​​Эрдэмэй талаар абьяас шуналтай

Багшын ажалай хажуугаар Агуу Богдо Чингисхаан тухай бэшэгдэһэн бүхы шахуу номуудые уншаһан, шэнжэлһэн хүнүүдэй нэгэн хадаа Леонид Будаевич Нехуров болоно. 

Үзэсхэлэнтэ һайхан байгаалитай Хурамхаан аймагай Ягдаг һууринда 1949 оной июниин 3-да багшанарай гэр бүлэдэ Леонид Будаевич Нехуров түрэһэн. Эхин классуудта Хурамха­анай һургуулида һуража, 5-дахиһаа 9-дэхи анги хүрэтэр Сэлэнгын ай­магай Загастайн дунда һургуулида һуралсалаа үргэлжэлүүлээ. Баабайнь энэ һургуулида директорээр ажалла­даг байгаа. Гусиноозерск хотын 1-дэхи дунда һургуули дүүргээд, хэлхеэ хол­бооной элдэб ажалда, газар дорохи нүүрһэшэнээр Гусиноозерскын шах­тада, Ленинэй нэрэмжэтэ колхоздо, хүүргэнүүдэй түмэр конструкцинуудай заводто токарёор хүдэлжэ, хара ажалай амта бэе дээрээ нилээд үзэһэн.

Аяар 24 наһатайдаа Буряадай гүрэнэй хүдөө ажахын дээдэ һургуулиин ветеринарна факультедтэ орожо, тэ­рэнээ 1978 ондо улаан дипломтойгоор дүүргэһэн. Һуража байха үедөө эрхим оюутадай тоодо оролсожо, Ленинскэ стипендиатшье болоһон байха.

Дээдэ һургуулияа дүүргэжэ, асси­стентээр эпизоотологиин кафедрада багшалхаяа уригдажа, тэндээ ажал хэ­хээ үлэһэн. 1980 ондо Буряадай гүрэнэй хүдөө ажахын дээдэ һургуулиин про­фессор Игнатий Лазаревич Наймановай ударидалга доро очно аспирантурада эпизоотологиин кафедрада һурахаяа ороо.

1990 ондо эрдэмтэн халдабарита үбшэнүүдтэй хабаатай темээр Белорус­сиин Минск хотодо кандидадай диссер­таци хамгаалаа. Шэнжэлгэ хэһэнэйнгээ үрэ дүнгүүдээр тэрэ түрүүшынхиеэ парагрипп-3 вирусүүдэй циркуляци региондомнай бии, халдабарита рино­трахеит, аденомо, диарей респиратор­но синцитиальна вируснэ халдабарита үбшэнүүдтэ үхэр мал нэрбэгдэдэг гэжэ тайлбарилаа.

Шэнжэлэлгын ажал хэхэдээ, малай үбшэнһөө һэргылэмжын ба аргаламжын тусхайта аргануудые зохёоһон юм. Эгээ түрүүн тугалнуудай аэрозольно аргаламжа, электрофорезэй фракциин онол арга үргэдхөө, шуһанай белогой сывороткэ бии болгоһон байна.

Эпизоотическа процессэй шэнэдхэл­гэ ба малай аюул ехэтэй халдабарита үбшэнүүдэй һэргылэмжэ ба аргалам­жа - ажалайнь шухала хараа шэглэл байһан юм. Леонид Будаевичай хүсэд шэнжэлһэн үндэһэн һургаал ба арганууд үйлэдбэридэ ба ажахын хэлсээнэй ажал­нуудта үргэнөөр хэрэглэгдээ.Үнгэргэжэ байһан шэнжэлгэнүүдынь хилын саана ехэл мэдээжэ болонхой, тэдэнь англи ба монгол хэлэнүүд дээрэ хэблэгдэн­хэй. Тэрэнэй дүй дүршэлтэй вирусолог болоһыень Америкын эрдэмтэдтэй суг ябуулһан шэнжэлэлгэнүүдынь гэршэл­нэ.

1993-2003 онуудай хүндэ хүшэр жэлнүүдтэ эпизоотологиин кафедра даажа ябаһан байна. Тэрэ үедэ мате­риальна ба методическа хангалгын талаар кафедра доройтоогүй, харин эрдэм шэнжэлэлгын ба һуралсалай-методическа ажалынь шалгараа. Лео­нид Будаевичай ударидалга доро Алдар Содном-Ешиевич Батомункуев эрдэмэй кандидадай, һүүлдэнь докторой нэрэ зэргэ хамгаалаа.

