769
Буряад Уласай хүүхэлдэйн “Үльгэр” театр “Сайнэр. Һалхинтай хөөрэлдэгшэ” гэһэн шэнэ зүжэг табиба. Мүнөөдэрэй байдалаар хараад үзэхэдэ, Буряадтамнай юрэ бусын, гайхамшаг үзэгдэл боломоор зүжэг табигдаа гэжэ олониитэдэ мэдүүлхэ хүсэл байна.
“Үльгэр” театрнай энэ намар театральна хаһаяа эхилхэдээ, урда жэлнүүдтэ туршаагүй, шэнэ оньһото түхэлэй зүжэг табиба. Уран найруулагша Эрдэни Жалцановай энэ ажал хүүхэлдэйн театрнуудай “Нүүдэлшэдэй зам” гэһэн уласхоорондын фестивалиин үедэ табигдажа, олондо хүсэд обёорогдонгүй үлэшэһэн шэнгеэр һанагдаа.
Сагай эрилтээр табигдаһан зүжэг
Хүүхэлдэйн театрта багахан үхибүүд ерэжэ, орёо бэшэ үйлэ хараад лэ тарадаг ха юм даа. Дунда наһанай үхибүүд иишээ ерэдэггүй, томошуулайшье театр ошодоггүй. Теэд хайшаа ошожо, гоё һайхантай, зүжэгэй уралигтай танилсахаб, сэдьхэлдээ сэбэр бодол түрүүлхэб, ухаан бодолоо гүйлгэхэб? Эдэ бодолнууд “Үльгэр” театрай шэнэ зүжэг хаража байхадам, ухаандамни ерээ бэлэй. Тиимэ даа, “Сайнэр. Һалхинтай хөөрэлдэгшэ” гэһэн зүжэг эгээл энэ эрилтэдэ таарана, эдиршүүлдэ, залуушуулда, мүн томошуулдашье угаа зохид байна. Иимэл зүжэгүүд мүнөө үедэ табигдаха ёһотой манай театрнуудта.
“Үльгэр” театрай байшан заһабарилагдажа байна. Энэ шалтагаанһаа зүжэгүүд Буряадай Гүрэнэй филармониин тайзан дээрэ табигдана. Тиимэһээ аятайхан, аажамхан нүхэдэй дүхэриг мэтэ танхим соо һуугаад, онтохо, үльгэр домогуудые хаража һураһан зондо томо байшан балайшье таатай бэшээр һанагдаба.
Сайн эрэнүүд байгаал даа, молор һайхан таладамнай
Сайнэр гэжэ нэрые зарим зон ехэ һонёор үгүүлнэ. Энэ үгэ ямар удхатайб гэхэдэ, сайн эрэ – һайн эрэ хүн гэнэ ха юм даа.
Гурбан зуугаад жэлэй саана Монгол сайхан орондо Бошогто хаанай халха арадта добтолон орохо үедэнь Манжа засаг бүхы Хитадые, Хойто-Зүүн Монголые эзэмдэжэ, малша монголшуудые дарлан, доромжолжо байһан үе саг. Ганса нэгээрээ монголшууд эсэргүүсэжэ, саазалагдан хосоржо байгаа бшуу. Тиин тэдэ анда нүхэдтэеэ нангин шүтөөнэй газарнуудтаа ерэжэ, Эхэ нютагаа, арад зоноо абаржа хамгаалхабди гэжэ тангариг үгэдэг һэн. Монголдо Тооройн Банди гэһэн ара нэрэтэй Нанзат гэжэ эрэлхэг хүн байһан гэхэ. Мүнөөшье болотороо тэрэ Сайнэрые домоглон һуудаг юм даа арад зон. Банди анда нүхэртэеэ Шэлын Богдо уула өөдөө гаража, тангариг үгэнэ. Иимэ эрэлхэг зоригтой, үнэн сэхэ ябадалтай хүбүүд байгаа бшуу манай үргэн тала дайдаар.
