​​Чингис ГУРУЕВ:«Сэдьхэлэй баялиг сэнтэй лэ!»

Буряад драмын театрай тайзан дээрэ табигдаһан “Далан худалч” гэһэн зүжэг тэрэ үедөө харагшадые дүүрэн суглуулдаг бэлэй. Тэрэ­эндэ Далай баяниие шадамар бэрхээр наадаһан Чингис ГУРУЕВАЙ үүргэ, оюун бэлиг аргагүй ехэ юм. Баян хүнэй хэнтэг зангые уран гоёор харуулжа, ямаршье үе сагта баян хүн гээшэ баяжаха тумаа обтожо, он­доо юумые хуу мартажа, зөөриин түлөө улаагаараа орожо, хүн шэнжэеэ мартадаг гэжэ шадамар бэрхээр харуулжа шадаһан габьяатай юм.

Мүнөөдэр, апрелиин 24-дэ, үдэшын 18.30-да Буряад Уласай арадай зүжэгшэн, Ородой Холбоото Уласай габьяата зүжэгшэн Чингис Гуруе­вай зохёохы үдэшэ үнгэрхэнь.

Бэлигтэй зүжэгшэн нэн түрүүн буряад зүжэгүүдтээ наадажа суурхаһан ааб даа. Тиибэшье дэлхэйн суута зохёолшодой зүжэгүүдтэ ялас гэмэ рольнуудые гүйсэдхэһэн: Оберон (Шекспир. “Сон в летнюю ночь”), сэр Эндрю Эгьючик (Шек­спир. “Двенадцатая ночь”), Кохинур (Т. Габбе. “Оловянные кольца Аль­манзора”), Александр (М. Горький. “Последние”), Дицман (Ю. Бондарев. “Берег”), Мечеткин (А. Вампилов. “Прошлым летом в Чулимске”), Га­утама (Г. Гессе. “Сиддхартха”), Тай­жа (Р. Акутагава. “Жизнь идиота”), Нүүнж сайд (С. Жаргалсайхан. “Хаан түүхэ”), Балдан (С. Эрдэнэ. “Хойто наһандаа уулзахабди”) гээд олон даа.

Чингис Гуруев нэн түрүүн Буряа­даймнай эрхим артистнуудай нэгэн гэжэ арад зонойнгоо дунда сууда га­ранхай, гадна ирагуу шүлэгүүдээрээ үнинэй мэдээжэ. Хэзээ сагһаа на­аша “Хуһахан” дууниинь хаа-яагүй зэдэлһээр зандаа. Энэнь ирагуу найрагшын оюун бэлигые алишье талаһаань гэршэлнэ. Үнгэрһэн жэл­дэ шэнэ номтойнь уншагшадаа та­нилсуулаа һэмди. Зохёохы ажалайнь үдэшын үмэнэ Чингис Цыренович­тэй уулзажа хөөрэлдэбэбди.

- Чингис Цыренович, оюун бэ­лиг гээшэмнай саанаһаань, дээрэһээнь үгтэдэг гү, али нэтэрүү оролдолгын хүсэн гү?

- Хэнэй хэн болохониинь, ямар угтай хэнэйдэ, ямар сагта түрөөбши, ямар һургуулида һураабши, баг­шанаршни хэд байгааб, хэн яажа хүмүүжүүлээб гээд лэ, баһа өөрын хуби заяанһаа дулдыдадаг гэжэ һанадагби. Бэлигтэй зон тэнгэриһээ тэб гээд сэхэ буушадаг һаа, һайн байха һааб даа. Тиибэшье түрэхэһөө нюдэндөө галтай, шударгы бэрхэ үхибүүн гэжэ байха. Багаһаань юун­дэ дуратайб, шадабаритайб гэжэ адаглажа, үри үхибүүгээ зүбөөр хүмүүжүүлхэ, наһанайнь харгы за­мые залан шэглүүлхэ гээшэ ехэ удха шанартай. Тиигээд халима бэлигтэй­шье һаа, үсэд нэтэрүүгээр ажаллажа, бэлигээ мүлеэгүй һаа, “тогтомол на­маг” болохолши даа.

- Тобшохоноор зохёохы намтар тухайгаа хөөрыт.

- Хэбэд номхон Хэжэнгын Хөөрхэдэ Эсэгын дайнай дүүрэһэн жэл­дэ түрөөб. Тэбхэр табин жэлэй са­ана Ленинградһаа ерэһээр, Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ Ажалай Улаан Тугай орденто Буряадай гүрэнэй академическэ драмын те­атрта таһалгаряагүй хүдэлжэ, зу­угаад рольнуудые гүйсэдхөөб. Шүлэгүүдэйнгээ хэдэн номуудые гаргуулааб. “Найдал” болон бэшэшье прозын номууд хэблэгдээ һэн. “Ал­дуу” гэжэ зүжэгни түрэл театрайм тайзан дээрэ табигдаа.

