​Зайгуул зондо найдал түрүүлнэ

Үбэлэй шэрүүн хаһа үнгэржэ, хабарай дулаахан уларил тогтожо, хүн зоншье зугаатай, шубуу шон­хоршье шууяатай болоно. Хотын гудамжаар зон олошоржо, эндэ тэндэ залуушуул амарна, хүүгэд наадана. Теэд энэ байдалай оршондо зүдэрүү, муухай хубсаһатай, ажал хэдэггүй, гэр байрагүй, архида орожо, нэгэндээ нэтэрһэн зон мүн лэ олоороо ябана. Энэ уша­раар бидэ Гэр байрагүй зайгуул хүнүүдтэ «Шанс» гэһэн уласай түбэй ниигэмэй туһаламжын таһагые даагша Са­яна Михайловна Доржиеватай уулзажа хөөрэлдэбэбди.

– Саяна Михайловна, «Шанс» гэһэн түб хэзээ бии болоһон бэ? Ямар үүргэ дүүргэнэ гээшэб?

– Хүндэ хүшэр байдалда ороһон зонтой үнинэй ажал хэгдэдэг байһан гээшэ. Буря­ад Уласай Ниигэмэй хангам­жын яаман энэ талаар ехэ ажал ябуулна. Энэ «Шанс» гэһэн түб 2000 ондо тусхай реестрэй дансатай болоһон юм. Мүнөө түбые Сергей Бо­рисович Жамцаев гэжэ залуу бэрхэ захирал эрхилнэ.

Манай түб болбол хүндэ байдалда ороһон, хонохо газаргүй, ажалгүй зондо туһалха гэһэн зорилготой юм. Тиихэдээ бидэ тэдэниие бүхы наһаарнь энэ байра­даа байлгаха гэнэ бэшэбди. Энэ түбтэ байрлаһан бол­зоройнь хугасаада паспорт, пенсиин үнэмшэлгэ, ИНН гэхэ мэтэ дансагүй зон­до тэдэниие бүтээхэдэнь туһалалсадагбди. Эмшэ­нэй, психологой туһаламжа үзүүлнэбди. Тиигээд сааша­даа түрэлхидыень бэдэржэ золгуулха, үгышье һаа, ганса бэе хүн һаань, пансионадта, наһатайшуулай байшанда түбхинүүлхэ ажал ябуулаг­дана.

– Энэ түбтэ бүхэли үдэр үнжэхэ аргатай гү?

– Үгы. Үдэшын 18 сагһаа үглөөнэй 7 саг болотор ма­най үүдэн нээлгэтэй байдаг юм. Ерээд лэ, хоноод гара­на гэхэдэ болоно. Тиихэдээ тон түрүүн ерэһэн зониие бидэ поликлиникэ эльгээ­жэ, флюорографи, анализуу­дыень гаргуулаад, эмшэнэй тусхай саарһатай болгоноб­ди. Тиигээд тэдэнтэй саашаа хүдэлжэ эхилнэ гээшэбди.

Эндэ үшөө иигэжэ тэм­дэглэлтэй. Гэр байрагүй зон (бомж) гэхэдээ, зайгуул, архи тамхинда нэтэрһэн, газаа­гуур хоноод ябадаг зон гэжэ ойлгонобди. Тэрэнэй хажуу­гаар манай түбтэ ганса иимэ зон хандана бэшэ, үнэхөөрөө хонохо газаргүй (хүдөө нютагһаа ерээд гү, али олон зон түрмэһөө сүлөөрөөд, ажал үшөө олоодүй, түрэл гаралаа алданхай г.м.) зон хандана. Эдэмнай хүндэ байдалда ороһон зоной то­одо ороно гээшэ. Тэдэнэртэ баһал туһа хүргэхые оролдо­нобди.

– Энэ түбһөө гадуур үшөө хаана иимэ байра бии гээшэб?

– Энэ байрадамнай 31 ун­таха орон бии юм. Хубсаһаа һэлгэхэ, бэеэ заһаха, уга­аха, эдеэ хоолой танхим, таһалганууд байха. Эдеэ хо­олоор энэ хажуудамнай ор­шодог «Слон» кафе хангадаг юм. Хэлсээн баталагданхай.

Светлый һууринда «соци­альна гостиница» гэжэ бии юм. Тэндэ зон ганса һүни ерээд, хоноод гараха бэшэ, харин үдэрынь байха арга­тай. Тиихэдээ өөһэдөө эдеэ хоолоо шанажа эдидэг, теле­визор, уншалгын танхим, амарха таһалга гэхэ мэтэ байха. Ажал хэхэ аргатай зон үдэрэй 140 түхэриг, эрэмдэг бэетэй, наһанай амаралта­да гараһан зон 130 түхэриг түлэхэ хэлсээн баталагдадаг гээшэ.

