​Хумхаа үбшэниие тогтоохо шухала

Февралиин 7-до Буряад Уласай Засагай газарай Түрүүлэгшын орлогшо, хүдөө ажахын сайд, халдабарита үбшэнэй дэлгэрэл­гые һэргылхэ комиссиин түрүүлэгшэ Даба-Жалсан Чириповэй хүтэлбэри доро үргэн ехэ суглаан үнгэрөө.

Эндэ сугларагшад хүнүүдэй бо­лон амитадай дунда дэлгэрдэг хум­хаа үбшэниие (бешенство) сараха хэмжээнүүд тухай хэлсэһэн байна.

Энэ ехэ суглаанда федеральна болон уласай эмхи зургаануудай, муниципальна байгууламжануудай түлөөлэгшэд, Владимир, Омск, Ир­кутск хотонуудһаа уригдаһан эр­дэмтэд хабаадаа. Даба-Жалсан Шаг­жиевич бултаниие эблэржэ, энэ ехэ аюултай үбшэнтэй тэмсэжэ зогсооел даа гэжэ суглаанай эхиндэ уряалаа. Хумхаа үбшые саг дары зогсоогоогүй һаа, малшадта ехэ гарза ушаруулха. Тэжээһэн малаа үүсэлжэ, мяхыень хэрэглэхын орондо хоггүйгөөр гал­даха ёһотой. Тиихэһээ гадна, хум­хаа үбшэн дэлгэрбэл, хүндэ халдаха аюултай.

Эд хэрэглэгшэдэй эрхэнүүдые хамгаалгые хинадаг федеральна ал­банай управлениин хүтэлбэрилэгшэ Сергей Ханхареев улас дотор хумхаа үбшэнэй ямар аймагуудта дэлгэрһые хөөрөөд, ерэһэн эрдэмтэдтэ ба­яраа мэдүүлээ. Энэ халдабарита үбшэнтэй үрэ дүнтэйгөөр тэмсэхын тула эрдэмтэдэй шэнжэлгэнүүд тон хэрэгтэй гэжэ тэмдэглээ.

Буряадай малай эмшэдэй за­хиргаанай хүтэлбэрилэгшэ Эр­дэм Сангадиев, Эд хэрэглэгшэдэй эрхэнүүдые хамгаалгые хинадаг федеральна албанай управлениин хүтэлбэрилэгшын орлогшо Елена Кузьмина гэгшэд хумхаа үбшэнтэй тэмсэлгын хэмжээ ябуулганууд ту­хай хөөрөө.

Буряадтамнай ямар арьяатад хумхаа үбшөөр үбдэдэг бэ гэжэ амитадые хамгаалдаг, тоо толгой­ень гуримшуулдаг уласай албанай хүтэлбэрилэгшэ Сергей Щепин элидхээ. Хумхаа үбшэ дэлгэрүүлдэг арьяатад гэхэдэ, гол түлэб шоно, үнэгэн болоно. Илангаяа галзуурһан шоно аюултай. Тэдэ үсөөншье һаа, нэгэ мянгал тоологдоно, ехэ түргэн холуур зайжа ябадаг гээшэ. Ха­рин мүнөө хумхаа үбшэ үнэгэнүүд дэлгэрүүлнэ. Тиимэһээ эдэ арьяата­дые агнаха ажал эршэтэйгээр ябуу­лагдана. Бүхыдөө 1900 ангуушад ган­са нэгээрээшье болон бүлэгүүдээр агнана. Тиимэ 70 бүлгэм байгуу­лагданхай. Юрэдөө, үнэгэн мүнөө сагта ехээр олзоборилогдодоггүй. Арһаниинь сэн хүрэхэеэ болинхой. Тиимэһээ хумхаа үбшэнтэй тэмсэл­гын энэ үедэ нэгэ үнэгэнэй түлөө 5 мянган түхэриг шан үгтэнэ.

Элүүрые хамгаалгын яаманай таһагые даагша Наталья Логина уласта ажаһуугшадые хамгаалгын хэмжээ ябуулгануудай хэр бэелүүлэгдэжэ байһан тухай хөөрөө. Халдабарита үбшэнүүдтэй тэмсэл­гын уласай түб байгуулагданхай, ай­магуудаар 80 бригада хүдэлнэ гэжэ Наталья Юрьевна хэлэбэ. Һаяын мэдээгээр, нохойнуудта хазуулһан 3 мянга гаран зон эмшэдтэ хан­даа. Тэдэнэй 57 хубинь Улаан-Үдын ажаһуугшад болоно. Ехэнхидээ үхибүүд хандана, энэнь ехэ һанаа зобооно.

Ямаршье амитанда хазуулбал, нэн түрүүн сабангаар (мылээр) угаагаад, спиртээр гү, али архяар, йодоор арюудхаха хэрэгтэй. Тиигээд тэрэ шархаяа оюулхагүй!

Хүн зониие һэргылэмжын хэм­жээ ябуулганууд үргэнөөр ябуулаг­дана. Тиигэбэшье зарим аймагуудта хүсэлдүүлнэгүй. Нютаг нютагуудай захиргаанууд анхаралаа муугаар та­бина гэжэ тэмдэглэгдээ.

Сугларагшад эрдэмтэдэй элидхэлнүүдые анхаралтайгаар шагнаа. Амитадые хамгаалгын федеральна түбэй орлогшо захирал Артём Мет­лин, энэл түбэй лабораториие дааг­ша Михаил Шульпин гэгшэд бүхыдөө орон соомнай хумхаа үбшэнтэй яажа тэмсэдэг бэ гэжэ хөөрэжэ үгөө. Ом­скын эрдэм шэнжэлэлгын институ­дай Елена Полищук хумхаа үбшэн хилэ гэжэ хизаарлахагүй, ехэ түргэн таран дэлгэрдэг хадаа бүри аюултай гэжэ һэргылбэ. Ехэнхидээ арьяата­най хазахада халдадагшье һаа, баһал миил үбшэн амитантай дайралдаһан хүндэшье халдажа болохо юм. Энэм­най ехэнхидээ нохойнууд болоно. Тиибэшье мүн баһа миисгэйһээ бо­лон үрэмшөөһөө халдаха аюул ушар­даг.

Буряадта 2011-2012 онуудаар урда хилэһээ эхилжэ, хумхаа үбшэн дэлгэрһэн байха юм. Харин 2017 ондо Үбэр Байгалай хизаарһаа нэб­тэрээ гэжэ Эрхүүгэй ехэ һургуулиин Ренат Адельшин мэдүүлээ. Энэл һургуулиин проректор Александр Ботвинкин түрүүшын вакцина аяар 1885 ондо найруулжа, хэ­дэн сая зоной ами наһа абарһан юм гэжэ мэдээсээ. Тэрэ гэһээр эрдэмэй һалбари урагшаа дабшаа, олон шэнэ нээлтэнүүд хэгдэнэ. Тиимэһээ хум­хаа үбшэнтэй тэмсээн, тэрэниие һэргылэлгэ шэнэ шатада гаранхай, харин тэдэниие саг дары хэрэглэхэ шухала гэжэ мэдүүлээ.

Юрий ЦЫРЕНОВ