​Түрэл нютагтаа түрүү нэрэтэй

Ударидажа ябаһан үйлэдбэритэеэ Дмитрий Киреев танилсуулна

Барай дабааниие гаталха­тай сасуу Гунга Чимитовэй “Тоонто нютаг” һанагдаад, сэдьхэл жэгнэһэн мэдэрэл түрэдэг. Түрэһэн нютагаа хүрэжэ ябаһанай тэмдэг – зүрхэн шан­гаар сохилоод, “түг-түг” гэхэнь хажуудам һууһан Оксанадашье дуулдаһан шэнги...

Мухар-Шэбэрэй түб һуурин хүрөөдүй ябахада, Түгнын нэмжэ­гэр тала альган дээрэ мэтэ хараг­даадхидаг. Арайл энэ удаа хура бо­роотой байжа, жолоогоол баряад, харгы руугаал гэтэн ябагдаал даа. Тиибэшье хүсэһэн газартаа хүрэшэбэл, сэтгүүлшэнэй ажал байгаалииин уларилһаа балай дулдыдадаггүйнь эли. Хүнтэйл харилсажа шададаг һаа, “хилээмэеэ” хэзээдэшье олохо­той байха.

Мария Богомазова

Нютагтаа ажалаа хээд лэ, тэрэ­нээ үлүү ехээр уладта мэдүүлдэггүй юрын лэ хүнүүдтэй хөөрэлдөө хэхэ гэһэн гол зорилгомнай байгаа. Гэ­бэшье тиимэ хүнүүд юу бэеэ бэлээр мэдүүлбэ гээшэб? Аймагай засаг даргын орлогшо Мария Богомазова нилээд удаан уладые бэдэрээ... Иишэ тиишэнь хонходоодшье туршаа. Түгнэ дээрэ перепелинэй үндэгэ наймаалдаг, хилээмэнэй пекарни нээнхэй Дмитрий Иванов ажаһуудаг, Заганда - Евгений Иванов гэжэ һонин фермер бии, аймагай сонин олон жэлдэ ударидаһан Николай Паламошнов, тиихэдэ эгээл иимэ нэрэ обогтой уран зохёолшоншье байха. Шаралдайда - Николай Ана­нин, Кравцов гэгшэд ажахынуудаа амжалтатайгаар баридаг, Мухар-Шэбэртэ газар дээгүүр “мүлхижэ” ургаһан алимтай Геннадий Мака­реев, үзэсхэлэнтэ сэсэрлигтэй Са­фонов, эхэ байгаалияа харуулһан эгээлэй бэшэ гэрэл зурагуудые буулгадаг зүгышэн Махмуд Зарипов бай­на... Тиихэдэ Нэмэлтэ һуралсалай түбэй дэргэдэ “Браво” гэжэ клубта наһанайнгаа амаралтада гараһан эхэнэрнүүд һанаанда орошогүй юумэнүүдые гараараа хэнэ... Эдэ зом­най олон үгэгүй, һайрхуу, һаахаруу бэшэнь ойлгосотой. Бидэ иимэ гээ­шэбди гэжэ үбсүүгээ тоншожо, “ба­хын” шэнээн юумые “баахалдайн” зэргэ болгон, пиар хэжэ, дэбэргэ­жэ ябадаг улад бэшэ. Нютаг дээрээ өөрынгөө ажал хээд лэ, арга болом­жоороо ажабайдалаа байгуулан һуунал даа. Эдэнтэй бэшэшье һаа, ха­рин ондоо зонтой харилсажа олоһон юумээ та олондоо дурадхахамни.

Хүсөөтэдэ – соёлой ордон

Мухар-Шэбэр аймагай эдэй за­сагай талаар засаг даргын орлогшо Мария Богомазова:

- Олоной хүсөөр бодхоогдоһон аад, түгэсхэгдэнгүй үлэшэһэн со­ёлой байшан барилгада уласай мүнгэн һанһаа 19,5 сая түхэриг һомологдонхой. Энэ мүнгэн аймаг руу хүрэнхэй. Тиимэһээ мүнөө дээ­рээ эмхидхэлэй ажал ябуулагдажа байна, барилгашад элирхэ болоо. Байгша ондо соёлой шэнэ байшан нээлгын ёһололдоо заатагүй ури­хабди!

Шэмээшэгүүдэй эдеэн – шэмэтэй

Пеэшэн дээрэ хайраһан лепёош­ходо зөөхэй түрхижэ эдеэд, бүхэли үдэрөө садхалан наадагша бэлэйбди. Шэмээшэгүүдтэй зэргэлжэ түбхинэһэн сэлеэндэ өөдөө болоһон хадаа хилээмэн, бүүльбэ (хартаабха) гээшые бүдүүн хоол гэжэ тоолодог­ни ойлгосотой. Буряад хадаа мяхаяа эдингүй юу байхабши даа!

Нютагай заншал

Пеэшэнһээ гаргаһаар халуун зандаа байһан хилээмэн ямар амта­тайб. Хангалтама һайхан үнэрыень үе наһандаа мартахаар бэшэ. Шэмээшэгүүдэй маягаар бариһан пеэшэн дотороо хилээмэеэ болгоо­жол байгдаа ааб даа, Мухар-Шэбэрэй буряад һууринуудта. Мүнөөшье ми­нии аба эжы хоёр Улаан-Үдын дэр­гэдэ байрланхайшье һаа, хилээмэеэ пеэшэндээ болгоожо эдидэг занша­лаа алдаагүй.

