​​Юундэ эрэ хүниие хүндэлхэ, үргэхэ ёһотойб?

Эбтэй эетэй Батомункуевтанай гэр бүлэ

«Эрэ хүнэй һүр һүлдэ яагаад үргэхэб» гэһэн арсалдаата асуудалда манай сонин харюу бэдэрһээр. Тиин Хэжэнгэ аймагай Могсохон нютагай жэшээтэ гэр бүлэдэ хандаабди. Даша Шоймполович ба Любовь Гончиковна Батомункуевтан 54 жэлдэ суг ажаһууна. 8 хүүгэдтэй, 24 ашатай, 1 гушатай үнэр баян айлайхи юм. Гэрэй эзэн бүхы наһаараа Чисаанын совхоздо инженерээр, МТМ даагшаар, заһабарилгын таһагай бригадираар хүдэлөө. Ажалай ветеран хүбхэгэр олон грамотануудтай. Наһанайнь нүхэр ёһотой буряад эхэнэртэл гал гуламтаяа тахяад, үри хүүгэдээ үндылгөө. Мүнөө Даша Шоймполович 80-тай болонхой, Любовь Гончиковна 74-тэй.

Һонин юумэниинь гэхэдэ, аяар 8 хүүгэдэй эжы һая түрэнхэй нарай бэетэйб гэжэ наһан соогоо эрхэлжэ үзөөгүй: нүхэртөө нэгэшье һуури угаалгаагүй, нэгэшье үдэр үхибүү абхуулаагүй. Олон сурба хадаа, һүниин 2-3 болотор юумэеэ хэдэг байгаа. Нүхэрөө ходо хүндэлжэ, хайрлажа, үргэжэ ябаа. Ажалһаань һаатуулхагүйн тула гэр тойронойнгоо, үхи шубуудайнгаа асуудалнуудые арга шадалаараа өөрөөл шиидхэхэеэ оролдожо, гоё гоо ажабайдалда хорхойтонгүй, борохоноор лэ ажаһуугаа. Эхэнэр хүнэй жаргал гэдэгынь энэл юм аабы? Бидэ Любовь Гончиковнада хэдэн асуудал табяабди.

- Любовь Гончиковна, таниие иимээр хэн хүмүүжүүлээб? Юундэ эрэ хүниие заал һаа хүндэлхэ, үргэхэ ёһотойб?

- Багаһаа хойшо эсэгэеэ эжыһээнь үлүүгээр һанадаг байһамби. Намайе олиггүйгөөр эрхэлүүлһэн. Һанаха һарбайха эсэгынгээ наһа дүүрэшэхэдэ, одоол үгылөөб. Эрэгүй эхэнэр, эсэгэгүй үхибүүн абаһаар лэ баһуулха гэдэгынь тон зүб. Өөр дээрээ үзөөб. Үхибүүдтэ нилээн баһуулаа хүм. Илангаяа ядамаргүйшэг айлай хүүгэд һургуулиһаа гэртээ ошохо зуурандам угтажа, элдэбээр нэрлэхэ, сохихо, хубсаһа рууш саһа гударха. Тиихэдэл эсэгэ хүн – гэр бүлынгөө найдамтай хамгаалагша, хангагша гэжэ бүхы наһандаа хадуужа абааб. Һүүлдэ үхибүүдтээ одоол шэхэнэйнь яра болотор хэлэһэмби: “Баабайтнай хада уула шэнги. Би юунби даа, баабайнтнай үгы һаа, юушье бүтээжэ шадахагүй нэгэл пяр-пяр гэһэн һамган байха һэм”.

- Та басагадтаа эрэ хүниие хүндэлхэ хэрэгтэй гэжэ баһа зааһан гүт?

- Хадамда гараагүй сагһаань хэлэһэн хүн аабзаб даа. Нэгэ наһаараа нүхэсэһэн нүхэрһөө, үхибүүдэйшни эсэгэһээ сэнтэй юумэн үгыл даа. Үбгэнһөө һалахада, хүүгэд лэ зүдэрхэ. Ямар хэмэршье һаа, түрэһэн эсэгэһээнь дээрэ хүн байхагүй. Тиимэһээ нүхэрөө хайрлажа, хүндэлжэ ябаха хэрэгтэй гэдэгби.

- Хүбүүдтээ юун гэжэ захидагбта?