Дарлалтада ороһон арад хайшан гэжэ үй түмэн дайсадта эсэргүүсэхэб? Монголшуудһаа буляаһан адуу малыень һөөргэн хулуужа, үгытэй ядарһан зондо хубаарилан үгэхэ.
Сайнэр дайсадтаа баригдажа саазалуулагдана. Гэбэшье, дайсад эрэлхэг хүбүүе диилэжэ, даража шаданагүй. Театрай хэлээр гэхэ гү, али нарин аргаар эндэ уран найруулагша эрхэ сүлөө юунһээшье сэнтэй гэжэ харуулна. Саазалуулагдаһан толгой өөдөө дэгдэн, Хүхэ мүнхэ тэнгэри руу сүлөөдэ гарана. Сайн эрын хоёр үнэн морид гүйлгэжэ ерэнэ. Тэрэ морин дээрэл мордоходоо, һалхинтай хөөрэлдэхэ аргатай болоно. Һалхин гээшэ эрхэ сүлөөтэй, ямаршье дарлалтада диилдээгүй эрэлхэг зоригтой Монгол эрэ!
Шэнэ бодол, хүсэл түрүүлнэ
Уран найруулагша Эрдэни Жалцанов энэ хүнэй намтар юрэ хөөрэнэ бэшэ. Түүхэтэ намтараарнь хүн бүхэнэй ажамидаралай хуулиин ёһо харуулна. Эжы аба, тоонто нютаг гэжэ юун гээшэб? Ямар Хүхэ мүнхэ тэнгэриин ёһо заршам гэнэбта? Манжуур хаанай засаг хуулида түшэглэгты гэхэ мэтээр Манжуур ноён тухирна. Эдэ асуудалнуудые мүнөө үеын зоншье асуухаар болонхой бэшэ гү? Тоонто нютаг, түрэл гаралаа мэдэнгүй, тала дайдаар һалхинда туугдаһан тэмээн халаахай бэшэбди, Хүхэ мүнхэ тэнгэри эсэгэтэеэ, Эхэ газартаяа хүйһөөрөө холбоотой хүнэй үри хүүгэд лэ гээшэбди.
Энэ зүжэг хараад, зай, Октябриин Хубисхалай үедэ иимэ байдал байгаа ха юм даа гэжэ ойлгоод лэ, харагшад театрһаа гарамсаараа мартаха бэшэ. Харин хүн түрэлтэндэ Эхэ, Эсэгэ, гэр бүлэ, анда нүхэсэл, эрхэ сүлөө гэһэн ойлгосонууд ямар удхатайб гэжэ толгой соогоо буйлуулха үндэһэн болоно. Эгээл мүнөө үеын байдалда таарама асуудалнууд тобойн гарана ха юм даа. Эдэл ойлгосонуудые зүбөөр тайлбарилжа, ажаһуудалайнгаа ёһо заршам байгуулха шухала.
Уран найруулагша театрай хүсөөр бидэндэ эдэ ойлгосонууд хэды шухалаб гэжэ харуулна. Үнэн сэхэ ябахын тула тангариг үгэнэ. Урбаха гээшэ тон муухай, аймшагтай үйлэ гээшэ. Һарюу харгыда гаража, Эхэ орондоо, түрэл арадтаа, анда нүхэдтөө урбахынгаа орондо үнэн үхэлөөр үхэбэл дээрэ гэжэ сайнэр тоолодог байгаа. Бидэ мүнөө ямар байдалтайбибди гэжэ Эрдэни Бато-Очирович бодомжолон, ухаагаа гүйлгэхыемнай уряална.
