​Найман Лусад бурхадтай Байгалай дасан мүндэлбэ

Үнгэрһэн долоон хоногой эсэстэ Кабанскын аймагай һүзэгтэн болон жиндагуудта баяртай ушар болобо. Байгалай дасанай Сахюусан дуганай рамнай бүхы буддын шажантанда удха шанартай үйлэ хэрэг юм гэжэ хэлээ һаа, алдуу болохогүй. 

Мүнөө сагта Байгал далайн эрьедэ энэ түрүүшын дасан болоно гээшэ. Харин 20-дохи зуун жэлэй эхиндэ, 1907 ондо Ойхоной дасан Хужар һууринда байгуулагдаһан юм. Тэрэ удаан хүдэлэнгүй, һандаргаагдаһан байна. Тиигэжэ 100 гаран жэлэй үнгэрһэнэй удаа Байгалай эрьедэ шэнэ дасан бодхоогдобо. 

Байгалай дасан

Эндэ дасанай олон жэлдэ үгы байһан ушар өөрын шалтагаантай юм. Кабанскын буряадуудай нютагаархинай хүтэлбэрилэгшэ, Буряад Уласай Арадай Хуралай хорооной түрүүлэгшэ Борис Ботоевой хэлэһээр, эндэхи буряад угсаатанай олонхинь ородуудтай зэргэлжэ ажаһууһан тула ондоо шажан мүргэлтэй болоһон юм. Мүн тиихэдэ бөө мүргэлөө тэдэ мүнөөшье болотор алдаагүй ябана. 

Корсаково һууринай ажаһуугша, ажалай ветеран Серафима Ивановна Ханхашанова Байгалай дасанай нээгдэхэдэ, тон баяртай байһанаа мэдүүлнэ. 

- Бидэ, Кабанскын буряадууд, бөө мүргэлдөө шүтөөд ябадаг байгаабди. Бидэ анхан дасан ошохо гэжэ мэдэдэггүй байгаабди. Харин мүнөө үеымнай залуушуул алишье тээшээ ябана. Тэдэ бөөдэшье хандана, дасандашье ошоно. Энэнь ехэ һайн гээд һанагдана, - гэжэ Серафима Ивановна хэлэнэ. – Дасан ябаха дуратайшуул аяар Ивалга ошодог байгаа. Тиимэ холо ошохонь хүшэр юм. Мүнөө Байгалайнгаа дасанда уншалшануудта хабаадалсахабди. Үри бэеынгээ, аша гушанарайнгаа түлөө ябаналди даа.

Байгал далайн эрьедэ оршодог домог түүхэтэ үргэн уужам Худариин тала дайдын Дулаан нютагта дасан түбхинөө. Барилга оройдоол гурбан жэлэй саада тээ, 2014 ондо эхилээ. Шэрээтэ Жаргал лама Санжиев энэ хүндэ ажал бэе дээрээ даажа абаад, Кабанскын ажаһуугшадай туһаар нэн түрүүн Сахюусан дуган бодхоогдоо. Хэдэн ламанар дасанда арад зониие хүлеэн абана. 

Тус дасанай үшөө нээгдэжэ үрдеэгүй байхада, бусадһаа онсо илгаатай үйлэ хэрэг эндэ болоо. Ушарынь гэхэдэ, монгол арадуудай түлөөлэгшэд найман Лусадай дүрсэнүүдые бэлэглэһэн байна. Июниин 28-да тэдэниие дасанай дэргэдэ тодхожо, рамнай хэгдээ. Борджигин гэһэн сагаан гранит шулуугаар тэдэ бүтээгдэнхэй. 

Лусадай дүрсэнүүд

Анна Огороднигой гэрэл зурагууд

- Арад зоной олоороо эндэ ерэжэ, 8 лусадта мүргэжэ, эзэдтэнь зальбаржа байхада, бидэ нютаг дээрээ баян байхабди гэжэ һананабди, - гэжэ 24 дугаар Бандида Хамба лама Дамба Аюшеев сугларагшадта хандаба. – Лусадай найман эзэд ажаһуугшадые уһанай аюулһаа абаржа байха гээд һанагдана. Юуб гэхэдэ, гэр малаа тэжээхын түлөө олон хүбүүднай далайда загаһа барихаа гараад, гэртээ бусанагүй. Иигэжэ Байгал далай маанадые хэды тэжээбэшье, өөрынхиеэ абаад лэ байна. Тиимэһээ муу ушарнууд үсөөрэг лэ гэжэ зальбаржа ябаял. Үшөө тиихэдэ эндэ амархаяа ерэһэн зон дасанда орожо, һанаагаа заһаад гарадаг болохо. Һүүлдэнь тэдэ буряад нютаг тухай һайнаар хөөрэжэ ябаха гээд найдагдана.