2003 ондо 54 наһатайдаа Леонид Не­хуров Монголой Арадай Республикын Улаан-Баатар хотодо уласхоорондын сэдэбээр докторой нэрэ зэргэ хамгаа­лаа. Дүршэл ехэтэй Леонид Будаевич шэнжэлэгшэ хадаа эрдэмэй хуралда­ануудта эдэбхитэйгээр хабаададаг, мал эмнэлгын шухала асуудалнуудаар элидхэлнүүдые хэдэг байһан. Хүдөө нютагуудта ажаһуудаг эрдэмэй ба ажа­лай талаар мал эрхилдэг мэргэжэлтэд­тэ, малшадта туһаламжа горитойхон хүргэһэн байха.

Леонид Будаевич Буряад Уласай, Үбэр Байгалай хизаарай, Эрхүү можын, зарим хари гүрэнүүдэй мал­шадта болоод малай эмшэдтэ тон хэрэгтэй шэнжэлгэнүүдээ сонинууд­та, сэтгүүлнүүдтэ хэблэжэ, бэшэжэ гаргаһан 150-яад шахуу толилолго­нуудаараа, ажалнуудаараа, тэрэ тоодо монографи, рационализаторска дурад­халнуудаараа, эрдэмтэ статьянуудаа­раа, зууршалгануудаараа, методическа заабаринуудаараа мэдээжэ хүн юм.

Эпизоотологиин кафедрада 30 жэл таһалгаряагүйгөөр ажаллаһанайнгаа түлөө Буряад Уласай Болбосоролой бо­лон эрдэм ухаанай, мүн Хүдөө ажахын яамануудһаа грамотануудаар, Эрхүү мо­жын гүрэнэй ахамад ветеринарна шал­гагшын Баярай бэшэгээр нэгэнтэ бэшэ шагнагдаһан байна.

Мүнөө үедэ Леонид Будаевич наһанайнгаа амаралтада гараад байхадаа, түрэл нютагайнгаа түүхэ шэнжэлһэн ажалаа үргэлжэлүүлһэн зандаа. Юундэ хүдөө ажахын мэргэ­жэлтэй хүн ажалдань хабаатай бэшэ түлэбөөр һонирхооб гэхэдэ, түүхэшэн мэргэжэлтэй эсэгэнь Буда Бажеевич Нехуров хизаар ороноо шэнжэлэлгын хүдэлмэридэ дурлуулһан. Баабайнь Усть-Ордын Буряадай Автономито той­рогой Алайр аймагай Зоно нютагһаа уг гарбалтай. Агууехэ дайнда хабаадаһан, уласай мэдээжэ гэгээрүүлэгшэ юм.

Анхан сагһаа мэдээжэ түүхэшэд, эрдэмтэд зуун жэлэй элитэ хүн бо­лохо Чингисхаанай наһанай намта­раар, дайшалхы замаар һонирхоһон, шэнжэлгэнүүдые хэблүүлһэн байха. Хүндэтэ Леонид Будаевичнайшье энэ һүрөөтэ хүсэтэй хүндэ ехэ анхаралаа хандуулжа, бүхы дайшалхы габьяадань, урданай үеын монголнуудай ажабай­далда зорюулжа бэшэһэн эрдэмтэдэй, шэнжэлэгшэдэй ажалнуудые тон ха­намжатайгаар шудалжа, өөрынгөө ха­раа бодолнуудтайгаар, эрдэмтэй хүнэй харасаар шүүмжэлһэн удхатай “Чингис­хаанай сэрэг” гэжэ ном бэшэжэ, “Буряад үнэн” Хэблэлэй байшанда гаргуулһан габьяатай. Тэрэнэй урда тээ баһал эндэ “Баргуджин Тухум” гэжэ ном нара хараһан байха.

Түрэл тоонто нютагтаяа хүйһөөрөө холбоотой, түүхэдэнь шэнжэлхы талаһаа хандадаг, сүлөө сагтаа хүдөө ажахынгаа академиин тамирай бай­шанда бэеэ һоридог Леонид Будаевич­та халуун эдеэ бэлдэжэ, үргэжэ ябадаг эзэн эхэнэр, наһанайнь нүхэр Дарима Доржиевнада элүүр энхэ, амгалан тай­бан, удаан жаргалтай,Татьяна ба Нима үхибүүдтээ үргүүлжэ ажаһуухыень хүсэе.

Оюна ЦЫДЕНОВА