Эгээл иимэ заншал баримталһан Буркоопсоюзай бүридэлэй Мухар- Шэбэрэй таһаг 2015 оной декабрь һараһаа аймагай түб тосхон дээрэ нэ­эгдээ бэлэй. Гурбахан жэлэй туршада нютагай зоной дура гүйсэд дүүрэнээр буляажа шадаа.

Һуража гараһан мэргэжэлээрээ бухгалтершье һаа, олохон жэлдэ талханай эдеэ буйлуулгада хүдэлжэ, дүршэл ехэтэй болоһон Татьяна Боб­кова энэ пекарниин байгуулагдаһан сагһаа ажаллана. “Буркоопсоюзай” оньһон түхеэрэлгэнүүдынь дээдын шанарай. Тиимэһээ хүдэлхэдэ бэлэн. Гэбэшье ажалдаа бүхыгөөрөө орожо хүдэлөөгүй һаа, дүн байхагүй. Хилээ­мэн бүхэндөө һайнаар хандаха хэрэг­тэй. Амитай шэнгил, һайхан үгэ ойл­годог лэ гээд, Татьяна Геннадьевна энеэбхилнэ.

Татьяна Бобкова 

Һарын туршада эндэ 9 тонно тал­ханай эдеэ буйлуулагдана. Бүришье ехые буйлуулхаар шадалтай болон­хой. 1-дэхи, 2-дохи сортын хилээмэ, батон, булошха гэхэ мэтые болгоогоод, Мухар-Шэбэр тосхон соогуураа тараана. Хододоо худалдан абажа бай­даг зон бии. Тиимэһээ буйлуулха хэм­жээгээ уридшалан тоолоодхидог юм байна.

- Һаяхана болоһон халуун хилээмэ нютагай зон худалдан абадаг болонхой. Эмхи зургаанууд руу абаашаад ху­далдахадамнай, шууд тарашанал даа, - гэжэ Буркоопсоюзай Мухар-Шэбэрэй таһагые ударидагша Дмитрий Киреев омогорхол дүүрэнээр тэмдэглэнэ.

Тиихэдэ Мухар-Шэбэр дээрэ “Коо­ператор” гэжэ дэлгүүр нээгдэнхэй. Тэ­рээн руу улад дуратайгаар харгылдаг юм.

Гадна Хүһөөтэ, Шаралдай, Хара-Шэбэр, Хонхоло, Мяхуусха, Галтай гэһэн һууринууд руу абаашагдана.

Тиибэшье Мяхуусхада, Эрдэмдэ, Хонхолодо, Заганда, Сагаан-Нуурта баһал өөрын пекарнинууд бии. Нюта­гай зон барандаа һайн шанартай хилээмэ эдидэг заншалтай бшуу.

Мяха, мяха эдихэм!

Шара-Голдо хонишоной гүүртэдэ үндыһэн хадаа мяханай үнэ сэн багаһаа мэдэхэб. Угсаата арадай уг шуһанай мэдэрэмжэ юм гү, мяхаал эдижэ, шадал тэнхээ орогдодог. Өөхэтэй тарган мяхан бүри амта­тай! Мүнөө турахын тулада өөхэгүй мяха олонхи зон шэлэнэ. Теэд тарган үхэрэй, хониной, гахайн мяхан – шэ­рээгэй шэмэг бшуу. Айлшанай орожо ерэхэдэ, туранхай хониной мяхаар хүндэлбэлнай, ядашоо, зобошоо гэнэ ааб даа...

Буркоопсоюзай Мухар-Шэбэрэй таһагта үнгэрһэн жэлэй октябрь һарада мяханай эдеэ буйлуулжа эхи­лээ бэлэй. Мүнөө нэгэ хоногой турша­да 100-200 килограмм тухай мяхаар бууза, пельмээн хээд наймаална. Тии­хэдээ ямаршье мэхэ гохо гарган, тахяа­най мяха, соя гэхэ мэтын мүнөө дээрээ ехэ дэлгэрэнги холисол нэмээнэгүй.

“Совково үе сагай колбаса һануулна, танай буйлуулһан эдеэн”, - гээд, амтыень ойлгоһон олонхи зон тэмдэглэдэг байна.

Нээгдэһэн сагһаань мяханай цех­тэ хүдэлжэ байһан Людмила Гостева Яруунын Нарһатада тусхай һуралсал гараад ерээ. Новосибирскһаа болон Улаан-Үдэһөө мэргэжэлтэд ошожо, баһал һургаа һааб даа. Тиибэшье хүдэлхэдөөл шадабари бии болоно гээд, тэмдэглэхэ байна. Оромыень олоод, оньһон түхеэрэлгэнүүдтээ да­дагдана гэжэ ойлгуулба.

Людмила Гостева, Вера Фоменко

Нютагаархинаа амтатай хоолоор хангажа байһан Татьяна Бобкова, Людмила Путинцева, Людмила Госте­ва, Вера Фоменко гэгшэдые Дмитрий Киреев даргань онсолон тэмдэглээ бэлэй. Эдэ зондо нютагай улад баһал баяраа мэдүүлхэ байна.

Авторай гэрэл зурагууд