​​Хүндэ туһалха заяатай

Дарима Будаева

Хонгор һайхан Хори нютагта бэлиг шадабаряараа бэрхэ зон олон. Хүн бүхэндэ жэшээ, зондоо туһалха нигүүлэсхы сэдьхэлтэй хүнүүдэй нэгэн болохо Дарима Батомункуевна Будаева тухай хөөрэжэ үгэхэ һанаатайб. Арадта нэгэ иимэ һанамжа бии. Хүн бүхэндэ наһанайнь табисуур гэжэ байдаг. Хэн болохоб, юу хэхэб, хүнэй ажабайдалда ямар үүргэ дүүргэхэб гэхэһээ эхилээд. Дарима Батомунку­евнагай табисуурынь хадаа хүндэ туһалха. Тэрэнэй намтар, бүхы ажабайдалынь – зоной түлөө, тэдэнэй ашаг туһада болоно.

Дарима Батомункуевна 1960 ондо Ярууна аймагай Нарһата ню­тагта түрэһэн юм. Хоёр дээдэ мэр­гэжэлтэй: 1981 ондо Хо Ши Минэй нэрэмжэтэ Эрхүүгэй багшын дээдэ һургуули, хари хэлэнэй факультет амжалтатай дүүргэһэн; 2006 ондо – В.Р. Филипповэй нэрэмжэтэ Буряа­дай гүрэнэй хүдөө ажахын академи. 1981 онһоо 1994 он хүрэтэр багшаар Загарай, Хори аймагуудта хүдэлһэн намтартай.

Тэрээнһээ хойшо мүнөө болото­роо Хори нютагта Ниигэмэй хам­гаалгын таһагта эрхим хүдэлжэ байна. 2007 онһоо Ниигэмэй хам­гаалгын таһагай дарга болонхой. Дарга байха гээшэ нэгэ талаһаа хүндэшье, харюусалгатайшье, теэд хүндэтэйшье ажал. Ажалайнь шуха­ла талань, үүргэнь аймагайнгаа хүн зондо илангаяа Эсэгэ ороноо хамга­алгын Агууехэ дайнай ветерануудта, эрэмдэг бэетэй хүнүүдтэ, гансаар­дажа тулиһан наһатайшуулда, олон үхибүүдтэй гэр бүлэнүүдтэ, хүндэ байдалда ороһон гэр бүлэнүүдтэ, юрыншье хүнүүдтэ ниигэмэй хам­гаалгын аша туһа хүргэлгэ болоно. Хэжэ байһан ажалынь хүн зондо ехэ туһатай.

Дарима Батомункуевна ажалдаа дуратай, харюусалгатай, үнэн сэхэ хараа бодолтой, урин налгай дула­ан харасатай, эршэтэй, эрмэлзэлтэй, нягта гээшэнь аргагүй. Наһан соогоо олон нүхэдтэй, хүхюутэй, хүнүүдтэ анхаралтай, дүй дүршэлтэй гэжэ суг хамта хүдэлдэг мэргэжэлтэ­дынь нэгэ доро хэлээ һэн. Хүн зоной һанамжаар, Дарима Батомункуевна хүнүүдээр һайнаар харилсажа шада­ха, заал һаа элдэб арга боломжонуу­дые олохоёо оролдодог, тэсэбэритэй, зоной хүн, сэдьхэл һанааень тэгшэл­жэ шадаха буян хэшэгтэй хүн. Багша мэргэжэлтэй хадаа хүн зониие табан хургандаа адляар мэдэхэ, уг магаарнь ойлгохо, хүнэй зосоохи байдалы­ень ойлгожо шадаха.

Дарима Батомункуевна ажалдаа табиһан зорилгонуудаа нэтэрүүгээр, заатагүй бэелүүлдэг, мүн тиихэдээ үндэр амжалтануудые туйладаг. Зо­рилгонуудаа дүүргэхэдээ, хүнүүдэй һайн байхада бэедэмни, сэдьхэлдэм амар байдаг гэжэ өөрөө хэлээ бэлэй. Ажалайнь шэглэлнүүд гэхэдэ: хүндэ хүшэр байдалда ороһон зондо ни­игэмэй туһа, тэдхэмжэ, хүнгэлэлтэ үзүүлдэг. Һайниие, туһа хүргөөл һаа, дууһатар гэһэн уряатай. Хүнэй ажа­байдалда элдэб юумэн болодог ха юм. Ганса баяр бэшэ, зоболон, гашуу­дал, үншэрэлгэ, ядаралга, үбгэрэлгэ, үтэлэлгэ... Иимэ байдалда ороһон зондо найдал түрүүлжэ шадаха, түргэн зүб шиидхэбэри абаад, арга боломжыень олоод, туһа хүргэдэг, хүндэ байдалдань орхидоггүй.

