Буряадай Композиторнуудай холбоон байгша оной сентябриин 30-да соёл уралигай мэдээжэ ажал ябуулагшад Даши-Нима Дугаров болон Олег Куницын хоёрой ойн баярта зорюулагдаһан дүхэриг шэрээ үнгэргэхэ. Тус хэмжээ ябуулга мүн лэ октябриин 1-дэ болохо Хүгжэмэй уласхоорондын үдэртэ дашарамдуулагдаха. Буряадай Композиторнуудай холбооной түрүүлэгшэ Лариса Санжиеватай уулзажа, энэ хэмжээндэ бэлдэлгэ тухай болон бусад асуудалаар хөөрэлдөө хэбэбди.
- Лариса Николаевна! Композиторнуудай холбоон мүнөө үедэ ямар ажал ябуулжа байнаб?
- Буряадаймнай элитэ эрдэмтэн, хүгжэм шэнжэлэгшэ, Буряадай Композиторнуудай холбооной гэшүүн Даши-Нима Санжиевич Дугаров сентябриин 15-да 90 наһатай болоо. Мүн лэ үшөө нэгэ аха захатамнай, баһал хүгжэм шэнжэлэгшэ, холбооной гэшүүн Олег Иосифович Куницын октябриин 1-дэ баһал ойн баяраа тэмдэглэхэнь. Тиигэжэ эдэ үндэр наһата габьяатанайнгаа һайндэрнүүдые нэгэдүүлжэ, сентябриин 30- да “Буряадай хүгжэмэй уралиг” гэһэн дүхэриг шэрээ үнгэргэхэ хүсэлтэйбди. Аха захатанаа хүндэлэн ёһолхын хажуугаар, Композиторнуудай холбооной байдалда засаг түрын анхарал татаха һанаатайбди.
- Даши-Нима Дугаровай суглуулһан, бэшэжэ абаһан арадай дуунууд мүнөөнэй сахим (электрон) түхэлдэ оруулагдаһан гээшэ гү?
- Даши-Нима Санжиевич Буряадай бүхы нютаг газараар ябажа, арадай дуунуудые миндаһан дээрэ буулгажа абаһан байна. Тиигэжэ буряад дуунуудай аяар 3 боти ажал хэблэһэн байха юм. Миндаһан дээрэ буулгаһан тэдэ дуунуудынь мүнөө болотороо Буряадай Эрдэмэй түбтэ хадагалаатай байна. Миндаһан удаан саг соо хадагалагдахадаа, бутаржа һалана ха юм даа. Урданай буряад дуунуудые, бодото дээрээ юрын дуушадай гүйсэдхэһэн жэнхэни һайхан абяа хадагалха гээшэ манай уялга. Үшөө нэмэжэ хэлэхэдэ, Даши-Нима Санжиевичай “Сагаан бөө мүргэлэй түүхэтэ үндэһэн ба арадай аман зохёолой заншал” гэһэн эрдэмэй ажалыень дахин хэблэхээр болонхой. Буряадай Үндэһэнэй номой санда ори гансахан лэ ном хадагалаатай. Эдэ ажалнуудыень мүнөөшье болотороо эрдэмтэд, хүгжэмшэд, соёлшод хэрэглэжэл байдаг. Унтаршагүй, хуушаршагүй алишье үе сагта тон шухала ажалнууд болоно. Энээн тухай би һүүлэй 10-аад жэлэй туршада дээдын засаг руу мэдүүлгэ барижал байдагби. Теэд мүнөөшье болотороо энэ асуудал байра дээрэһээ хүдэлнэгүй бшуу. Энээндэл мүнөө үеын зоной анхарал татаха шухала. Хэрбэеэ Даши-Нима Санжиевич арадай аман зохёолдо гол анхаралаа табидаг һаань, Олег Иосифович Буряадай классическа дуу, хүгжэм шэнжэлжэ, дуушад тухай эрдэмтэ ажалнуудые бэшэдэг. Иимэ бэлигтэй аха захатанаа мүнөө сагта хүндэлхэл шухала. Эдэ хоёрнай наһатайшье болоол даа, эдээн тухай фильм буулгаха һанамжамни баһал дэмжэгдэдэггүй. Мүнөө сагта Буряадай Композиторнуудай холбоон ара талада байна гэбэл, алдуугүй. Бүхыдөө манай холбоондо 8 хүгжэмэй зохёолшон, 7 музыковед бүридхэгдэнхэй.
