​Нэгэ голой нэрэтэй шүлэгшэд

Гааргын һургуулиин шабинар хэлэндээ бэрхэнүүд

Наталья Шарлановагай дурадхаһан гэрэл зураг

Буряадай элитэ ирагуу найрагшад Николай Дамдинов Солбон Ангабаев хоёрой зохёохы ажалда зорюулагдаһан «Түрэл ороноо түүрээн магтагшад» гэһэн уран зохёолой үдэшэ Хурамхаанай аймагай Гааргын дунда һургуулида дулаахан оршон байдалда боложо үнгэрөө. Эдэ удаа тус урилдаан юһэдэхиеэ эмхидхэгдэжэ, аймагай һургуулинуудай 63 һурагшадые суглуулһан байна.

Анха түрүүн тус урилдаан 2012 ондо Николай Дамдиновай түрэһөөр 80 жэлэйнь ойн хүндэлэлдэ үнгэргэгдөө һэн. Тиихэдэ аяар 100 гаран һурагша суглараа бэлэй. Энэ удаа тус урилдаан Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай дүүрэһээр 75 жэлэй ойн баярта, дурасхаалай болон алдар солын жэлдэ дашарамдуулагдаа.

Бэлигтэй зохёолшодоо дурсан...

Аргагүй олон уянгата шүлэгүүдые найруулжа, буряад арадтаа үлөөһэн талаан бэлигтэй, хурса гуурһатай ирагуу найрагшад Солбон Ангабаев Николай Дамдинов хоёр нэгэ голой уһа уужа, нэгэ газараар нюсэгэн хүлөөрөө гүйжэ үндыһэн гээд уншагшадтаа һануулая.

Николай Гармаевич Дамдинов1932 ондо Хурамхаанай аймагай Угнаасай һууринда түрэһэн. Нютагайнгаа эхин шатын һургуулида һураад, удаань Хурамхаанай һургуулида, Буряад Уласай 18-дахи интернат-һургуулида (мүнөө Үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернат) һуралсалаа үргэлжэлүүлээ. Дунда һургуулияа алтан медальтайгаар түгэсхэжэ, М.Горькиин нэрэмжэтэ Литературна институдта һуража гараһан намтартай. Николай Дамдинов бүри һургуулиин шаби байхадаа, түрүүшынгээ шүлэг найруулһан байха юм.

Гаарга нютагай мүн лэ үзүүр бэрхэ хүбүүдэй нэгэн, баһал хурса гуурһатай бэлигтэн Солбон Донду­пович Ангабаев 1934 ондо түрэһэн. Түрэл нютагаа дуулан магтаха хуби заяатай тэрэ хүбүүн баһал Буряа­дай 18-дахи дунда һургуули мүнгэн медальтайгаар дүүргэхэдээ, Буряа­дай Уран зохёолшодой холбооной зууршалгаар мүн лэ М.Горькиин нэрэмжэтэ Литературна институдта һурахаяа ороһон байна.

Арбан дүрбэтэйхэн байхадаа, Солбон Ангабаев эгээл түрүүшынгээ шүлэг «Хурамхаанай колхозник» сониндо толилуулһан. Удаань 1949 ондо тэрэнэй хэдэн шүлэгүүдые «Бу­ряад-Монголой үнэн» сонин толил­жо гаргахадань, эхилэн бэшэгшын һүр һүлдэнь дээгүүр хиидэжэ, уран зохёолшоной үргэн харгыда гара­хадань, түлхисэ боложо үгөө. Тиигэ­жэ тэрэ Буряад Уласай залуу уран зохёолшодой 2-дохи хуралдаанда хабаадалсаһан байха юм.

Николай Дамдиновай нэрэмжэтэ Гааргын дунда hургуулида болоһон урилдаанда хүн зон олоороо суглараа. Һургуулиин захирал Елена Бадмаева энэ үдэшые нээхэдээ, эндэ сугларһан айлшадта, багшанарта, хабаадажа байһан һурагшадта халуун баяраа мэдүүлээд, энэ урилдаамнай үндэр хэмжээндэ үнгэрэг лэ даа гэжэ хүсөө. Хурамхаанай аймагай захиргаанай Һуралсалай таһагай методист Эржема Самбялова, С.Д. Ангабаевай нэрэмжэтэ Хурамхаанай аймагай номой сангай Хизаар ороноо шэнжэлгын таһагые даагша Соёлма Раднаева гэгшэд зохёолшодой ажаябуулга тухай эндэ байһан зондо үргэнөөр хөөрэжэ үгэбэ.

Үндыжэ байһан үри хүүгэдээ уран үгэдэ, аялга дуунда дуратайгаар хүмүүжүүлхэ, арадайнгаа заншал сахижа ябахыень һургаха гээшэ тус урилдаанай гол зорилго болоно. Аймагай нютаг бүхэнһөө сугларһан һурагшад наһанай гурбан шатада, урилдаанай дүрбэн шэглэлээр хубааржа, гансал буряад хэлээрээ мүрысэжэ, бэлигтэй бэрхэнүүдээ элирүүлээ.

- Буряад ороноо, буряад арадаа, түрэл тоонто Гаарга нютагаа холо ойгуур суурхуулһан бэлигээр билтарһан Николай Дамдинов Солбон Ангабаев хоёройнгоо мүнхэ дурасхаалда иимэ урилдаа үнгэргөөгүй байха аргагүйбди. Гүлмэрхэн хүбүүд, басагаднай нютагайнгаа иимэ нэрэтэй хүбүүдые мартангүй, ходол һанажа ябаха ёһотой. Николай Гармаевичай «Уулахан Барханайм орой дээгүүр», Солбон Ангабаевай «Яаралтай харгы» гэһэн дуунуудые шагнаагүй хүн олдохо аал? Энэ урилдаамнай олон жэлдэ үнгэргэгдэжэ, бүри үргэдхэгдэжэ байг лэ, - гээд, Н.Дамдиновай нэрэмжэтэ Гааргын дунда һургуулиин захирал Елена Бадмаева хэлэнэ.

