​​Дулма Сунрапова:«Урагшатай дуун дуушанай харгы нээдэг»

«Сагаан һарын одод» гэһэн Уласхоорондын хэмжээнэй мүнөө үеын дуунай урилдаан эхилбэ. Түрүүшын шата январиин 23-да үнгэрөө. Эндэ манай Бу­ряад Уласай аяар 40 дуушад хабаадаа. Шүүгшэ бүлэгэй гэшүүн, Буряад эстра­дын мэдээжэ дуушан Дулма Сунраповатай уулзажа хөөрэлдэһэн байнабди. Дулма хадаа ирагуу һайхан хоолойгоороо дэлхэй дүүрэн суурханхай, гэбэшье ганса дуугаа дууаад, хубиин хэрэг лэ эрхилжэ ябадаг бэшэ, мүн шэнэ, залуу дуушадые элирүүлхэ, хүмүүжүүлхэ, Буряад дуунай хүгжэлтэдэ өөрынгөө хубитаяа оруулжал байна.

- Сайн, манай Дулма! Ши дуунай олон урилдаануу­дай шүүгшээр ходо уригда­даг ха юмши, мүнөө сагта дүршэл ехэтэй дуушан бо­лоод ябаһандашни, нюта­гайнгаа басагаар омогорхо­жо байдагби. Энэ «Сагаан һарын одод» гэһэн урилдаанай түрүүшын шата хэр үнгэрбэ гээшэб?

- Түрүүшын шата үнгэрбэ. 40 дуушад, хоёр-хоёр дуунуу­дые гүйсэдхөө. Шүүгшэд хэд байгааб гэхэдэ, Буряадайм­най одото оройн дуушан Зо­ригто Тогочиев, Хүгжэмэй колледжын багша Екатери­на Корпачева-Кириллова, Буряадай оперо ба баледэй театрай гол дирижёр Алек­сандр Саможапов болон би болоноб. Хабаадагшад заатагүй буряад авторай дуу болон дэлхэйн хит болоһон алишье яһатанай дуу дуула­ха байгаа. Дуушад оролдоол даа, тон ялас гэмэ бэлигтэй­шье зон байгаа. 40 зонһоо 15-ыень шэлэжэ, урилдаа­най 2-дохи шатада гаргааб­ди.

“Сагаан һарын одод” гэһэн харалган 1994 ондо эхиеэ абаһан юм. Тэндэһээ эхилээд, жэл бүри үнгэргэгдэдэг байгаа. 10 жэлэй туршада энэ харалган үргэн дэлисэтэйгээр хүгжэжэ, дэлхэйн мүнөө үеын дуушадай дунда шанга, мэргэжэлтэ

харалган гэжэ тодорһон. Мүнгэ зөөриин хомор шалтагһаа энэ харалган үнгэргэгдэхэеэ болёод байһанаа, 2009 ондо дахин һэргээгдэжэ, хоёр жэл болоод лэ эмхидхэгдэдэг заншалтай. Мүн нэрэеэ һэлгүүлжэ, “Сагаан һара” гээд үнгэрһэн жэл

табигдадаг болоо. Мүнөө 2019 ондо энэ оршон үеын дуунай урилдаан 25 жэлэйнгээ ойн баяр угтаба гээшэ.

- Энэ оршон үеын дуунай харалган хадаа заатагүй шэнэ нэрэнүүдые элирүүлхэ гэһэн зорилго­той бэшэ гү? Хэр олон шэнэ дуушад тодорон гарахаар байнаб?

- Тон зүб даа. Шэнэ нэрэнүүд, үнэхөөрөөшье, энэ харалганһаа эхи абан мүндэлдэг. Элдэб дуушад хабаадаа, мэргэжэлтэшье болон һайн дуранайшье дуушад байгаа. Буряад Ула­сые найдамтай түлөөлжэ, тэмсэлые һайн гаталха гэжэ найдал бии болоо. Хаанашье харагдаагүй, үзэгдөөгүй, гэн­тэ шанга дуушад гаража ерээ. Дуушадые шагнажа, уйдажа байтарнай, гэнтэ ялас гэмэ хүн гаража ерэшоо. Хэн бэ гэ­хэдэ, “Бороогой хаһа” гэһэн амиды хүгжэмэй бүлгэмэй гол дуушан Иван Уланов хадаа эрид зоригтойгоор тайзан дээрэ гараад, шанга хүсэтэй, һайхан хоолойгоор дуулажа, өөрыгөө харуулжа шадаа. Тэрэниие шагнахада, урматай байгаал даа. Одоош Буряад Уласаа түлөөлжэ, энэ уласхоорондын урилдаанда хабаадаха хүн элирбэл даа гэжэ мэдэрээ бэлэйбди. Ма­най хүгжэмэй колледжын оюутад Арюуна Мункуева Дарья Васильева хоёр яһала һайнаар дуулажа, нэгэдэхи шатые дабажа, удаадахи ша­тада хабаадаха аргатай бо­лоо. Иигэжэ дууша бэрхэ хо­олойтой залуушуул тодорон гаража байнал даа.