- Октябриин 1-дэ Бүхэдэлхэйн хүгжэмэй үдэр гэжэ тэмдэглэгдэдэг. Танай холбоон ямар хэмжээнүүдые үнгэргэдэг гээшэб?
- Сэхыень хэлэхэдэ, энэ Бүхэдэлхэйн хүгжэмэй һайндэр манай Буряадта тэмдэглэгдэдэггүй шахуу. Би хэдэн жэлэй туршада энэ асуудалаар Соёлой яаман руу хандажал байдагби - шиидхэгдэдэггүй. Октябриин 1-дэ Наһажаал зоной һайндэр, би энээниие буруушаана бэшэб, теэд энэ үдэр баһа хүгжэмэй һайндэр тэмдэглэгдээшье һаа, яахаб? Бүхы манай зоболонто байдал юунһээ болоноб гэхэдэ, иимэ. Хүгжэмэй зохёолшод филармонидо хабаатай байха ёһотой. Энэл тайзан дээрэ манай Буряадай композиторнуудай шэнэ дуунууд эгээл түрүүн зэдэлхэ ёһотой. Теэд филармони өөрын оркестргүй, юрэдөө, тэндэ хүгжэмшэдэй ямаршье бүлгэм үгы, гэхэ зуура, уран һайханай талые даагшатай бшуу. Буряадай уран зураашад бага сагашье һаа, бүтээлнүүдээ Сампиловай нэрэмжэтэ Уран һайханай музей соо дэлгэхэ аргатай. Харин манай композиторнууд яахаб, хаана, ямар аргаар шэнэ хүгжэм дуугаа арадтаа мэдүүлхэб? Буряадай Оперо болон баледэй театр өөрын үүргэтэй, өөрын зорилготой юм ааб даа, хаа-яахан, жэлэй нэгэ дахин гү, буряад дуунай тоглолто эмхидхэдэг. Энэнь бага ха юм.
- Тиихэдээ Буряадаймнай композиторнууд шэнэ бүтээлнүүдээ арад зоной һонорто хүргэхэ аргагүй болоод байна гээшэ гү?
- Жэлэй хоёршье удаа манай композиторнуудай шэнэ бүтээлнүүдэй наадан дэлгэгдэжэ байхада, хүгжэмэй уралиг хүгжэхэ, шэнэ хүгжэмэй зохёолшодшье хүмүүжүүлэгдэхэ ха юм. Би баһа адагынь 7-8 жэлэй туршада октябриин 1-дэ “Улаан-Үдын премьерэнүүд” гэжэ фестиваль эмхидхэхэ һанамжа оруулнаб. Юуб гэхэдэ, бүхы дэлхэй дүүрэн энэ хүгжэмэй һайндэрэй үдэр иимэ фестивальнууд үнгэрдэг. Тэрээндэ элдэб газарһаа хүгжэмшэд хабаададаг, тиигэжэ “Улаан-Үдын премьерэнүүд” гэһэн фестиваль дэлхэй дүүрэн суутай болохо һааб даа. Энэ хүсэлни хэзээшье бүтэхэ юм ааб даа, бү мэдэе. Иимэ хэмжээнүүдые манай Буряадай филармони бэелүүлхэ үүргэтэй аад, гансал “Нүүдэлшэдэй ая дуун” гэжэ наада эмхидхэжэ, бүхы һангай мүнгэн зөөри эдижэрхинэ. Теэд хэн эндэ хабаадуулагдахыень баһал шиидхэгдэхэ гээшэнь хэлсээтэй. Филармони өөһэдынгөө Буряадай хүгжэмшэдтэ гол анхарал хандуулха үүргэтэй ха юм, теэд харана гүбта даа, юун хэгдэнэб. Манай классическа хүгжэм филармони соол зэдэлхэ ёһотой. Саха Уласта филармони өөһэдын оркестртэй, Тывадашье бии, хүгжэмэй зэмсэгүүдынь үсөөншье һаа, тэндэхи композиторнуудай шэнэ дуунууд гүйсэдхэгдэжэл, арад зондоо дурадхагдажал байдаг.
