​Ашатын буянтай алдарта багша

Алтан дэлхэй дээрэ ажабайдалһаа, ажалһаа үнэтэй сэнтэй юуншье үгы. Багшын ажал буянтайшье, харюусалгатайшье. Арадай гэгээрэлэй һалбарида бүхы наһаяа зорюулһан дээдэ шатын багша Гыма Базаржаповна Цыренжапова 1947 оной августын 6-да сэнхир нуурта Яруунын элдин хонгор Эгэтын-Адаг нютагта Базаржап Гончикович, Балмасу Пыловна Гончиковтоной гэр бүлэдэ гурбадахи үринь боложо түрэһэн. Багша болохо багынгаа эрмэлзэлые Гыма хүсэлдүүлхэеэ 1964 ондо Улаан-Үдын багшанарай училищиин оюутан болоходоо, урагшаа һанаатайгаар, эдэбхи үүсхэлтэйгөөр һураа. Гыма Базаржаповна 1967 онһоо багшанарай дээдэ һургуулида һуралсалаа заочноор үргэлжэлүүлжэ, тэрэ түрэл һургуулидаа 45 жэлэй хугасаа соо ажаллажа, олон тоото һурагшадайнгаа зүрхэ сэдьхэлдэ, ухаан бодолдо, ажабайдалда гүнзэгы мүр сараа үлээжэ шадаа. 

Хүдөөгэй багшын ажабайдал нютагайхидайнгаа нюдэн дээрэл үнгэрдэг. Һургуулиингаашье, нютагайнгаашье ниитын ажал ябуулгада Гыма Базаржаповна ходол эдэбхитэйгээр хабаададаг, бүгэдэндэ жэшээ болон ябадаг Гыма Базаржаповна Жалсан-Доржо Норбожамсуевич нүхэртэеэ хоюулаа нютагайнгаа уран һайханай хүгжэлтэдэ горитойхон хубитаяа оруулалсаа. 

Багшын омогорхол – шабинарынь 

Дүрбэн выпускын классай хүтэлбэрилэгшэ байhан Гыма Базаржаповна олон һурагшадые ажабайдалай үргэн харгыда гаргаһан габьяатай. Һургуули дүүргэһэн шударгы бэрхэ, эрмэлзэл ехэтэй шабинарынь элдэб мэргэжэлнүүдые шэлэжэ, зоригтойгоор урагшаа алхалнад. Багшын мэргэжэл шэлэһэн Ольга Дайдаева (биологи), Дулсан Гуробазарова (математика), Василий Юндунов (физикэ), Булат Цырендылыков (буряад хэлэн) гэгшэд багшатаяа мүр мүрөө түшэлсэн суг хүдэлхэдөө, баян дүй дүршэлынь халан абажа, амжалтатай ажаллаһан зандаа. Гыма Базаржаповнагай 1973 ондо hургуули дүүргүүлһэн алтан хараасгайнууд – шабинарынь эхин класста зааһан багшынгаа аха классуудта саашань һургаха байһандань ехэтэ баярлаһан юм. 

1966 ондо дүүргэһэн Арадай Хуралай һунгамал Баян Гуробазаров, Санкт-Петербургда хүдэлдэг врач Виктор Базаров, БИПКРО-гой ахалагша багша Ханда Цыденова болон булта шабинарынь багшаяа ехэтэ хүндэлдэг. Гыма Базаржаповнагай һурагшад буряад уран зохёолнуудтай танилсахаhаа гадна өөһэдөө зохёожо туршадаг һэн. Хожомынь ёһотой бэшээшын харгыда лаб ороһон бэлигтэй һурагшадынь: Владимир Дашинимаев дээдэ һургуулияа дүүргээд, «Буряад үнэндэ» ажаллаа. БГУ-гай аспирант болоод, БГТРК-да хүдэлһэн намтартай. Марина Галсанова, Эржена Доржиева багша мэргэжэлтэй. 

Гуламтаяа тахижа... 

1967 ондо Гыма Базаржаповна элдин хонгор Эгэтын-Адагайнгаа эрхим хүбүүдэй нэгэн Жалсан-Доржо Норбожамсуевичтай (1946-2016) айл боложо, зургаан үхибүүдээ гарыень ганзагада, хүлыень дүрөөдэ хүргөө. Мүнөө габьяата багша 13 ашанар, зээнэрээ харалсажа, ан-бун ажаһууна. Ууган хүбүүн Амгалан Жалсандоржиевич гар урлалай, тамирай багшаар Тайлуудай юрэнхы һургуулида 25 жэл хүдэлнэ. Оюна Жалсандоржиевна Бардуева түрэл һургуулидаа 29 жэл багшалһаар. Буряад хэлэнэй багша Дашима Жалсандоржиевна Будаева үшөө социальна педагог мэргэжэлтэй. Гурбан бэринэрынь баһал багшын мэргэжэлтэй. Энэ жэлдэ одхон Пүрбэ хүбүүниинь наһанай нүхэртэй боложо, гэр бүлын баяр дээрэ баяр нэмэбэ. 