- Танай эгээл дуратайгаар наадаһан рольнуудтнай?

- Тиимэ дуратай, дурагүй гэжэ роль намда байгаагүй. Ехэ бага, ур­дахи хойтохи гэнгүй, найруулаг­шын дурадхаһан роль бүхэниие шадаха зэргээрээ гүйсэдхэжэ, хүсэд дүүрэнээр дүрэ шарайень, сэдьхэ­лэйнь байдалые харагшадтаа хүр- гэхые оролдооб. Хэды олон уран найруулагшадаар хүдэлөөбиб, хэн­тэйншье үгэ хүүрээ ойлголсоод лэ байдаг һэм.

- Артистын ажал хүнгэн бэшэ гэжэ мэдээжэ. Ээлжээтэ театраль­на жэлээ дүүргээд лэ, гастрольну­удта ябаха саг болодог. Үргэн ехэ Буряадаараа, Ага, Усть-Ордагаар яһалал ябаа бэзэт даа. Үшөө хаагу­ур ябажа, түрэл соёл уралигаа ха­руулжа, олоной һайшаалда хүртөө һэмта?

- 1969-1976 онуудта Москвада, 1983 ондо Ленинградта, 1969 бо­лон 1983 онуудта Хальмагай Эли­стада зүжэгүүдээ табяа һэмди. Хари гүрэнүүдээршье ябагдаа. Хүршэ Монголоо хэды дахин албан хэ­рэгээр ошогдоо һааб даа. Тиигэ­жэ хани барисаагаа ехэтэ үргэдхөө һэмди. Ганса зүжэгшэдөөр бэшэ, ирагуу найрагшадтай, уран зохёол­шодтой мүнөөшье хани барисаагаа алдаагүйб, харин бүри үргэдэжэ бай­на. 1991 ондо баруулжаа айлшалжа, Польшын театральна ехэ хото Еле­ня-Гурада зүжэг наадаяа табяабди. 2004 ондо зүүлэжэ, Хитадай Нантун болон Шэнэхээндэ уран бэлигээ дэл­гээбди.

- Уран зохёолдотнай бусая даа. Аяар 1975 ондо түрүүшынтнай ном “Харгы” гэһэн нэрэтэйгэ­эр нара хараа бэлэй. Тэрэ гэһээр шүлэг дуунуудайшье, уран найру­улгануудайшье номуудтнай оло­ор хэблэгдээ. Зай, һүүлэй үеынгөө зохёохы ажал тухай хөөрэжэ үгыт даа.

- Хүн түрэлтэн ямаршье үе саг­та, ямаршье хаан түрын гү, али засаг зургаанай тогтоһон үедэ ажаһуухадаа, үе сагайнгаа үйлын ушараар өөһэдынгөө ажабайда­лые үнгэргэдэг, гэбэшье алишье үедэ оюун ухаанай, гүн сэдьхэ­лэй хэлбэришэгүй баялиг хүмүүн түрэлтэн жэншэдгүй сахидаг. Энэ хадаа илангаяа уран зохёолдо элир­хэйлэгдэдэг. Монгол уран зохёолшо­доор харилсахадаа, гүн удхатай зо­хёолнуудые шүүмжэлэн уншахадаа, нэн түрүүн энэ уг удхые һанадагби. Сэдьхэлэйнгээ оёороор ойлгожо абаад лэ, һайнаар оршуулжа, буряад уншагшадтаа хүргэхые оролдоноб. Жэшээлхэдэ, минии оршуулһан Бальжимын Пүрэвдоржын “Даяаншын хашалан” ямар гүнзэгы удха­тайб! Хүн гээшэ ямаршье зоболон, ядаралай урда нугараашье һаа - хухарангүй, ажабайдалай орёо харгыгаар үсэдөөр урагшаал тэгүүлнэ. Тиихэдээ хэды хардуулаа, гэмнүүлэгдээшье һаа, һэшхэлээ гээнгүй, сэдьхэлдээ урбангүй, ушарһан дабаануудые эрэлхэгээр дабана.

Теэд хатуу шэрүүн сагуудай үнгэржэ, амгалан тэнюун байдалай тогтоод байхада, ухаатай сэсэн, ша­далтай шандааһатай хүн яагаад ажабайдалай гүн далайн оёорто шэнгэ­шэнэб? Энэ хүндүүлхэй асуудал эрид шангаар Ринчинэй Чойном “Гүлгэн”, “Хара сэсэг” туужанууд соогоо таби­на.

- Мүнөө та ямар зохёолнууд­та анхаралаа хандуулжа, ямар асуудалнуудые табижа, юу түсэблэнэбта?

- Наһатай боложо, нарбаа сай­шоод, тиигэжэ түсэблөөб, тиимэ түсэлтэйб гэхэнь хайшаа юм даа. Бүтэһэн дээрэнь хэлсүүжэмди.