- Ёһотой эрэ хүндэл гэр бүлынгөө хоолой тэжээгты, үхибүүдэйнгээ эхые гамнагты, урагша-хойшоо һээтэ-һоото гээд, гэр бүлэеэ хаяжа байжа гүйлдэхэ юумэн үгы гэгшэб.

- Бэринүүдээ хүмүүжүүлдэг гүт?

- Үгы. Хоорондонь ородоггүйб. Басагадаал диилэхээрээ һургадагби. Тэдэмни архи тамхи амандаашье хэдэггүй. Нүхэрэйнгөө халамгайда пидшье бү гэгты, энэ-тэрэ алдууень гү, али аашыень бү тоогты, химэлжэл, гэмэржэл бү байгты гэхэш.

- Любовь Гончиковна, нүхэртэеэ иимэ ехэ хугасаада суг һуугаад, нэгэшье дахин хэрэлдэжэ үзөөгүйгта?

- Айл бүхэн ши-би гэлдээл бэзэ. Зүгөөр бидэ олиггүй ехээр һайн-муу боложо үзөөгүйбди. Буруу юумэ хэнэш, бү тии гэхэ сагууд болоо ааб даа. Бэшээр ана-мана наншалдатараа, һалатараа хэрэлдээгүйбди. Манайш баабай хаа-яа шангараад абаха. Тиихэдэнь урдаһаань аржаганангүй, аргадажа дуугархаш.

- Хэрбээ буруу шиидхэбэри абахань гэжэ һанаа һаа, яагаад үгэдөө оруулдаг?

- Һайнаар хөөрэлдөөд, үгэеэ ойлголсодогбди. Теэдшье баабаймнай буруу шиидхэбэри абажа үзөөгүй. Мүн гэр бараанай, хүүгэдэй хүмүүжүүлгын асуудалнууд миниил даашын байгаа. Ажалдаа дарагдашоод ябаһан нүхэрэйнгөө һанаае бололгүй жаа-жуу бэрхэшээлнүүдээр зобоохогүйн тула абарааха юумэнэйнгөө аргыень өөрөөл олохош.

- Танай гэр бүлэ аяар 8 хүүгэдые үндылгөө. Мүнгэ алтан дуталдаал ааб даа...

- Мүнгэ багаар асарнаш гэжэ зэмэлжэ үзөөгүйб. Бэеэ гамнангүй, одоол һунатараа совхоздо хүдэлжэ ябахадань, үшөө юуень эрихэбши? Үхибүүдтээ түрэ хуримшье хэхэдээ, олон хү хэлэнгүй, хүсэн соохоноол байхаш.

- Һайхан хандасынтнай харюуда нүхэртнай бэлэг сэлэг, баглаа сэсэг нилээд барюулаа ёһотой.

- Түрүүшэгээр бэлэглээ ааб даа. Һүүлдэ, олон жэл болоходоо, тиигэд гээд дүүрээ һэн. Зүгөөр һайхан үгэнүүдые ходо зорюулдаг. “Шиниил ашаар гэр бүлэмнай, үхибүүднай хуу һайнууд байна. Архи уужа гү, али зайжа зуража ябаха хүн үгы. Булта ажалтай, хүндэтэйнүүд”, - гэжэ хэлэдэг.

- Любовь Гончиковна, та жаргалтайгта?

- Намһаа жаргалтай хүн үгы гэжэ һанагшаб. Нүхэсэһэн нүхэртэеэ наһатай болотороо сугтаа байха заяатайдаа баяртайб. Үхибүүд хуу һайнууд. Гушаяа харааб. Үшөө юун хэрэгтэйб?

- Залуушуулда ямар һургаал хэлэхэбта?

- Үхибүүн эхэгүйгөөр үншэрхэ, эсэгэгүйгөөр газардаха гэдэг. Тиимэһээ нэгэтэл хуби заяагаа ниилүүлээ һэн хойноо эхэнэршье, эрэшье хүн хүүгэдэйнгээ түлөө үгэеэ ойлголсоод, бэе бэеэ хүндэлхэ, хайрлаха, сэгнэхэ ёһотой. Гэхэтэй хамта гэр бүлын байдал эхэнэрһээл дулдыдадаг гэжэ бү мартая.

- Любовь Гончиковна, һайнта даа.

Гэр бүлын альбомһоо гэрэл зураг