​​Зүрхэнэй дуунууд Улаан-Үдэдэ зэдэлхэнь

Байгша оной декабриин 19-дэ 18 сагта Улаан-Үдэ хотодо ФСК соо “Зүрхэнэй дуун” гэһэн III фестиваль үнгэргэгдэхэнь. Ородой болон Буряадай соёлой га­бьяата ажал ябуулагша, “Үетэн” бүлгэмэй хүтэлбэрилэгшэ Баир Шойдоковой зохёоһон энэ түсэл 2000 оной зун Хэжэнгын түхэреэндэ эхиеэ абаад, жэлһээ жэлдэ далижажа, мүнөө болотор амжалта түгэс бэелүүлэгдэнэ.

Буряад арад дууша гэдэг. Үнэхөөрөөшье, дуушанай зам шэлээшьегүй һаа, хүн бүхэмнай сэдьхэлдээ дуратай дуугаа ха­дагалжа ябадаг лэ ёһотой. Аха дүүнэртэеэ гү, али нүхэдтэеэ уулзахадаа, тэдэнэйнгээ дулаахан дүхэриг соо шадахыса хангюурда­жа мэдэдэгбди. Магад, заримамнай дуушан болоогүйгөө халагладаг. Тиимэһээл Баир Шойдоковой үүсхэл тон түрүүн хэжэнгээрхидэй дура абаһаар лэ буляажа, мүнөө болоходо, бүри уласхоорондын хэмжээндэ гаража шаданхай.

Түсэлэй зорилгонь онсо, удхань ехэ: юрын зониие – малшан гү, багша гү, али олон хүүгэдэй эжы гү – дууша сэдьхэлтэйл һаань, тайзан дээрэ гаргажа, дуратай дуу­гаа дуулаха арга олгодог, мүн хоолойень миндаһан дээрэ буулгадаг. Эдэ жэлнүүд соо Баяр Шойдоковой хүтэлбэри доро “Үетэн” гэһэн студида 300 гаран дуушад “зүрхэнэйнгөө дуу” бэшүүлээ юм. Тэдэнэй дунда дуулаха бэлигтэйгээ һаял ойлгоһон хүнүүдшье олдохо.

Анхан энэ түсэлдэ ехэнхидээ хэбэд номхон Хэжэнгын зон хабаададаг байһан һаа, он жэлнүүдэй ошохо тума тус хэмжээ ябуулга үргэдхэгдэһөөр, һүүлэй хоёр жэ­лэй туршада үндэр шатада гаранхай. Юуб гэбэл, “Зүрхэнэй дуун” Буряад һайхан оро­нойнгоо бүхы аймагуудай түлөөлэгшэдые хабаадуулхаһаа гадна Усть-Ордын тойро­гой, Үбэр Байгалай хизаарай, Хакас Уласай, Санкт-Петербург ба Москва хотонуудай, Монгол болон Хитад гүрэнүүдэй мэргэ­жэлтэ бэшэ дуушадта дуулаха арга олгоо. Тиигэжэ 18 жэлэй туршада энэ түсэлэй хэмжээндэ 15 урилдаан, 2 фестиваль үнгэргэгдөөд байна. Эмхидхэгшэд 5 жэл болоод лэ, бүхы хабаадагшадайнгаа дунда фестиваль үнгэргэдэг һайхан заншалтай. Түрүүшын фестиваль 2001 ондо дүрбэн альбомой дүнгүүдээр, хоёрдохинь 2011 ондо зургаан альбомой бүтэһэнэй удаа Хэжэнгэдэ эмхидхэгдээ һэн. Улаан-Үдэдэ үнгэргэгдэхэеэ байһан гурбадахи фести­валь табан альбомой үрэ дүн гээшэ. Даб дээрээ иимэ түсэл Буряад орондо ори ганса юм гэжэ тэмдэглэхэ шухала.

