​“Хүлэр түмэрэй амисхал” хүлгөөгөө олониитэ

Буряад театр шэнэ зүжэгүүдээр харагшадаа ходо баясуулжа байдаг. “Үхэлгүйшүүлэй гол” (“Долина бессмертников”) гэһэн Владимир Митыповэй зохёолой удхаар залуу найруулагша Сойжин Жамбалова “Хүлэр түмэрэй амисхал” (“Дыхание бронзы”) гэжэ зүжэг найруулан табижа, үнгэрһэн октябрь һарада олоной анхаралда дурадхаа. Хаража үрдеэгүй зоной гуйлтаар ноябриин 1-дэ тэрэ дахинаа дабтагдахань гээд дуулгая.

Энэ зүжэгэй афиша хүн зоной дунда зугаа болон тараа бэлэй. Юуб гэхэдэ, зүжэгэй нэрын “хүлэр” гэһэн үгэнь арсалдаа үүсхээ. Илангаяа социальна холбоон дотор арад зон олон тоото һонирхолтой һанамжануудые бэшээ. Жэшээлхэдэ, иигэжэ бэшэгдэнэ:

- Хэлэжэ үгыт: Хүрэл гү, али хүлэр гү?

- Хүрэл - бронза. Толи хараха хэрэгтэй!!!

- Хари, иигээдш, тиигээдш зүб ха.

- Л. Д. Шагдаровай толи соо хүрэл гээд байна.

- Шэнэхээн буряадуудай хэлэнhээ хүлэр гэжэ абтаһаниинь зүб гэжэ hананаб. Гэбэшье, абяан hэлгэгдэжэ магадгүй.

- Торфын шатахые “хүлэр эдибэ” гэдэг ааб даа. Харин түмэр тухай хөөрэлдэхэдөө, буряадууд “хүрэл” гэжэ ярилдагша даа.

- Хоёр ондоо үгэнүүдые юундэ худхаад байгаа юм?

- Бронзые “хүрэл” гэдэг анханһаа, яагаад хүн мэдэдэггүй, толи шагаажа байдаг юм даа? Мүнгэн - серебро, деньги гээд арсалдахамнай гү? Алтан - золото. Буряад хэлэнэй талаар залан хүтэлбэрилхэ зургаан гэжэ байхал ёһотой байгаа. Дураараа хүрэлөө хүлэр болгоод, тархяараа бүгсэш хээд ябаа hаамнай хамаагүй гэжэ гү?

Интернет соо болоһон зүрилдөөндэ Буряад театрай гэшүүд мүн баһа оролсоһон байна. Ана-мана арсалдаһан зониие эблэрүүлхэ гэжэ уран найруулагша Саян Жамбалов иигэжэ хандаа:

- Буряадууд, эбтэй байял даа! Жаахан юумэнhээ бү тоосолдоёл даа. Урданай толи соо бронза гээшэ “хүлэр” гээд байна. Мүнөөнэй толи соо “хүрэл” гээд бэшэгдэнэ. Алиндань үнэншэмөөр бэ? Буряад хэлэн дээрээ залуушуулнай дуугарнагүй. Энэмнай тон шухала бэшэ гү?

Тиибэшье зүжэг олондо харуулагдажа, олондо һайшаагдаа. Түрүүшын үдэртэ театр уригдаһан Владимир Митыпов уяран иигэжэ мэдүүлһэн:

- Манай Буряад театрта мүнөө сагай эрилтэдэ таарама зүжэг табигдаба гээшэ. Одоошье шэнэ театрай байгуулагдажа байһые хаража байнабди. Үни заяанай үгы болоһон хүннү арадай ажабайдал харуулхадаа, Сойжин Жамбалова хүн зоной һанаанда ороогүй арга боломжонуудые хэрэглээ. Тэрэ үе сагта байгаагүй хубсаһа хунар хүннү угсаатан зүжэгтэ үмдөөд ябана. Ялагар туфлитай, хара смокингтой, сагаан самсатай, эрбээхэй галстугтай, үдэшын платитай хүнүүдэй тайзан дээрэ бии болоходонь, эдэ хүннү арад ябана гэхээр бэшэ.

