​​Лариса САНЖИЕВА: «Хүгжэмэй зохёолшодто анхарал хэрэгтэй»

Буряадай Композиторнуудай холбоон байгша оной сентябриин 30-да соёл уралигай мэдээжэ ажал ябуулагшад Даши-Нима Дугаров болон Олег Куни­цын хоёрой ойн баярта зорюулагдаһан дүхэриг шэрээ үнгэргэхэ. Тус хэмжээ ябуулга мүн лэ октябриин 1-дэ бо­лохо Хүгжэмэй уласхоорондын үдэртэ дашарамдуулагда­ха. Буряадай Композиторнуудай холбооной түрүүлэгшэ Лариса Санжиеватай уулзажа, энэ хэмжээндэ бэлдэлгэ тухай болон бусад асуудалаар хөөрэлдөө хэбэбди.

- Лариса Николаевна! Композиторнуудай холбо­он мүнөө үедэ ямар ажал ябуулжа байнаб?

- Буряадаймнай элитэ эр­дэмтэн, хүгжэм шэнжэлэг­шэ, Буряадай Композитор­нуудай холбооной гэшүүн Даши-Нима Санжиевич Дугаров сентябриин 15-да 90 наһатай болоо. Мүн лэ үшөө нэгэ аха захатамнай, баһал хүгжэм шэнжэлэг­шэ, холбооной гэшүүн Олег Иосифович Куницын октябриин 1-дэ баһал ойн бая­раа тэмдэглэхэнь. Тиигэжэ эдэ үндэр наһата габьяа­танайнгаа һайндэрнүүдые нэгэдүүлжэ, сентябриин 30- да “Буряадай хүгжэмэй ура­лиг” гэһэн дүхэриг шэрээ үнгэргэхэ хүсэлтэйбди. Аха захатанаа хүндэлэн ёһолхын хажуугаар, Композиторну­удай холбооной байдалда засаг түрын анхарал татаха һанаатайбди.

- Даши-Нима Дугаровай суглуулһан, бэшэжэ абаһан арадай дуунууд мүнөөнэй сахим (электрон) түхэлдэ оруулагдаһан гээшэ гү?

- Даши-Нима Санжие­вич Буряадай бүхы нютаг газараар ябажа, арадай дуунуудые миндаһан дээ­рэ буулгажа абаһан байна. Тиигэжэ буряад дуунуудай аяар 3 боти ажал хэблэһэн байха юм. Миндаһан дээрэ буулгаһан тэдэ дуунуудынь мүнөө болотороо Буряадай Эрдэмэй түбтэ хадагалаа­тай байна. Миндаһан удаан саг соо хадагалагдахадаа, бутаржа һалана ха юм даа. Урданай буряад дуунуудые, бодото дээрээ юрын дууша­дай гүйсэдхэһэн жэнхэни һайхан абяа хадагалха гэ­эшэ манай уялга. Үшөө нэ­мэжэ хэлэхэдэ, Даши-Нима Санжиевичай “Сагаан бөө мүргэлэй түүхэтэ үндэһэн ба арадай аман зохёолой заншал” гэһэн эрдэмэй ажа­лыень дахин хэблэхээр бо­лонхой. Буряадай Үндэһэнэй номой санда ори гансахан лэ ном хадагалаатай. Эдэ ажал­нуудыень мүнөөшье боло­тороо эрдэмтэд, хүгжэмшэд, соёлшод хэрэглэжэл байдаг. Унтаршагүй, хуушаршагүй алишье үе сагта тон шухала ажалнууд болоно. Энээн ту­хай би һүүлэй 10-аад жэлэй туршада дээдын засаг руу мэдүүлгэ барижал байдагби. Теэд мүнөөшье болотороо энэ асуудал байра дээрэһээ хүдэлнэгүй бшуу. Энээндэл мүнөө үеын зоной анхарал татаха шухала. Хэрбэеэ Да­ши-Нима Санжиевич арадай аман зохёолдо гол анхаралаа табидаг һаань, Олег Иосифо­вич Буряадай классическа дуу, хүгжэм шэнжэлжэ, дуу­шад тухай эрдэмтэ ажалнуу­дые бэшэдэг. Иимэ бэлигтэй аха захатанаа мүнөө сагта хүндэлхэл шухала. Эдэ хо­ёрнай наһатайшье болоол даа, эдээн тухай фильм бу­улгаха һанамжамни баһал дэмжэгдэдэггүй. Мүнөө саг­та Буряадай Композиторнуу­дай холбоон ара талада бай­на гэбэл, алдуугүй. Бүхыдөө манай холбоондо 8 хүгжэмэй зохёолшон, 7 музыковед бүридхэгдэнхэй.