Иимэрхүү байдалтай эхэнэрнүүдые Сотнико­во һууринда эхэнэрнүүдэй һүмэдэ (социальный приют для женщин при церкви) түбхинүүлдэгбди. Тэдэнэр тэндэ ажал бага сага хээд, туһалалсаад байдаг юм.

– Һүүлэй жэлнүүдтэ иимэ зайгуул зоной тоо үсөөрнэ гү, али олошорно гү? Тэрэ ямар ушарһаа бо­лоноб?

– Тэдэнэй тоо олошор­но гэжэ тэмдэглэлтэй. Ган­са 2016 ондо 638 хүндэ туһаламжа үзүүлһэн бай­набди. Тэдэнэрэй 157 хүндэ ажал олгогдоо; 29 – интер­надта байдаг болоо, 38 хүндэ Россиин эрхэтэнэй паспорт барюулагдаа, 162 – саг зуу­рын бүридхэлдэ оруулагдаа.

2017 оной гурбан һарын туршада 171 хүн бидэндэ хандаһан байна.

Ямар шалтагаан бэ гэхэ­дэ, нэн түрүүн архиин хорон лэ юм ааб даа. Энээнһээ бо­ложо, гэр бүлэһөө хахасана, байрагүй болоно. Тиихэдээ хүдөө нютагта иигэн тиигэн нютагай зоной үргэмжөөр ажамидарна, харин хото­до ехэ хүшэр ха юм даа. За­йгуул зониие түрэлхидынь гэртээ оруулхагүй. Тиигэ­жэ өөртөөл адли зонтой ушараад лэ, эндэ тэндэ ка­нализацинууд соо гү, али элдэб архинша айлнуудта хононо ха юм. Мүнөө сагта ажал олохонь хүшэр хүндэ, һургуули, мэргэжэлгүй зон олон. Мүнгэгүй дээрэһээ бо­ложо, элдэб гэмтэ ябадалда ороно, хулгай хэнэ, тэндэһээ түрмэдэ ороно гэхэһээ эхи­лээд лэ, буруу харгыда оро­шоно. Нэгэндээ нэтэрээд, түрэл гаралһаа холодоно, үри хүүгэдшье хэрэггүй бо­лоно. Хэдэн жэл хаалтада һуугаад гарахадань, саг он­доо болоһон, өөһэдөөшье нюургүй, хүн зоноор харил­сахада хүндэ болоһон ушар олон. Тиимэһээ бидэндэ хандажа, оршон байдалда шэнээр дадалга эхилнэ гээ­шэ. Зарим хүнүүд ажал хэхэ дурагүй, зүрхэгүй дээрэһээ гэр бүлэһөө хахасаад, зайгу­ул болодог ушарнууд дай­ралдана. Түрэлхидэйнгөө элдэб ажал оложо, байра­шье бэлэн болгоожо үгэхэдэ, нэгэ газартаа һуужа, байжа шадахагүй зон гэжэ баһал хэдэн процент байха юм. Тэдэ зон ондоо болохогүй. Үнөөхил үйлсэдэ гараад, гудамжаар тэнэжэ ябаха­даа, өөрынгөө «юртэмсэдэ» «жаргалтай» ябанад.

Адаглажа байхада, эхын­гээ амиды мэндэ ябаха­да, хүнүүд үшөө ямар нэгэ түшэлгэтэй ябадаг. Энэл ха юм даа эхын сэдьхэл, энхэ­рэл, түшэлгэ гэжэ һанагдана. Эжын байхада, гэр, буусашье һаа дүүрэн, орохо дулаан гэр, эдеэ хоол байна ха юм. Ямаршье һаань, үридөө эхэ хүн һанаагаа зобожол һууха табисууртай. Тиимэһээ гэр бүлын байдалһаа, хүнэй хандасаһаа ехэ юумэн дул­дыдадаг гэжэ һанагдана.

– Энэ ажалай хажуугаар үшөө ямар ажал хэгдэнэ гээшэб?

– Хото соогуур элдэб газарта соргонууд, гэрэй подвал, бог шорой хая­даг газарнуудта байрла­даг хүнүүдые сагдаагай албанай түлөөлэгшэдтэй, эмнэлгын албанай хүдэлмэрилэгшэдтэй хамта ябажа эрьедэгбди. Хэрэг­тэй сагтань туһа хүргэжэ, бүридхэлдэ абажа, халуун эдеэгээр хооллуулха гэхэ мэтэ хэмжээ ябуулганууд үнгэргэгдэдэг юм. Энэмнай ехэ социальна бэрхэшээл болоно гээшэ. Тиимэһээ би­дэнэй зорилго иимэ зондо багаханааршье һаань, туһа хүргэжэ, зүб харгыда орохо хэрэгтэнь түлхисэ боложо үгэхые оролдоно гээшэбди.

– Һайнта даа, Саяна Ми­хайловна! Хүнгэн бэшэ энэ буянтай ажалдатнай ам­жалта хүсэнэбди.