​Хартаабхаар баяжаһан жэлни

Цырена нүхэртэеэ хамтарһаар түрүүшымнай жэл һэн ха. Тэрэ гэһээр 30 гаран жэл үнгэршэбэ. Хани нүхэрэймни хүдэлдэг Туршалгын-мелиоративна станцида зуһалангай газар хубаалган болобо. Тиигэжэ өөһэдын газартай болоһон Цырена:

- Ши ошожо, газараа һэндэхэ байгааш. Нэгэ мэшээг хартаабха таряа һаамнай, мандаа хүрэхэ һэн, - гэбэ.

Манайда айлшалжа ерэһэн дүү хүбүүн Цыремпилэйнгээ «ВАЗ-2103» түхэлэй машинадань һуугаад лэ, баруун тээшээ шууяса гүйлгэлдэбэбди. Ошожо, газараймнай хэмжүүрэй 4 гадаһа бүхэлжэ, хүрзөөрөө сохижо шаагаад байхадаа, Цыремпилни хэлэбэ:

- Хуряахай, би тандаа хожом ерэжэ хамһалсуужаб. Мүнөө манайдаа ошожо, нэгэ хахадые барижархия.

Дүү хүбүүнэйнгээ һанамжые хүндэтэй дээрэ хүлеэн абаал һэн бэзэб. Үдэшэ гэртээ ерэхэдэмни, “хээрэ шэнэ газар малтажа эсэшэһэн үбгэеэ” Цырена бии-үгыгөө табижа, хүндэлөө һааб даа. Энэ ябадалнай нэгэ удаагаар үнгэрөөгүй. Цыремпилтэеэ хоёр-гурба дахин ошоод, үшөө «хартаабхашье тарижа үрдеэ» һэн хаб.

Цыремпилтэнэй удаадахи ерэлгэндэ хартаабхынгаа шорой обоолуулха һанаатай Цыренын намдаа хүнэһэ бэлэдхэжэ байтарнь, Цыремпилэй һамган Цыретор манаа хобложо, хара мэхыемнай элирүүлжэ, гэрээр дүүрэн хүхэ модон энеэдэн болошобо. Гэбэшье, юундэ газар малтаагүйбши, юундэ мэхэлээбши гэхэшэлэн, шанга хөөрэлдөөн болонгүй үнгэршэһэн юм.

Анханһаа ошохогүйб, хэхэгүйб гэһэн байгаа һаа, һамгантаяа хэды шэнээн арсалдаһан, тулалдаһан байха байгаабибди - мэдэнэгүйб. Ушар иимэһээ хэрэг ажалаа хүсэд бүтээдэгшьегүй аад, ноёдой үгэ хэзээшье дэмжэһэн хэбэртэй ябадаг зариман амар ябана хадаа гэжэ юундэшьеб һанаандамни ороходол гээ. Юуб гэхэдэ, өөрөө мэхэгүй, сэхэ руунь табижархидаг зантай хүм.

Хүмүүжүүлгын хүсэн

Бага балшар наһандаа эхэ эсэгэеэ алдажа, үншэрһэн үхибүүнэй амидарха гээшэ бэлэ­хэн хэрэг бэшэ. Тииһээ тиитэрээ, Эсэгэ оро­ноо хамгаалгын Агууехэ дайнай үедэ ямар байл­тайб? Үншэрһэн, хэнзэрһэн үхибүүнһээ байха хүдэлмэри хэхэ шадалтайшье хүнүүд хара ажал­даа дарагдажа, үлдэхэ даарахые үзэһэн гээшэ.

Эгээл тэрэ сагта нютагтаа Даша-Дон­док гэжэ алдартай лама хүн хүршэ ород дэрээбэнһээ үлбэртэжэ үхэхын туйлда хүрэһэн гэхээр ород хүбүүхэниие асаржа, угаажа, арша­жа үргэһэн юм. Нэрэ­дээ оруулаа. Өөртэнь Даша-Цырен гэжэ нэрэ үгөө. Тэрэнь эрхэшье, бэрхэшье хүбүүн болоо.

Армида ошоод байхадаа, олоороо буулгуулһан фото-зурагтай бэшэг соо: «Бил ганса буряадби», - гэжэ гэртэхиндээ бэшэһэн юм гэжэ нюта­гаархидынь энеэлдэдэг. Ородһоо түрэһэн хүбүүе буряад гэжэ хэн илгаруулхаб даа. Харахада, бул­тал ородууд байгаал бэзэ.

Урдань, Сталинай ху­улиин үедэ, журам шан­гашаг һааб даа. Уялгата албанайнгаа үедэ бого­ни болзорой амаралта­ар шагнагдаха гээшэ солдадта ехэл хоморой ушар байгаа. Гэбэшье Даша-Цырен 10 хоного­ор гэртээ ерэжэ, эхэ эсэ­гэеэ ехээр баярлуулһан юм.

Амаралтынь үдэрнүүд хүсэд ойлгоошьегүй байтарнь, һубарилдашоол һааб даа. Үдэһэн үндыһэн тоонто нютагһаа, үетэн нүхэдэйнгөө дундаһаа гү, али хани басаганайнгаа ха­луухан эбэрһээ гараад, нөөхил “ать-два” гэл­дэдэг албандаа бусажа ябаһан хүбүүнэй байдал тухайлхаар ааб даа.

Улаан-Үдын вок­зал дээрэ купе соогоо ороһоор лэ, Даша-Цы­рен «ута харгыгаа бо­гонидхохоёо» түргэн хубсаһаяа тайлаад, бу­руу хараад хэбтэшэбэ. Хажуудань хоёр-гур­бан буряад басагад бии болоно, шэбэр-һабир гэлдэнэ хэбэртэй. Ород хүбүүнэй ойлгохо бэшэ хада бии-үгыгөө хөөрэлдэнэд. Тиигэжэ байтараа нэгэниинь:

- Орой даа, нэгэ бага хэбтэжэ амараашье һаа гэхэдэ, ямар муухай ман­гад хэбтэнэ гээшэб даа, - гэнэ ха.

- Хэбтыт, амарыт са­ашаа, хэн таниие эди­хээ, хазахаа байгаа юм, - гэжэ Даша-Цыренэй бүрд гэжэрхихэдэнь, тэдэ басагадынь таша­ганаса энеэлдэн, тэшэ­гэнэсэ гүйлдөөд гараһан аад, мүнөөшье болотор бусаагүй һэн гэдэг. 

Тимофей Нимбуев