- Композиторнуудай холбоониие хүтэлбэрилхэ гээшэ ниитын ажал гүб даа?
- Тиимэ ааб даа. Ниитын ажал. Хүгжэмэй зохёолшодой алтан хаһа гэжэ байгаа бшуу, Зүблэлтын сагта. Түрүүлэгшэ салин абаха, хүгжэмэй зохёолшодто гэр байра үгтэхэ. Байгал далайн эрье дээрэ зуһаланшье үгтэдэг байгаа. Мүнөө тиимэ юумэн үгы ааб даа. Композитор өөрын шүлэн соогоо бусалжал байха. Ямар нэгэ харалганда хабаадахада, тиишээ ошохо мүнгэншье олдохогүй. Хүгжэмэй зохёолшод хүгжэхын түлөө элдэб фестиваль, харалгануудта оролсохо ёһотой ха юм. Арба гаран жэлэй саана Амарсана Улзытуев бидэ хоёрой үүсхэлээр Этигэлэй хамба ламын фестиваль эмхидхэгдэдэг болонхой. Би тиихэдэ “Рождественский фестиваль” шэнгеэр ганса Буддын шажанда хабаатай дуу хүгжэмэй харалга эмхидхэхэеэ һанаа һэм. Теэд мүнөө уран зураашадай, уран барималай, ирагуу найрагшадай, композиторнуудай гээд, хэдэн шэглэлээр үнгэрдэг болонхой. Манай хүгжэмэй зохёолшод энэ харалганда бэеэ туршаха арга боломжотой болоһониинь һайшаалтай.
- Теэд ямар юумэ хэхэ ёһотой гэжэ бодонобта?
- Мүнөө би олон һанамжа дурадхалнуудые Соёлой яаман руу мэдүүлжэл байнаб. Жигжит Батуев, Бау Ямпилов болон Дамирановууд тухай оройдоол гурбан фильм буулгагданхай. Мүнөө Базар Цырендашиев тухай фильм буулгаял даа гэжэ дурадхажа байнаб. Элдэб хэмжээ ябуулганууд, харалганууд хэрэгтэй. Соёлой яаман Дугаржаб Дашиевай болон Бау Ямпиловай конкурснуудые нэгэдүүлхэеэ һанахадань, арсажа байнаб. Иимэл бэр- хэшээлнүүдтэй ушаржал байнабди. Хүгжэмэй зохёолшодой хүгжэлтэдэ мүнгэ һомолхол хэрэгтэй бшуу. Нэн түрүүн эдэ мүнөө манай дунда мэндэ ябаһан урдаа хараха аха захатандаа гол анхарал хандуулха манай гол уялга ха юм даа. Би мүнөө һамбаашалжа, бүгэдэниие манай холбооной эмхидхэһэн “Буряадай хүгжэмэй уралиг” гэһэн дүхэриг шэрээдэ хабаадахыень уринаб.
- Һайнта даа.
Энэ дүхэриг шэрээ байгша һарын 30-да Буряад Уласай Үндэһэнэй номой санда үнгэрхэ гээд һануулая.
Гэрэл зураг Лариса Санжиевагай хубиин жасаһаа абтаба