон ушарай шалтагаан улас түрын мэргэн хүтэлбэри доро усадхаха ори гансахан арга болоно. Гэбэшье дэлхэйн олон гүрэнүүдэй хүсэ шадалаа нэгэдүүлтэр мүнөө үеын хүн бүхэндэ мэдээжэ зүйлнүүд болохо ёһо гурим халташье хазагайруулангүй, сэхэ сэбэр, соёлтой, болбосоролтой ябадалтай байха гээшэ шухалын шухала.
Теэд газар дэлхэйнгээ нэгэ онсо баялиг болохо ой модо хараад үзэхэдэ, зэбүүрхэмэ үйлэ хэрэгүүд үргэлжэлһөөр. Тэрээниие гамтай наринаар ашаглаха, гээлтэ хоролтонь заабол һэргээгдэхэ ёһотой гэжэ бүгэдэ олондо мэдээжэшье һаань, зарим газарта ой модон хулгайгаар хайра гамгүйгөөр отологдодог зандаа.
Эндэ нэгэ жэшээ дурдая. Загарай аймагта байгша оной апрелиин 1-дэ Михайловска лесничествын хүдэлмэрилэгшэд Новоильинск һууринда ажаһуудаг 32-той Н. гэдэг хүнэй 15 кубометрһээ гадуур модо шэрэжэ ябахада бариба. Тэрэ ажал хүдэлмэригүй хүн хуули буса ябадал гаргажа, хулгайгаар модо отолоод, гүрэн түрые 187 000 түхэригэй хохидолдо оруулба, хюрөө болон ашаанайнгаа машина буляалгаба.
Ородой Холбоото Уласай Уголовно хуулиин 260-дахи статьягай 3-дахи зүйлөөр уголовно хэрэг эхилэгдэнхэй. Тэрэ хүнэй гэмынь ехэ, нүгэлтэй, сээртэйшье юм бэзэ. Саада захынь хэһээлтэ 7 жэлэй түрмэ шорон юм гэжэ Буряад Уласай МВД- гэй хэблэлэй албан дуулгана.
Яахадаа, ямар ушарhаа заримашуул тиигэжэ ябана гээшэб? Яахадаа тэрэ хүн хулгайн халтирхай замда гараха болоноб? Түрмэ шорондо орожо, ялада унажа ябахада һайн гү? Хулууһан тэрэ модоной түлөө тэды шэнээн түхэриг мүнгэ түлэхэеэ һанажа, шэбшэжэ ябаа гү? Тиихэдэ яагаад аяар 187 мянган түхэриг гүрэндэ түлэхэб? Гэр бараагаа худалдаха болохонь гү? Нюсэгэ шабагандаа орохонь гээшэ гү гэжэ һанахаар.
Иимэнүүд ябадал олон газарта үзэгдэнэ, баранииень эндэ тоолоодшье яалай. Халаг даа, үнэхөөрөөл гэмынь урдаа, гэмшэлынь хойноо ха юм даа. Анханай үгэ дэмы хэлэгдэдэггүй бшуу.
Гансашье хулгайшадһаа ой модон хосорногүй. Тэдээнһээ үлүү ехэ аюултай дайсан болохо гал түймэр горитой ехэ хохидолдо оруулдаг. Теэд ойн түймэрэй ехэнхи ушарта хүнүүдэйл һалан, хайша хэрэг ябадалһаа гарадагынь мэдээжэ.
Ой модо гал түймэрһөө һэргылхэ талаар засаг түрын олон тоото зургаануудай ажал хүдэлмэри хэды ябуулдагшье һаань, хүн зон хабарай эхиндэ хуушан хагда ногоо үшөө галдаһаар. Хагданай дүүрэхэдэ, хүрьһэнэй одоо амидаралай тон шухала зүйлнүүд хосорно гэжэ хуулиин наһа хүсэһэн томошуулһаа байтагай һургуулиин хүүгэдшье мэдэхэ ёһотой. Шатаагдаһан хагданай орондо урган гараһан сэл хүхэ ногоон гоё һайхан үнгэһөө бэшэ эдеэ хоолой талаар угаа бирагүй, эхэ байгаалиин амидаралай ёһо эбдэһэн мунхагшье, бүдүүлигшье ябадал гэжэ баран ойлгожо, мэдэжэ байгаад, нёдондоной үшөө амта шэмээр баян ногоо галдажа байхань гайхалтай. Хүн, юрэдөө, юугээрээ бододог юм гэжэ һанахаар.
Апрель һарын 11-эй байдалаар, Буряад Улас дотор хамта дээрээ 6,4 мянган гектар хэмжээнэй газарта ой модоной түймэр унтараагдаба. Тэрэнэй тоодо Ярууна, Тарбагатай аймагуудтахи ороной Оборонын яаманай мэдэлэй газарта hүжэрhэн 3 түймэр, бусадынь Загарай аймагай ойн аюул 100-гаад ой модоной харуулшадай болон нютагай зоной оролдолгоор усадхагдаа. Тэрэ хэрэгтэ 18 хүндэ техникэ хэрэглэгдээ. Гал түймэрэй аюултай хаһын эхилһээр, Буряад Уласта 27 түймэр бүридхэлдэ абтаа. 7 мянган гектар шахуу дэбисхэр дээрэ ой модон шатаад байна.