- Хабаадагшад ехэн­хидээ ямар дуунуудые гүйсэдхэбэ гээшэб?

- Буряад эстрадада ямар дуушад байдаг бэ, тэдэ­нэй дууладаг дуунуудые олонхи ушарта һажаалдан гүйсэдхөө. Сагаан һарын ха­ралганай тэмсэлэй гол зо­рилго хадаа, мүнөө мэдээжэ дуушадай дуунуудые дуула­ха бэшэ, харин шэнэ дуу дуу­лажа, ондоотойгоо харуулха ёһотой ха юм даа. Хабаадаг­шад гол зорилгоо бэелүүлжэ ядана. Эндэ гол шалтаг бидэ харанабди. Юуб гэхэ­дэ, мүнгэн зөөри дуталдаал ааб даа. Бэлэн фонограмма олоод, дуушадые дабтан гүйсэдхэнэ. Өөрынгөө стиль, дүрэ, хубсаһа, дуунай фоно­грамма, өөрын дуутай байха ёһотой гэжэ Зоригто Жамса­ранович бүгэдэндэ ойлгуул­жа хэлээ.

- Тон шэб шэнэхэн ду­унууд гүйсэдхэгдөө гээшэ гү?

- Түрүүшын шатада үгы байгаа. Шэнэ дуу бии бол­гохо гээшэ хүшэр хэрэг ха юм. Нэгэ дуу байгуулхын тула, адагынь 20-ёод мянган түхэриг хэрэгтэй. Удаадахи шата хүрэтэр үшөө һара ша­хуу саг үлөөд байна. Энэ хугасаада хабаадагшад шэнэ дуутай болохо гэжэ оролдо­хобди гэжэ найдуулаа. Хоёр­дохи шата февралиин 28-да үнгэрхэ. Одоо тэндэһээ тодо­рон шалгарагшад түгэсхэлэй шатада мартын 1-дэ хабаа­даха эрхэтэй болоно.

- Уласхоорондын хэм­жээндэ хабаадажа, манай Буряад Уласаа түлөөлхэ дуушад тодорбо гээшэ ааб даа. Тэдэниие бэлдэл­гэдэ дүршэлтэй дуушад хамһалсаха болоно гү?

- Тиимэ даа. Энэ хугасаа­да түрүүшын шатые дабаг­шадые суглуулжа, зүбшэлнүүдые үгөөбди. Намдашье хамһалсахыемни дурадхал оруулаа. Теэд өөрымни сүлөө саг бага. Сагаалга­наймнай бэлэдхэл, элдэб гастроль, тоглолтонууд, түсэбүүд олон.

- Хэниие бэлдэхэбши?

- Энэ хүнэймни нэрэ мүнөө нюуса байг лэ дээ (энеэнэ). Гэбэшье, манай Бу­ряад Уласаа түлөөлхэ дуу­шадые бэлдэлгэдэ заатагүй өөрынгөө нэмэри, хубитаяа оруулхаб даа.

- Уласхоорондын хэмжэ­энэй хадаа, хаанаһаа хүн зон хабаадаха түсэбтэйб? Шүүгшэд хэд байхаб?

- Уласхоорондын хэмжээ­нэй урилдаанда Монголһоо, Казахстанһаа, Италиһаа, Хитадһаа гээд ерэхэ түсэбтэй. Энэмнай хадаа эгээл шанга, талаан бэлигтэй, хүсэтэй харалган гэжэ тоо­логдодог. Бүхыдөө уласхоо­рондын харалгануудта ямар гүрэнһөө хабаадагшад бай­наб, тэрэ гүрэнһөө заатагүй шүүгшэ байха гэһэн ёһо гу­рим байдаг. Ага, Эрхүүгэй дуушаднай баһал ерэнэ аабза даа. Мүнөө түрүүшын шатада манай колледжын хоёр оюутан Агаһаа гарбал­тайнууд хабаадаа. Тэдэниие Агые түлөөлжэ хабаадахы­ень дурадхаабди. Баһал бэр­хэ залуу дуушад байна.

- Манай хөөрэлдөөнэй түгэсхэлдэ юун гэжэ залуу дуушадтаа захиха бай­наш?

- Гол шухалань юун бэ гэ­хэдэ, дуун дээрээ ажаллахал хэрэгтэй. Дуугаа һайнаар шэлэжэ абабал, тэрэ дуушан саашаа өөдөө гараха бшуу. Удха түгэлдэр, урагшатай һайн дуу шэлэжэ абаха гээ­шэ - амжалтын эхин шата мүн.

- Дулма, һайн даа, ехэ ба­ярые хүргэнэбди!