​​Харагшадай зүгһөө ханданаб

Хүндэтэ шүүгшэдэй хүдэлмэри асуудалтай байгаа гү?

«Ёохорой hүни», юрэнхыдөө, hайнаар үнгэрөө гэжэ омо­горхолтойгоор тэмдэглэмээр. Арад зон үндэhэн ёохороо хатараа, ду­улалдаа, танилсаа, hонирхолсоо, баясаа, бахархаа.

Ёохорой дуунууд

Теэд минии hанахада, хараг­шадай болон мэргэжэлтэ дүрбэн шүүгшэдэй hанамжанууд таарахагүй байшоо. Монголой хатарай багшада ямаршье асуудал үгы, харин манай хатарай ба хүгжэмэй мэргэжэлтэд­тэ, эрдэмтэ фольклорист шүүгшэдтэ хандаха дуран хүрэнэ. Юуб гэхэдэ, Санага нютагайхидые түнхэнэй ёо­хор хатарба, үгыень hэлгээд дуулаба гээ.

Хүндэтэ шүүгшэд, онсолон тэмдэ­глэнэб, энэ удаа гансал санагынхид ёохорой hүнидэ хабаадаа. Санага ню­тагай шошоологууд, хонгоодорнууд гурбан зуугаад жэлэй саана эгээл тэрэ Түнхэнэй Жэмhэг, Охор-Шэбэр нютагуудhаа хилэ харахаяа эльгээг­дэжэ, Санагада hуурижаhан юм. Тэрэ үедэ Захаамин гэжэ нютаг нэрэ үшөө үгы байгаа. Сагаан хаанай зарлига­ар, мүн баhа ажабайдалай шэрүүн хуулиин ёhоор hарьдаг дабан нүүжэ ябахадаа, манай элинсэгүүд дуула­жа байhан ёохороо, хатаржа байhан наадаяа мартаагүй. Гурбан зуугаад жэлнүүдэй үнгэрөөшье һаа, санага­архид тэрэл түнхэнэйнгөө ёохор ду­улажал, хатаржал байна ха юмбибди. Иимэ эрхэгүйбди гэжэ бидэнэр үшөө ойлгоогүй байгаалди. Хонгоодорну­удай орёо уг гарбал, түүхэ шэнжэ­лэгшэ эрдэмтэднай мүнөө болотор арсалдаhаар, тоосолдоhоор байдаг. Иимэ бэлэхэнээр, үндэhэн наада­арнь нэгэ уг удамтай, нэгэ гарбал­тай арад зониие хоёр тээшэнь ху­баажа болодог юм гэжэ тэдэнэрнай ойлгодоггүй юм гээшэ гү?

Манай нютагта “долоон hүниин наадан” гэжэ ойлгосо бии юм. Энэ хадаа долоон hүниин туршада са­нагаархидай ёохорлодог байhаниие гэршэлнэ. Долоон hүниие дууhан ёохорложо байхадаа, дуулахада дууhахагүй дуун гэжэ хаана байхаб? Тиимэhээ ёохорой дуунуудые ма­найхин доронь зохёогоод, үе сагтаа тааруулаад дууладаг байhан. Хэн, ямар эрдэмтэн манай ёохорые энэнь Түнхэнэй, энэнь Захааминай гээд, хэзээ шэнжэлээд хубаажархёо юм? Алайрай хонгоодор, мэдээжэ багша Татьяна Ефремовна Гергесовагай бүхы зохёохы шэнжэлгэнүүдээр то­дорхойлогдонхой ха юм.

Эмхидхэгшэдтэ үшөө нэгэ асуу­дал байна. Хэмжээ ябуулга саарhан дээрэ эльгээгдэhэн байгууламжа- положениһээ ондоошогоор үнгэрбэ. Жэшээнь, хоёр түхэлэй ёохор сонос­хогдожо, саарhан дээрэ хоюулыень “а-капелла” дуулаха гэжэ бэшээтэй аад, шэнэ үеын ёохорто диилээшэд дуу дуулангүй, бэлэн хүгжэм доро хатараа.

Үндэһэн хубсаһан

Эгээ хүндүүлхэй асуудал гэхэ­дэ, буряад арадаймнай үндэhэн хубсаhан тухай. Ёохор наадандаа, Сагаалгандаа үндэhэн хубсаhаяа үмдөөгүй болбол, бидэнэр, мүнөө сагай эрхээр, хаана тэрэнээ үмдэхэ болонобибди? Арадайнгаа хубсаhа үмдэхэ, hэргээхэ, залуу үетэндөө харуулха, дамжуулха гээд лэ, хаа- яанагүй хэлэдэг, бэшэдэг, уряалдаг болонхойбди.

Эртэ урда сагhаа манай арад зон гоёлойнгоо хубсаhа үнэтэй сэн­тэй торго хоргойгоор оюулха, алта мүнгэн зүүдхэл дархалуулжа, олон тоотой мал зөөриеэ хүлhэндэнь туужа үгэдэг байhан гэжэ мэдээ­жэ. Ёохор наадандаа олон хоног уридшалан бэлдэдэг, хубсаһаяа, шэмэг зүүдхэлээ, мори унаагаа гоёодог байhан. Харин бидэ, мүнөө үеын буряадууд, үдэрһөө үдэртэ үмдөөд ябаhан уйтан, уринхай, ха­хархай үмдэнүүдээрээ, иишэ тиишээ арбайшаhан hаглагар үhэнүүдээшье хуряагаагүй (басагад, эхэнэр зон ту­хай хэлэгдэнэ), нюргандаа үргэлhэн үргэбшэтэеэ дүхэригтэ гараад яба­набди. Мүрысөөнэй харалган дээрэ иимээр гараад байhан бүлгэмүүд байгаа. Мүрысөөнэй бэшэ, hүүлдэнь болодог харагшадтаяа, дуратайшу­ултаяа хатардаг дүхэригтэ иимэ яба­дал хамаашьегүй юм ааб даа. Заха хо­лын нютагhаа ерэhэн далаад хүнүүд холые холо гэнгүй, бүхы хубсаhа, малгай, гуталаа, үмэдхэл зүүдхэлээ машинанууд соогуураа үлгөөд, өөhэдөө арай гэжэ эндэ тэндэнь хабшуулдаад ерээбди. Мүн хотодо байhан нютагаархидтаа үндэhэн хубсаhaяа абаашаабди, бултадаа ара­дайнгаа хубсаhатай байха гэжэ орол­дообди гээ hэн.

Буряад арадаймнай эрдэни зэндэмэни

Ёохор наадамнай манай буря­ад арадай эрдэни зэндэмэни гээ­шэ. Ёохорнай ганса эмхидхэгшэдэй, шүүгшэдэй, мэргэжэлтэдэй бэшэ, арад зоноймнай үндэhэн түүхэ, уг гарбалаймнай домогууд, шуhан соо­хи амин hүлдэмнай гээшэ! Тиимэhээ, буряад арад түмэн, Ёохор наадаяа хүндэлэел, үнэхөөр үшөө дээшэнь үргэел!

Санжай-Ханда ДАРМАЕВА

Анна ОГОРОДНИГОЙ гэрэл зураг