- Сүлөө байдал илангаяа мүнөө сагта хэрэгтэй. Бидэ сүлөө гүбди? Оршон тойронхи байдалнай сүлөө үгэнэ гү? Хүн бүхэн юрын ажаһуудалдаашье сүлөө байдалаа гээнхэй. Банкын урьһаламжанууд, ажал... гээд олон уялгатайбди. Хүн гээшэ сэдьхэлээрээ сүлөө байха ёһотой бшуу. Шэлэжэ, шүүжэ абаха эрхэтэй, сүлөө бодолтой ба ябадалтай байхал ёһотой. Теэд бидэ сэдьхэлэй сүлөөгүйбди. Ямар нэгэ шиидхэбэри абахадаа, эрьен хаража, шарайшалжа, һэмээхэн шэбэнэжэ гү, али дуугай байдаг гээшэбди. Һэшхэлээрээ сүлөөгүй, һанаһанаа хэлэхэ аргагүй ушар боложол байгаа ааб даа, - гэжэ Эрдэни Жалцанов тайлбарилна.
Энэ зүжэг мүнөө үеын хүн зоной бодол һанал ондоохон болгохо аргатайшье, хүсэтэйшье хаш. Энээниие хараһан залуушуул ажабайдалаа ондоогоор зохёохо, хажуудахи хүн зонтой ондоохоноор харилсаха, олон юумэ бодомжолжо үзэхэл даа.
Улаан бургааһадтай жэгдэ алхалмаар...
Эрдэни Жалцанов хадаа мүнөө үеын зохёохы ажал ябуулагшадай дунда өөрынгөө онсо һуури олоһон хүн юм. Ород, буряад хэлэеэ тэгшэ шудаланхай. Уран найруулагшын, драматургын болон бусад мэргэжэлтэнэй бэлиг энэ хүндэ дээдын үршөөлөөр үгтэнхэй. Табиха зүжэг бэдэржэ байнгүй, мүнөө үеын байдалда таарама, шиидхэгдээгүй асуудалнуудые тобойн харуулһан зүжэгүүдые өөрөө зохёожо, тэдэнээ артистнартаяа суг хамта тайзан дээрэ бэелүүлжэ, дүршэл ехэтэй уран зураашадтай, хүгжэмшэдтэй суг хамта ажалаа ябуулжа, ёһотойл зүжэгүүдые мүндэлүүлдэг юм.
Энэшье удаа “Сайнэр. Һалхинтай хөөрэлдэгшэ” гэһэн зүжэг мүнөө үе сагай эрилтээр лэ мүндэлөө гэлтэй. Урдын урда сагай үйлэ хэрэгүүдэй удха шанар мүнөөшье байдалда эгээ хүндүүлхэй байһаниинь эли. Энэ зүжэг харахаяа ерэхэдэм, танхим соо олон үхибүүд, оюутад һуугаа. Мүнөөнэй үхибүүд тад ондоо гүб даа. Шэмээгүй болоод, зүжэгэй үйлэ анхаржашье байһан үхибүүд, мүн смартфон, айфоноо гарһаа һалгангүй, гунхылдажа һууһаншье зон бии. Үхибүүдтэй ажал ябуулагшадай тэмдэглэһээр, оршон үедэ хүүгэдэй анхарал татажа, һонирхуулхань угаа хүшэр. Гэхэ зуура, профессор, Ородой Холбоото Уласай соёлой габьяата ажал ябуулагша, театрнуудай «Алтан баг” гэһэн гол шанда хүртэгшэ, соёлой дээдэ һургуулиин багша Туяна Бадагаевагай онсолһоор, үхибүүдэй уураг тархи руу шурган нэбтэржэ байһан үндэр оньһон хэрэгсэлнүүдэй үе сагта иимэл зүжэгүүд тон ехэ нүлөөтэй.