Хамаг һанаа бодолнуудыем минии коллектив, суг хамта хүдэлжэ байһан мэргэжэлтэдни дэмжэдэг, шиидхэбэ­ри абалсадаг, элдэб арга дурадхадаг, нэгэ жаашье һаа байдалыень һонин, ондоо болгохо гэжэ булта оролдо­дог. Энэнь тон һайшаалтай гээшэ. Үдэр бүхэндэ туһаламжа үзүүлыт гэжэ зон хандадаг. Шиидхэгдээгүй хандалга гэжэ байдаггүй. Энээндэ һанаагаа нэгэдүүлгэ, һайн һанаан ба суг хабаадалга туһалха байна гэжэ хэлэдэг. «Ондоо хүнэй зоболон гэжэ байдаггүй» гэжэ арадай сэсэн үгэ тон һайнаар ойлгонхой. Ажалайнгаа туһаламжын шанар һайжаруулхын тула һара бүхэндэ эдэбхитэйгээр хүн зоной дунда ойлгууламжын ажал ябуулдаг, асуулта үнгэргэдэг.

Дарима Батомункуевнагай уда­ридалга доро Хориин ниигэмэй хан­гамжын таһаг олон жэлдэ Буряад Уласай эрхим таһагуудай тоодо оро­дог.

Хамтын юумэн хүсэтэй, оло­ной юумэн олзотой гээд, Дарима Батомункуевна нэгэ ажал ябуул­жа байһан мэргэжэлтэдтэеэ хам­та хүн зондо элдэб аша туһатай акцинуудые, түсэлнүүдые зохёо­жо бэелүүлээ, бэелүүлжэл байдаг. Тэрээнһээ хүн зоной һайн байдал дулдыдана. Жэшээлхэдэ: «Туһа хүргэхэеэ яарагты», «Ниигэмэй так­си», «Ниигэмэй сажан», «Ниигэмэй номой сан», «Ниигэмэй хамгаалга ба гэр бүлэ», “Энэрхы сэдьхэлэй зам», «Хүүгэд-ветерануудта», «Ниигэмэй огород», “Ниигэмэй хамһабариин ажахы», «Хүүгэдые үргэжэ абаһан бүлэ», «Һургуулида орохо хүүгэдэй сүүмхэ» г.м. олон даа. Аймагайнгаа бүхы эмхи зургаануудтай, эмнэл­гын, соёлой, нютагуудай сомонтой, пенсионернүүдэй соведтэй гэхэ мэтэ суг хамта эбтэй, нягта холбоо­той хүдэлдэг, элдэб янзын тэдхэм­жэ, туһаламжа үзүүлдэг мүнгэнэй, эмнэлгын, амаралтын, хубсаһанай, бэлэгүүдэй, заһабарилгын, шэнэд­хэлгын, гэр байраар хангаха, гэрээ һэльбэхэ, Федеральна, региональна хуулинуудай ниигэмэй хүнгэлэлтэ, һургуулиин хэрэгсэлнүүдээр, на­аданхайнуудаар гэхэ мэтэ. Тиихэдэ туһаламжын тоо дээшэлжэл байдаг.

Хэжэ байһан ажалыень тоолохоор бэшэ олон. Аймагайнгаа, сомонуудай суглаанда хабаадалсадаг, айма­гай эрэмдэг бэетэй, наһатайшуулай тусхай гэр-интернадай харгалзал­гын зблэлэй, ниигэмэй-реабилита­ционно түбэй гэшүүн. БРО ВОД «Ма­тери России» гэһэн эмхиин аймагай таһагай түрүүлэгшэ. 2004 ондо «Мэргэжэлээрээ эрхим» гэжэ Буря­ад Уласай урилдаанда хабаадажа, 2-дохи һуури эзэлээ. Аймагай бүхы үйлэ хэрэгүүдтэ хабаадалсадаг.

Олон жэлдэ амжалтатай, үрэ дүнтэйгөөр хүдэлжэ, хэдэн хайра шагналнуудаар шагнагданхай. 1996 ондо Буряад Уласай Ниигэмэй хан­гамжын яаманай, 2003 ондо Буря­ад Уласай Ниигэмэй хүгжэлтын ба ажалай яаманай, 2007 ондо «Хориин аймаг» гэһэн нютаг засагай байгуу- ламжын, 2008 ондо Буряад Уласай Хүндэлэлэй грамотанууд; 2009 ондо Ородой Холбоото Уласай Элүүрые хамгаалгын болон Ниигэмэй хүгжэлтын яамануудай Хүндэлэлэй грамота, 2015 ондо уласай гүрэнэй эмхи зургаанай «Ниигэмэй хангам­жын түбэй» Хүндэлэлэй грамота, Ородой Холбоото Уласай Ажалай ба ниигэмэй хангамжын яаманһаа «Отличник социально-трудовой сферы» гэһэн энгэрэй тэмдэгтэй болоо, 2018 ондо Буряад Уласай Ниигэмэй хан­гамжын габьяата хүдэлмэрилэгшэ гэжэ үндэр нэрэ зэргэдэ хүртэһэн юм.

Минии һанамжаар, Дарима Ба­томункуевна хэжэ байһан ажалдаа үнэн зүрхэнһөө хандадаг, нютагайн­гаа ёһотойл эсэгэ ороншо болонол даа. Үшөө тиихэдэ 3 үхибүүдэй эжы, олон эгэшэ дүүнэрэй абгай гээшэ.

Талын шэнээн уужам сэдьхэлтэй Дарима Батомункуевнада ажабай­далдань заха хизааргүй амжалта, зол жаргалтай, элүүр энхэ ябыт даа гэжэ үреэгээд, буян хэшэгынь дэлгэрэн үргэлжэлэг лэ даа гэхэ байнаб.

Лариса ВАНЖИЛОВА, буряад хэлэнэй багша