Баир Шойдоковой “Фабрика звёзд”

Энэ түсэл зоной дунда Баир Шойдоко­вой “Фабрика звёзд” гэжэ тон зүб нэршэн­хэй. Юуб гэбэл, томошуулда “Зүрхэнэй дуун” үнгэргэгдэдэг һаа, хүүгэдэй бэлиг элирүүлэн дэмжэхэ зорилготой “Алтан ха­раасгай” гэһэн хэмжээ ябуулга эмхидхэгдэ­дэг байна. Тиигэжэ эдэ жэлнүүдэй хугасаа­да урагшаа һанаатай, үүсхэлшэ продюсер олохон лэ эдир дуушадта туһалжа, тэдэнэй сэдьхэлдэ урма зориг түрүүлһэн, дуушан болохо хүсэлыень “хүдэржүүлһэн” юм. Ба­ярма Дамдинова, Лариса Гомбожапова, Со­дном Доржиев, Баярма Лайдапова, Эржена Жамьянова, Дина Санданова болон бусад энэ түсэлэй ашаар далижажа, үргэн шаг­нагшадта мэдээжэ болонхой.

Буряад эстрадын дүй дүршэлтэй олон дуушадай тэмдэглэһээр, үнгэрһэн зуун жэлэй 90-ээд онуудай тэн багаар Хэжэн­гэдэ “Үетэнэй” түрүүшын аудио-альбо­мой мүндэлхэдэ, уластамнай шоу-бизнес хүгжэжэ эхилээ. Тэрэ үедэ энэ бүлгэмэй бу­ряад дуунуудай дискнүүд ганса нютагтаа бэшэ, бүхы улас дотороо дэлгэрхэһээ гадна, бусад хотонуудта ажаһуудаг буряадуудта заал һаа байһан юм.

“Зүрхэнэй дуун” – Москва, Санкт-Петербург хотонуудта

Байгша оной хабар гүрэнэймнай зүрхэн хотодо болон хойто ниислэлдэ “Зүрхэнэй дуун” түсэлэй 15-дахи урилдаан үнгэргэгдэжэ, 330 хүниие хабаадуулаа.

МОСКВАДА ажаһуудаг нютагаархиднай Малая Дмитровка дээрэ оршодог буряад эдеэ хоолой “Сэлэнгэ” ресторан соо суглар­жа, дуратай дуунуудаа гүйсэдхэһэн байна. Тус ресторанай эзэд Николай Семёнович ба Донара Гэрэлтуевна (Хэжэнгэ) Гордоевтон Цырен Шойжонимаевай “Түрүүшын дуран” гэһэн дуу дуулажа, халуун альга ташалган­да хүртөө. Нюурай-шүдэ аманай хирург, имплантолог, ортопед, “Smil-at-onse” гэһэн эмшэлэлгын түбэй ахамад эмшэн Николай Владимирович Намдаков (Хяагта) Анато­лий Андреевэй зохёоһон Буряадай гимн гүйсэдхөө. Хилын харуулшадай академиин хүдэлмэрилэгшэ, Ага тойрогой соёлой га­бьяата хүдэлмэрилэгшэ Цырегма Чимит­цыреновна Цыденова “Том болж дээ ми­нии хүү” гэһэн монгол дуугаараа бүгэдын һайшаалда хүртөө.

“30 жэлэй туршада мэргэжэлтэ массаж хэнэб. Дуу дуулаһайб гэжэ үнинһөө хойшо һанадагшье һаа, мүнөөл энэ түсэлэй ашаар хүсэлөө бэелүүлжэ шадабаб”, - гэжэ Полина Яковлева тиихэдэ хэлээ һэн.

Санкт-Петербург хотодо тус хэмжээ ябуулга хоёр дахин үнгэргэгдэһэн юм. 2016 ондо түрүүшынхиеэ эмхидхэгдэхэдээ, дуунһаа гадна уран шүлэгтэ дуратайшуу­лые хабаадуулаа.

“Зүрхэнэй дуун” хоёрдохиёо Санкт-Петербург хотодо эмхидхэгдэхэдээ, бүри олон хабаадагшадые суглуулхаһаа гадна хари гүрэнүүдэй түлөөлэгшэдтэ тайзан дээрэһээ дуугаа хангюурдаха арга олгоо: Ануужин Намсрай (Монгол орон), Гандик Галсанни­мын (Хитад Улас).

Дуулаха дуранһаа арсаха хэрэггүй

Дуун соо – арад зоной сэдьхэл; дуун ажабайдалда туһалдаг; дуу дуулахада, уйд­хар гашуудал тарадаг... – эдэ болон бусад сэсэн үгэнүүд миин таамаг хэлэгдээ бэшэ. Тиимэһээ дуулаха дуранай биил һаань, өөрыгөө хорижо байнгүй, “Зүрхэнэй дуун­да” хабаадахал даа.