- Урдын сагта ямар юумэн дээрэ ажаһуудал үндэһэлдэг байгааб? Мүнөө сагта хайшан гэжэ Эхэ байгаалияа, тоонто нютагаа, үндэһэн арадаа хамгаалхаб гэһэн заршам һургуулиин багшын заабаряар бэшэ, ябууд, юрын үйлөөр харуулжа шадана. Мүнөө сагта юрын нугаһахан иигээ, тиигээ гээд лэ зураглан харуулха саг бэшэ, харин харагшад саашадаа үнэн ба худалые илгаруулжа, шэнжэлжэ, зүб харюу бэдэрхэ ёһотой. Бодомжолхо зүжэгүүд хэрэгтэй. Эгээл энэ эрилтэдэ таарама зүжэг Эрдэни Жалцанов табижа шадаа. Үльгэр театраймнай саг ерээ хаш, - гэжэ Туяна Баяртуевна мэдээсэбэ.
Сүлөө бодолтой, зүб хүгжэлтэтэй хүниие хүмүүжүүлхэ зүжэг
Мүнөө үеын хүүхэлдэйн театрнууд үни сагта элдэб түхэлөөр ажалладаг болонхой гэжэ мэдээжэ. Саг сагтаа, сахилза хүхэдөө гэдэг ха юм. Мэргэжэлтэнэй хэлэһээр, Буряадаймнай “Үльгэр” театрай шэнэ түхэл, шэглэл, шэнэ һэбшээн эхилбэл хаш.
- Зүжэг гээшэ харагшадаа юун гээшэб, юундэ, яагаад, хайшан гээд гэһэн асуудалда харюу бэдэрүүлхэ, уураг тархииень хүдэлгэхэ, бодомжолжо һургаха ёһотой. Тиигэжэ сүлөө бодолтой, дүрбэн тэгшэ, зүб хүгжэлтэтэй хүн хүмүүжүүлэгдэхэ. Эгээл иимэ шадабаритай зүжэг “Үльгэр” театрай репертуарта бии болобо гээшэ, - гэжэ Туяна Бадагаева онсолбо.
Тэрэнэй хэлэһээр, энэ зүжэгөөр “Үльгэр” театрай шэнэ хүгжэлтэ эхилбэ, ерээдүй сагай шэнэ шэглэл бэдэрэлгэ тээшэ ехэхэн алхам хэгдэбэ. Иихэдээ сагынь ерээ гээшэл даа. Дэлхэйн хүүхэлдэйн театрнуудай олонхинь лэ ганса үхибүүдтэ зорюулагдаһан байдаггүй. Хүүхэлдэйншье һаа, хүүгэдэй театр бэшэ. Хүүхэлдэйнүүдэй ашаар сэдьхэл хүдэлгэмэ, һанаа зобооһон хүндүүлхэй асуудалнуудые табижа, харагшадта гүнзэгы бодолой үрэһэ түрүүлхэ, һайхан хэрэгүүдтэ зоригжуулха аргатай ха юм.
- Минии мэргэжэлтэ нюдөөр харахада, зарим юумэн һанаандамни тааранагүй. Гэбэшье, шэнэ түхэлэй иимэ һонин зүжэгэй мүндэлэн түрэһэндэ би ехэ баяртайб, - гэжэ Туяна Баяртуевна тэмдэглэбэ.
“Сайнэр. Һалхинтай хөөрэлдэгшэ” гэжэ зүжэг дээрэ арадай уртын дуунуудые гүйсэдхэгшэ Алдар Дашиев, хүгжэмшэд Баттулга Галмандах, Хэшэгтэ Бодиев, уран зураашан Ольга Акимова, Солбон Лыгденов гэгшэд хүдэлөө. Зүжэг зохёогшо, найруулан табигша – Эрдэни Жалцанов.
Шэнэ түхэлэй зүжэг ерэжэ харахыетнай уряалнаб. Эндэ ганса багашуул бэшэ, эдиршүүл, залуушуул, томошуулшье ерэжэ, хубидаа хэрэгтэй һайхан бодолнуудые түрүүлхэ, гүнзэгы сэдьхэлээ хүдэлгэхэ аргатай гээд үшөө дахин дабтаһуу.
Цырегма САМПИЛОВА
"Үльгэр" театрай жасаһаа гэрэл зурагууд абтаба.