Хэр бэрхэ байнаб, хэлэндээ?

Урилдаанай түрүүшын шэглэлдэ хабаадагшад нютагайнгаа ирагуу найрагшадай зохёоһон шүлэгүүдые уран гоёор уншажа мүрысэбэ. Хурамхаанай 2-дохи дунда һургуулиин 2-дохи ангиин шаби Цыдыпов Бато-Цырен Н.Дамдиновай «Мотоцикл» гэжэ шүлэг уншаад эрхимлээ, дунда ангиин һурагшадай дунда Евреева Наганзана С.Ангабаевай «Нютагайм сэсэгүүд» гэжэ шүлэг уран гоёор уншажа түрүүлһэн байха юм. Ахамад ангиин һурагшадай дунда Хурамхаанай 1-дэхи һургуулиин һурагша Раднаева Баярма Н.Дамдиновай «Эсэгын нэрэ» гэһэн поэмэһээ хэһэг уншаад, бусадһаа булюу байһанаа гэршэлээ.

Хоёрдохи шэглэлдэнь хабаадагшад буряад уран зохёолшодой Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда зорюулһан бүтээлнүүдһээ багахан хэһэгүүдые шэлэжэ абаад, олоной һонорто дурадхаа. Багашуулай дунда Барханай Сандаков Цыденжап, дунда ангиин һурагшад сооһоо Хурамхаанай 1-дэхи һургуулиин түлөөлэгшэ Цыремпилова Ариадна, ехэшүүлэй дунда 1-дэхи, 2-дохи һууринууд үгтөөгүй, харин Гааргын һургуулиин шаби Василий Гармаев Жамсо Тумуновай «Алтан бороо» гэжэ романһаа хэһэг уншажа, 3-дахи һуурида гараһан байна.

Урилдаанай гурбадахи шэглэл яһала хүхюутэйгээр үнгэрөө, юуб гэхэдэ, хабаадагшад Н.Дамдиновай, С.Ангабаевай үгэ дээрэ зохёогдоһон дуунуудые хангюурдабад. Эндэ Майск тосхоной дунда һургуулиин 7-дохи ангиин шаби ДементьеваАрина гэжэ ород яһанай басаган уһан буряадаар Н.Дамдиновай үгэ дээрэ Анатолий Андреевэй зохёоһон мэдээжэ «Амрагай хэшэг» гэжэ дуу уянгата һайханаар зэдэлүүлжэ, түрүүлжэ гараа.

Эгээл һүүлшын шэглэлдэ зүжэглэмэл зохёол найруулха гэһэн даабари үгтөө. Хурамхаанай 1-дэхи дунда һургуулиин шабинар Ринчино Арюна Цыбиков Намсарай хоёр Цырегма Сампиловагай найруулһан «Найдалай хүсэн» гэжэ зүжэгһөө хэһэг харуулаад, эрхим байһанаа гэршэлээ. Харин Гааргын дунда һургуулиин 7-дохи ангиин һурагшад Жамсо Тумуновай «Талын бүргэд» гэһэн зохёол найруулаад, олоной үзэмжэдэ дурадхаа. Эдэ шабинарые бэлдэһэн буряад хэлэнэй багшанарта баяр хүргэхэ хэрэгтэй.

- Иимэ урилдаанууд үнгэргэгдэжэ байхадань, ехэ урматай. Һурагшад эндэ хабаадахадаа, түрэл хэлэн дээрээ шүлэг, дуу сээжэлдэхэдээ, ульһата буряад хэлэеэ гүнзэгыгөөр шудална. Нютагайнгаа алдар суута хүбүүдэй зохёохы ажалтайнь дүтөөр танилсана. Буряад хэлэ сахин хүгжөөхэ хэрэгтэ энэ урилдаан өөрынгөө аргагүй ехэ нүлөө үзүүлнэ. Буряад хэлэнэй үлгы болохо хүдөө нютагтамнай иимэ урилдаанууд боложо байбал, түрэл һайхан хэлэмнай хэзээдэшье мартагдахагүй, - гээд, Гааргын дунда һургуулиин буряад хэлэнэй, уран зохёолой багша Наталья Шарланова тэмдэглэнэ.

Гааргын һургуулиин шабинар «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн тэмсээндэ эхинһээнь хойшо эдэбхитэйгээр хабаададаг, шангай түрүү һууринуудые нэгэтэ бэшэ эзэлһэн юм.

Буряадаар шүлэг уншаха тон дуратайб. Багша Наталья Цыремпиловнатаяа ходол али олон урилдаанда оролсожо хабаададагбди. Манай буряад хэлэн ульгам, гоё һайхан юм. Саашадаа томо болоходоо, өөрынгөө хүүгэдые заатагүй буряадаараа һургахаб, - гэжэ Гааргын 7-дохи ангиин һурагша Долгор Галсанова хөөрэнэ.

Уран үгынгөө ашаар хүнэй шэхэ хужарлуулжа, зүрхэ сэдьхэлыень тэниилгэжэ шадаһан ирагуу найрагшад Николай Дамдинов, Солбон Ангабаев гэгшэдэй үндэр нэрэ буряад арадай дунда хэзээдэшье мартагдахагүй гэжэ найдамаар.