Үшөө тиихэдэ, Лусадай дүрсэнүүд Байгал далайда өөртэнь туһатай байха юм.

Худариин тала дайдада дасанай бодхоогдоһондо баясажа байһанаа эндэхи байгаали мэдүүлээ. Үни саг соо эндэ ороогүй бороо одоошье адхаржа, удаань һайхан һолонго татаһаниинь онсо тэмдэг боложо үгөө гээшэ. Энэ үдэр Дулаан нютагта ганса Кабанскын буряадууд ерээ бэшэ, мүн холо ойроһоо һүзэгтэн олоороо айлшаар бууһан байна. Жэшээлбэл, Үбэр Байгалай хизаарай ажаһуугшад Байгалай дасанда мүргэхөө ерээ. Хэжэнгэ аймагай Чесаана һууринай арба гаран хүн бүхэли һүни ябажа, эндэ хүрөө.

Буряадай бүхы дасануудай шэрээтэ ламанар Бандида Хамба лама Дамба Аюшеевэй ударидалга доро “Дамба Даржалин” гэһэн нэрэтэй Байгалай дасанай Сахюусан дуганай рамнай бүтээһэн байна. Энэ баяр ёһололдо ерэһэн һүзэгтэндэ хандаһан Буряад Уласай Толгойлогшын уялгануудые дүүргэгшэ Алексей Цыденов амаршалгынгаа үгэнүүд соогоо Буддын шажанай заншалта Сангхын хэжэ байһан ажал тэмдэглэжэ, үндэрөөр сэгнэбэ.

- Буддын шажанай заншалта Сангха, Бандида Хамба лама Дамба Аюшеев буддын шажан хүн зоной дунда нэбтэрүүлхэ талаар ажал ябуулхаһаа гадна нютаг нютагуудта олон дасан дугануудые һэргээнэ. Гэхэтэй хамта, буряадайнгаа хэлэ, ёһо заншал, соёл, спорт өөдэнь үргэжэ ябана. Тиихэдэ Буряадта ажаһуудаг олон арадуудай эбтэй эетэй ажаһуухын тула горитой ажал ябуулна, - гэжэ Алексей Цыденов хэлээ.

Үнэхөөрөөшье 20-дохи зуун жэлэй 90-ээд онуудһаа хойшо Буддын шажан Буряадта һэргээгдэжэ, 50 гаран дасанууд һэргээгдээ. Мүнөө сагта дасан, дуганууд ганса манай Уласта бэшэ, мүн Үбэр Байгалай хизаарта, Эрхүү можодо, Саха-Яхад Уласта, Санкт-Петербург, Новосибирск болон бусад хотонуудта хүдэлжэ байна.

Байгалай дасан рамнайлгын үедэ бүхэ барилдаагаар, һур харбалгаар мүрысөөнүүд эмхидхэгдээ. Бүхэ барилдаагаар мүрысөөндэ 200 гаран хүн хабаадаһан байна. Ехэшүүлэй дунда Баргажанай дасанай Константин Цыренов, Хурамхаанай дасанай Арсалан Биликтуев, Сээжэ Бургалтайн дасанай Ринчин Санжиев гэгшэд энэ мүрысөөндэ илалта туйлаа. Тиигэжэ тэдэ гурбан дасанай түүхэдэ оробо – Байгалай дасанай шангуудта хүртэхын түлөө мүрысөөнэй эгээл түрүүшын чемпионууд болобо бшуу . Бэлигтэ Цыремпилов һур харбалгада шалгаржа, абсолютна чемпион боложо тодороо. Тэрэ 60 гаран тамиршадые хойноо үлөөһэн байна. Байгалай дасанай дэргэдэ Кабанскын үхибүүд барилдаагаар бэеэ һорижо эхилээ . Шанга бэлэдхэлэй забһарта тэдэ дасанай барилгада элдэб ажал хэлсэжэ, буянда хүртөө. Дзюдо барилдаагаар мэдээжэ һоригшо Зураб Хутаевич Сордия гэгшын ударидалга доро Кабанскда бүхэ барилдаанай хүгжэжэ байһандань баярламаар.