​​Оршуулгаһаа ондоо зохёол олдоогүй гү?

Улаан-Үдын 49-дэхи һургуулида заншалта ёһоороо буряад хэлээр диктант октябриин 20-до үнгэргэгдэбэ. Уран гоёор шэмэглэгдэһэн һургуулиин театрта буряадаараа диктант бэшэ­хэеэ зорижо ерэһэн зониие уриба. Эндэ буряад угтам­жын хатараар һургуулиин уян нугархай басагад угтаба. Үргэн экранда һурагшадай “Буряадаараа хэлэе!” гэһэн видео-танилсуулга харуулагдаа.

Эрдэм шэнжэлэлгын та­лаар захиралай орлогшо Галина Бочеева ерэһэн зо­ниие амаршалжа, амжал­та хүсөө. Улаан-Үдэ хотын болбосоролой хүгжэлтын түбэй захиралай орлог­шо Людмила Хамагано­ва түрэл хэлэеэ дэмжэжэ байһандань сугларагшадта баяраа хүргөө. Һүүлдэ нам­тай хөөрэлдэхэдөө, Людми­ла Фердинандовна буряад хэлэеэ хүгжөөхэ гэбэл, буряадаараа хөөрэлдэжэ бай­ха арга боломжотой талмай байгуулха хэрэгтэй гэжэ хэ­лээ. Зүгөөр һургуулиин, баг­шанарай хэды оролдоошье һаа, гэртээ, эжы абатаяа буряадаараа хөөрэлдөөгүй бол, бүхы ажал һалаха жэ­шээтэй. Һургуулиин богоһо алхажа гарахадаал, мартаха. Тиимэһээ нэн түрүүн гэр бүлэһөө эхилхэ гэжэ, түрэл хэлээрээ диктант бэшэлгэ­дэ түрэлхидые хабаадуул­хые оролдоно.

Багшанарай зүгһөө Да­рима Рантарова эмхидхэлэй ажал ябуулһанаа хөөрөө. Гол эмхидхэгшэ Ульяна Ешеев­на Мангутова энэ үдэр ша­бинартаяа “Эхэ хэлэн – ма­най баялиг” гэһэн буряад хэлэнэй наадамда Ивалгын дасан зориһон байгаа. Энэ һургуулиин һурагшад энэ хэмжээ ябуулгада ходо хабаадажа, дүршэлтэй болон­хой.

Анхан Захааминай эдиршүүлэй уран бэлиг хүгжөөдэг һургуулида, Улаан- Үдын 37-дохи һургуулида хүдэлһэн, мүнөө 14-дэхи гимназиин багша Санжай-Ханда Ванчиковна Шагду­рова һайнаар уншуулжа, бэшүүлжэ байбал, үхибүүд шадалаараа һуража бай­хал даа, хари хэлэшье ядамаггүй үзэнэ ха юм гэжэ һанамжаяа хэлэбэ. Харин диктант бэшэхэдэ, уншаһан багшаһаа ехээр дулдыдаха гэжэ һанамжалаа. Унша­хадаа, бэрхэ багша хаана түргэхэн үгүүлхэб, утаар татахаб, али зогсолто хэхэб гэжэ һайнаар ойлгодог, тэ­рэнэй бэшэгшэдтэ ойлгуул­жа шададаг ха юм.

40 хабаадагшад 24, 25, 26-дахи таһагуудта хуба­аржа, диктант бэшэхэеэ зэһэбэд.

Энэл һургуулиин буря­ад хэлэнэй багшанар Елена Александровна Дашадондо­кова, Эржена Баировна Цы­бенова, Арюна Янасановна Бадмаева гурбан “Нуурхан ба горхон” гэжэ текст унша­бад.

Энэ текст хаанаһаа аб­тааб, хэнэй зохёол бэ гэжэ һонирхоһомни, Исай Ка­лашниковай байба. Исай Калистратович буряадаар бэшэдэггүй байһан гэжэ мэ­дээжэ. Теэд хэн буряадта ор­шуулаа юм гэжэ мэдэхэ хүн олдобогүй. Оршуулгашье бэшэхэдэ яашаха һэм гэбэ­шье, үндэһэн буряад зохёо­лоороо бэшэбэл, һайн байха һэн гэжэ һанагдаа.

Энэ оршуулгашье хүндэхэн байгаа. Жэшээлхэ­дэ, нэгэ мэдүүлэл: “Нуурай уһан энэ гэмээр дэмыдэ ур­дана”. Юуншье гэжэ ойлгохо юм даа?

Тиимэһээ диктантын текст хэдэн дахин шалгагдаһан, илангаяа сэглэлтын тэмдэгүүд зүб табигдаһан гү, абтаһан үгэнүүд ямараар бэшэгдэнэб, эхир үгэнүүд гү, али хоорондоо богони зурлаатай үгэнүүд гү гэжэ һайтар тодорхойлхо шуха­ла. Минии ажаглахада, “ажа­мидарха” гэжэ үгэдэ олон хүн ядалдаа. Энэмнай баһал оршуулагшын болон багшын уншаһанһаа сэхэ дулдыдана. “Ажа амидарха” гэжэ тогтууритайгаар ун­шабалнь, амяарань бэшэхэ, харин “ажамидарха” гэжэ түргөөр уншабалнь, ямар­шье эрдэмтэй хүн хамтару­улжа бэшэхэл даа. Энэмнай алдуу гэжэ тоологдохо гү? Тоогой нэрэнүүд ямараар бэшэгдэнэб гэхэһээ эхи­лээд ойлгуулжа, өөртэ гү, али нюурта хамаадалтай үгэнүүдэй дайралдабал, залгалтануудай дүримынь һануулхал хэрэгтэй гэжэ һанагдана.

Анна Огороднигой гэрэл зураг