Ой модоной харуулшад гал түймэр хараа һаа, дүтэ ойрын лесничествэдэ гү, али иимэ утаһаар дуулгыт гэжэ арад зондо хандана: (83012) 20-44-44.
Нарһан болон шэнэһэн модод зуу - зуун табин жэлэй туршада ургажа, арад зонойнгоо хэрэглэмжэдэ орохоор болодог. Анханһаа манай буряад арад ой модондоо ехэ хүндэтэйгөөр хандадаг, гамтай наряар, өөртөө хүрэхысэл отолжо, байдалдаа хэрэглэдэг байһан. Хэрэггүй газарта модонһоо байха бургааһашье хухалхагүй, сээрлэхэ, холын бодолтой байгаа. Модон гээшэ газар дэлхэйн эгээл томо ургамал, тиимэһээ тэрэ амиды голтой, өөрын һүнэһэтэй гэжэ тоологдодог һэн. Жэшээлэн хэлэбэл, монгол туургата арадуудай эртэ урдын уран зохёол болохо «Монголой нюуса тобшо» дотор «Ойн нарһан мэтэ һайхан дүүнэршни…»,- гэжэ Бүртэ хатан Чингис хаандаа түрэһэн дүү хүбүүд тухайнь хэлэһэн байдаг.
Ниигэм журамһаа гаража, капиталис харилсаанда ороһон манай арад зон толгойгоо эрьежэ, урдахи хойнохиёо ойлгохоо болёо гэжэ хэлэжэ болохогүй. Капиталис хүгжэлтын хэдышье өөрын хараа бодолтой, өөрын онсо ёһо дүримтэй байбашье, ямаршье хүн һуужа байһан һалаа гэшүүһэеэ таһара сабшахагүй. Эндэ хэлэгдэһэн эдэ ушарнууд имагтал абаха, эдихэеэ мэдэхэ, урдахияа хаража шадахагүй, мана һохор, уймар, мунхаг, һэшхэлгүй хүдхэшүүлдэ хабаатай гэжэ хэлэмээр. Хэды тиимэшье һаань, хаяа хадхажа һуугаа хүршэнэр, айл аймаг, нүхэд һүүдэр болон шуһан түрэл зонойнь манһаа саагуур, наранһаа наагуур гэһэншүү ябадагынь хара буумаар байна. Гадна гүрэн түрэ яахадаа иимэрхүү һэбхи муу ябадалтаниие бирагүйхэнээр хэһээнэ гээшэб гэһэн асуудал гаража ерэнэ. Энээн тухай сайд, ноёд болон олон тоото депутадуудай бодолгото болобол, хайшаа юм? Газар дэлхэймнай тиимэл һаа дундаршагүй баялигтай бэшэ бшуу.
Аха дүү Монгол орондо Чингис хаанай зарлигаар байгуулагдаһан Богдо уулын заповедник Улаан-Баатар хотын урда талада оршодог. Тэндэ амидардаг ямаршье амитан болон ургамал үнэхөөрөө жаргалтай. Үбэлэй хашанха сагта эбэртэ бугануудай шоно, шэлүүһэнһээ һэргылжэ, һогоонуудаа дахуулан, хотын урда талын гудамжануудаар алхалан ябадагые автор өөрөө олон удаа хараһан.
Хаяа хадхажа һуугаа Хитадташье ой модон зуун жэлэй туршада отологдохогүй гэжэ хараалагданхай. Тэндэ гэшүүһэ дэмы хухалаад үзэ даа, түрмэ шорондо хаагдажа, зобохын ехээр зобохош, үеынгөө үе хүрэтэр үри шэрэдэ орохош. Ёһо журам бүдүүлигээр хазагайруулһан зониие шангаханаар, шэрүүхэнээр хэһээхэ дүрим хуули абаха шухала гэжэ һанагдана.
Бүмбэрсэг һайхан дэлхэйгээ алтан дэлхэй гэжэ нэрлэнэбди. Ажабайдалай жиирэй тэмсэлэй хүсэ шадал зангидуулдаг һэн тула сэдьхэлэй талаар хорбоо дэлхэй гүүлэдэг. Энэ үнгэтэ һайхан дэлхэйнгээ алтан амиие өөрынгөө аминтай сасуулан, хүн түрэлтэнэй, хүн бүхэнэймнай ёһотой алтан гэр гэжэ мартангүй, хододоо һанажа, нюдэнэй сэсэгы мэтээр дүмэн гамнажа ябаял даа, нүхэд!