Балмасу Пыловна эхэ, Базаржап Гончикович эсэгэ хоёройнгоо мүнхэ дурасхаалда Гыма Базаржаповнагай зорюулһан ажалынь хэмжүүргүй ехэ. Хамтын ажалда бүхы наһаяа зорюулһан, гушаад онуудай эдэбхитэй комсомол, коммунист, дайнай, ажалай ветеран, «Победа» колхозой түрүүлэгшын орлогшо байhан, наһан соогоо зоной түлөө оролдожо ябаhан Базаржап Гончиковичай (1908-1985) ажалынь үндэрөөр сэгнэгдэжэ, нютагай нэгэ гудамжа нэрээрнь нэрлэгдэжэ мүнхэлэгдөө. Хайрата Балмасy Пыловна багшын 90 наһанайнь дурасхаалда (2007 он) нютагай һургуулида багшанар, үхибүүд, шабинар, түрэлхидэй дунда «Эжы - минии наран, эжы - минии дэлхэй» үдэшэ үнгэргэгдөө. Гыма Базаржаповна эжынгээ угай бэшэгэй һонирхолтой хуудаһануудые согсолжо, дэбтэр болгон гаргахань. Эжы абын һайхан һургаалтай басаган ёһо заншалаа һэргээжэ, заажа ябадаг, хүндэмүүшэ зантай, шадамар бэрхэ, түрэл гаралдаа, хүршэ зондоо хүндэтэй ябана. Нагаса эжынь дүү хубилгаан алдартай гэбшэ лама олон жэлэй туршада Анаагай дасанда ехэ ажал хэрэг бүтээһэн габьяатай. Хүндэтэй багша, олоной эжы Гыма Базаржаповна түрэл гаралнуудтаяа хамта нагаса ламынгаа һайхан дурасхаалда зорюулжа, Анаагай дасанда Һама сахюусанай алталмал бурхан бүтээгөө. 

Үнгэрэгшэ зун Гыма Базаржаповна үхибүүдтэеэ, аха дүүнэртэеэ, түрэл хамаатантаяа сугтаа Маарагтын эхиндэхи үргэлтэй, тахилгатай Бадаата эхынгээ бууса тахижа, хии мориёо хиидхүүлжэ, һанаагаа тэгшэлээ. Эхэ эсэгын бууса һайхан, эхэ эсэгын буян ехэ, эхэ эсэгын буянгаар ябаха һайхан гэжэ Гыма Базаржаповна һанажа, сэгнэжэ ябадаг, тиимэhээ зориhон, хүсэhэниинь хододоо бүтэсэтэй, буянтай. Маарагтада Отошо бурханай субаргын хажууда, Шулуута баабайн «Ендон» субаргын дорохоно хүрдэнүүд баhал тэрэнэй хүcэл оролдолгоор тодхогдоо. 

Энэ жэлэй мартын 10-да Эгэтын-Адагай һургуулида буряад хэлэ болон соёл хүгжөөхэ үүргэтэй «Алтан Соёмбо» гэжэ аймагай түб нээлгын баяр ёһолол үргэн дэлисэтэйгээр үнгэргэгдөө. Буужа ерэһэн айлшадтаа Гыма Базаржаповнагай хүтэлбэри доро сэсэрлигэй үхибүүдэй, һурагшадай, багшанарай нюдэ хужарлама концерт-наада харуулһаниинь сэгнэшэгүй. Эндэһээ уламжалан, үхибүүд уг гарбалаа һайн мэдэжэ, аба, эжынгээ ёһо заншалыень үргэжэ, гуламтаяа унтараангүй хүндэлжэ, гэртээ, хаанашье ябахадаа түрэл хэлээрээ хөөрэлдэхэ гэһэн багшын сэдьхэлэй эрилтэнүүд эли тодо. 

Бэрхэ багша-хүмүүжүүлэгшэ байхаһаа гадна Гыма Базаржаповна эхэ эсэгын табисуураар үгтэһэн зохёохы ульһатай юм. Багахан зураглалнуудһаа эхилээд, статья, эрхим ажалшад тухай очеркнуудые саг үргэлжэ «Буряад үнэн», «Ярууна» сонинуудта толилуулжа байдаг. Нютагаймнай уран зохёолшо Санжа Банзаракцаевай «Хүгжэлтын замаар» (2015 он), уран шүлэгшэ Жамса Цыденовэй «Дотор сэдьхэлэйм юртэмсэ» (2017 он) гэһэн номууд гаража, тэдэнэй редактор Гыма Цыренжаповагай ялас гэмэ ажалаарнь баясамаар, омогорхомоор! 

Үшөө нэгэ хэлэгдэхэ зүйл гэхэдэ, хоёр багшанарай – манай эжынэрэй, Балмасуу Пыловна Мухасанова (Гыма Базаржаповнагай эжы), Дулма Дугаровна Дондокова (тус статьягай авторой эжы) гэгшэдэй түрэһөөр 100 жэлэйнь ой ерэхэ намарай һайхан сагта түрэл Эгэтын-Адагай һургуулида тэмдэглэгдэхэнь. Буряадай элитэ поэт Цырендулма Дондогой заалгаһан хоёр багшанартаа «Үеын эжэл хоёр басагад» гэһэн очерк зорюулһан түүхэтэй.