Үнөөхи Интернет холбоондо бусаад харабал, залуу найруулагшын һанаанда орошогүй бодол олондо бэшээшэд гансата тэмдэглэнэ. Энэ ушараар Диляра Батудаева Владимир Митыповэй һанамжа иигэжэ дуулгаа:

- Далаад онуудта энэ зохёол бэшэһэн байнаб. Минии зохёолдо хүннү

яһатан мүнөө сагай хубсаһаүмдэнхэй ябаха гэжэ тиихэдэ одоошье һанаагүйб. Үнөөхил һур номшоёо баряад, урда хойто бэеэ бүдөөр хаанхай хүннү арадай гүйлдэхэ зүжэгые тэрэ үеын Володя Митыпов табюулха байгаа.

Зохёолой удха уудалхада, зүжэгэй гол герой, уран зохёолшо Олег Аюшеев ажалгүй үлэжэ, урданай хүүрнүүдые малталгада хабаадажа, мүнгэ олохо хүсэлтэй. Бүхы үйлэ хэрэг эгээл тэндэ болоно.

Арба гаран жэлэй саада тээ олоной һонорто дурадхагдаһан уран һайханай “Ночь в музее” гэһэн кинофильм юундэб даа намда һануулаа. Энэ кинодол адли, зүжэгэй гол герой түүхэдэ ороһон нюурнуудтай харилсана бшуу. Иимэ онол арга зүжэг табилгада үшөө хэрэглэгдээгүй байгаа гэжэ хэлэбэл, алдуу болохогүй.

Урданай хүннү арад зоной хубида дайралдаһан дайн дажар нилээд ушараа. Тиигэхэдээ хэды ехэ шуһан адхарһан байнаб. Энээн тухай найруулагша зүжэгтөө хэлэнгүй гаража шадаагүй. Теэд энээниие яагаад харуулбал һайн бэ гэжэ бодо-бодон, нойргүй хэды һүни найруулагша үнгэргөөб даа...

Николай Бестужевай нэрэмжэтэ Ород драмын театрай табиһан “Ричард III” гэһэн зүжэгтэл адли бүхы тайзан дээгүүр шуһа адхаад, хүн зониие айлгаха гээшэ баһал буруу гэжэ һанахаар. Энээние үнөөхил Интернет холбоондо арад зон ехэтэ үзэн ядаһан байна. Тиимэһээ тус зүжэг харагшадта угаа ойлгосотойгоор үхэл харуулагдаа. Юуб гэхэдэ, хүн бүхэнэй смокингын дээрэхи хармаанда сэсэгүүд хэгдээ. Тэрэ сэсэгүүдые татан гаргахадань, ами наһантайнь хахасуулба гэжэ эли байгаа.

Уран зохёолшо, поэт Олег Аюшеев зүжэгтэ гансашье хүннү угсаатанай удамарша Шанью Модэ болон бусадтай харилсана бэшэ. Наһан соогоо азагүй ябаһан уран зохёолшо энэ малталгын үедэ инаг дуранай охиндо абтана. Залуу эрдэмтэн Ларисатай ушаржа уулзахадаа, Олег Аюшеев өөрынь һамганай хэлэһэн “али, ши ондоо һамга олоо гүш?” гэһэн үгэнүүд гансата ухаан бодолдонь ороодхино. Теэд хэды соо жаргал үзэнгүй хүн ябаха юм? Хэзээб даа, хүн багаханшье һаа, жаргалтай болохо ёһотой бшуу. Тиимэһээ Олег Лариса хоёрой инаглал гайхалгүй. Эдэ хоёрой дүрэ наадаһан зүжэгшэд хубсаһаа тайлажа, гэнтэ бии болоһон инагай угалзануудые харуулна. Энэ нюсэглэлгэ олон хүнүүдэй дунда мүн лэ элдэб зугаа боложо тараа. “Энэ ямар саг ерэбэ гээшэб! Үшөө тайзан дээрэ салдагаар гараад ябаха!” гэхэ мэтын хөөрэлдөөн болоо. Гэбэшье байгаалиин жама ёһые болгоомжотойхоноор харуулхада болоно ааб даа.

Залуу найруулагша Сойжин Жамбалова зүжэгүүдтээ хүгжэм, хатар ехээр хэрэглэдэг. Энэшье удаа өөрынгөө хараа бодолһоо тэрэ холодоогүй. Уян нугархай хатарай ашаар тэрэ олон үйлэ зураглажа, зүжэгые бүри һонирхолтой болгожо шадаа.

Тус зүжэгтэ хабаадаһан артист бүхэн бүхы бэлиг шадабарияа элсүүлэн, шадамар бэрхээр наадаа гээд хэлэхэ шухала.

Буряад драмын театрай сайтһаа гэрэл зураг абтаба. 

Борис БАЛДАНОВ