906
Апрелиин 24-дэ Бандида Хамба лама Дамба Аюшеевэй үргөөдэ Үбэр Байгалай хизаарай хүдөө ажахын сайд Михаил Кузьминов түрүүтэй бүлэг айлшад хүрөө. Тэдэ Ород гүрэнэй Буддын шажантанай заншалта Сангхын бэелүүлдэг “Ниигэмэй хонин һүрэг” гэһэн түсэлтэй танилсахаяа зорюута ерээ юм.
Тус программа 2012 онһоо эхи абаа һэн гэжэ һануулая. Гол зорилгонь – буряад зоной дунда заншалта мал ажалыень һэргээхэ болон тэдэнэй хүдөө нютагуудһаа гаража ошолгые болюулха. Ажабайдалай эрилтээр Сангха иимэ хэрэг эрхилжэ эхилээ. Буряад нютагуудта ехэнхи дасангууд һэргээгдэнхэй. Тэдэ булта хүдэлдэг, хуралнууд хурагдадаг, һүзэгтэн ябадаг. Теэд СССР гүрэнэй һандарһанай һүүлдэ хүдөө ажахы доройтонги байдалһаа гаража шаданагүй. Ажалгүй, алта мүнгэгүй, саашанхи ямаршье арга боломжогүй үлэһэн ажаһуугшад олоороо хото руу зөөдэг болоо. Дасангууд хооһоржо эхилээ. Тиихэдэнь Хамба үлэн хооһон буряад Будда бурхан тухай бодоногүй гэжэ ойлгоодхёо.
Иимэ эрхэ байдалда хүдөө нютагай бүхы гол болодог хүдөө ажахые һэргээхэ хэрэгтэй болоо. Тиин хэр угһаа хойшо элинсэг хулинсагуудайнгаа эрхилжэ байһан заншалта мал ажал һэргээхэ, түхэреэн жэл соо өөһэдөө тэжээлээ бэдэржэ олодог болон эзэеэ тэжээдэг үндэһэн буряад адуу, үхэр, бүүбэй үүлтэрэй хони, хотошо нохой үсхэбэрилдэг болохо бодол түрөө. Хамба ламын хэлэһээр, дасангуудай оршодог хүдөө нютагуудтамнай хонин һүрэггүйгөөр һайн ажабайдал тогтохогүй. Гансал архидаан, наншалдаан, хулгай худал улам дэлгэрхэ.
Хүдөө нютагуудта үнинһөө мал ажал амжалтатай эрхилдэг ажалша бэрхэ хүнүүд яаха аргагүй бии юм ааб даа, зүгөөр тэдэ үсөөн. Тиин юрэнхылэгшэ Владимир Путинтай уулзалгын үедэ Хамба лама буряад хүдөө нютагуудта ажабайдал һэргээхэ хүсэл тухайгаа хөөрөө бэлэй. Гүрэнэй толгойлогшо үүсхэлыень дэмжэжэ, түсэлөө бэелүүлхынь тула 70 сая шахуу түхэриг һомолуулаа. Энэ мүнгөөр 10 мянган толгой эхэ хонин худалдагдажа абтаа. Үшөө нэгэ мянган толгойн мүнгэ Засагай газарай Түрүүлэгшэ Дмитрий Медведев бусаалтагүй туһаламжа болгон үгөө юм. Иимэ ехэ найдал ба дэмжэлгэдэ хүртэхэдөө, Сангхын харюусалга бүри ехэ болоо ааб даа. Мүнөө Сангхын хүтэлбэри табиһан зорилгонуудаа бэелүүлхын тула бүхыгөөрөө оролдоно. Хамба ламын һаналаар, Сангха жэл бүхэндэ хүдөө һуурин газарнуудай толгойлогшодто хамта дээрээ хоёр мянган толгой хурьга тарааха ёһотой. Мүнөө дээрээ табан мянган хурьган тараагданхай.
“Ниигэмэй хонин һүрэгүүд” уласай олон аймагуудта, Үбэр Байгалай хизаарта ба Эрхүү можодо бии. Һаяхана Усть-Ордын Буряад тойрогой Ново-Николаевск һууринай толгойлогшо Владимир Маглаев болон фермер Борис Сахиров гэгшэд Хамба ламада ерээд ошоо. Тэдэ Усть- Ордын дасанай шэрээтэ Зоригто ламбагайтай суг ерээ юм. Тэдэ энэ түсэлдэ хабаадаха хүсэлтэй. Баяндай, Боохон ба Алайрта “ниигэмэй хонин һүрэгүүд” бэлшэжэ ябадаг гэжэ һануулая. Баяндайда агууехэ буряад лама Агван Доржиевай тоонто нютаг Кырмада хонид бии. Хамба лама тиишээ ошоходоо, хурал хуража, хонин һүрэг бэлэглэһэн юм. Алайр руу Хамба лама 2015 ондо Алайрай дасанай 200 жэлэй ойн баярай һайндэртэ ошоходоо, 100 хони үгэхөөр найдуулаад, хэлэһэн үгэдөө хүрөө. Хүршэнэрэйнгөө жэшээе эхиридүүд дагажа абаа.
Үбэр Байгалай хизаарай сайд Михаил Кузьминов урматай. Мүнөө хизаарта 486 мянган толгой хонин тоологдоно. Энэнь Буряадта орходоо, һураггүй олон гээшэ. 2025 он болотор тэдэ хонидойнгоо тоо 1 сая болотор олошоруулха түсэбтэй. Зүблэлтэ үедэ Шэтэ можодо 4 сая толгой хонид байһан юм. Тиихэдээ бэлшээри болон тэжээлэй талаар бэрхэшээлнүүд үгы гээшэ ааб даа. Хизаараар ябахада, энэнь элеэр харагдадаг: үргэн нэлэнхы тала дайдаар бэлшэжэ ябаһан үхэр, адуун, хонин һүрэгүүд тон үсөөнөөр дайралдадаг. Михаил Кузьминовай хэлэһээр, 8 сая гектар эзэлэгдээгүй газар бии. Үбэр Байгалда ехэ инвесторнүүдые хүлеэнэ, гэбэшье бага хэмжээнэй үйлэдбэрилэгшэдтэй хүдэлхөөр баһал бэлэн. Тэдэл “Ниигэмэй хонин һүрэг” программын хабаадагшад болохо аргатай.
- Би Хамба ламые ехэтэ гайхадагби, - гэжэ сайд ябахынгаа урда хэлээ. – Тэрэ шиидхэгдээгүй асуудал һайса шэнжэлээд, бодожо үзөөд, бэшэнһээл һаа тад ондоо шиидхэбэри олодог. Тиин “Ниигэмэй хонин һүрэг” – холо ошохо удха зорилго гэжэ намайе үнэншүүлээ.
Автор: Александр МАХАЧКЕЕВ