- Октябриин 1-дэ Бүхэдэлхэйн хүгжэмэй үдэр гэжэ тэмдэглэгдэ­дэг. Танай холбоон ямар хэмжээнүүдые үнгэргэдэг гээшэб?

- Сэхыень хэлэхэдэ, энэ Бүхэдэлхэйн хүгжэмэй һайндэр манай Буряадта тэмдэглэгдэдэггүй шахуу. Би хэдэн жэлэй туршада энэ асуудалаар Соёлой яаман руу хандажал байдагби - шиидхэгдэдэггүй. Октя­бриин 1-дэ Наһажаал зоной һайндэр, би энээниие бу­руушаана бэшэб, теэд энэ үдэр баһа хүгжэмэй һайндэр тэмдэглэгдээшье һаа, яахаб? Бүхы манай зоболонто бай­дал юунһээ болоноб гэхэ­дэ, иимэ. Хүгжэмэй зохёол­шод филармонидо хабаатай байха ёһотой. Энэл тайзан дээрэ манай Буряадай ком­позиторнуудай шэнэ дуу­нууд эгээл түрүүн зэдэлхэ ёһотой. Теэд филармони өөрын оркестргүй, юрэдөө, тэндэ хүгжэмшэдэй ямар­шье бүлгэм үгы, гэхэ зуура, уран һайханай талые дааг­шатай бшуу. Буряадай уран зураашад бага сагашье һаа, бүтээлнүүдээ Сампиловай нэрэмжэтэ Уран һайханай музей соо дэлгэхэ аргатай. Харин манай композиторну­уд яахаб, хаана, ямар аргаар шэнэ хүгжэм дуугаа арадтаа мэдүүлхэб? Буряадай Оперо болон баледэй театр өөрын үүргэтэй, өөрын зорилготой юм ааб даа, хаа-яахан, жэлэй нэгэ дахин гү, буряад дуунай тоглолто эмхидхэдэг. Энэнь бага ха юм.

- Тиихэдээ Буряадайм­най композиторнууд шэнэ бүтээлнүүдээ арад зоной һонорто хүргэхэ аргагүй болоод байна гээшэ гү?

- Жэлэй хоёршье удаа манай композиторнуудай шэнэ бүтээлнүүдэй наадан дэлгэгдэжэ байхада, хүгжэмэй уралиг хүгжэхэ, шэнэ хүгжэмэй зохёолшод­шье хүмүүжүүлэгдэхэ ха юм. Би баһа адагынь 7-8 жэлэй туршада октябриин 1-дэ “Улаан-Үдын премьерэнүүд” гэжэ фестиваль эмхидхэхэ һанамжа оруулнаб. Юуб гэ­хэдэ, бүхы дэлхэй дүүрэн энэ хүгжэмэй һайндэрэй үдэр иимэ фестивальнууд үнгэрдэг. Тэрээндэ элдэб газарһаа хүгжэмшэд ха­баададаг, тиигэжэ “Улаан-Үдын премьерэнүүд” гэһэн фестиваль дэлхэй дүүрэн суутай болохо һааб даа. Энэ хүсэлни хэзээшье бүтэхэ юм ааб даа, бү мэ­дэе. Иимэ хэмжээнүүдые манай Буряадай филармо­ни бэелүүлхэ үүргэтэй аад, гансал “Нүүдэлшэдэй ая дуун” гэжэ наада эмхидхэжэ, бүхы һангай мүнгэн зөөри эдижэрхинэ. Теэд хэн эндэ хабаадуулагдахыень баһал шиидхэгдэхэ гээшэнь хэлсээ­тэй. Филармони өөһэдынгөө Буряадай хүгжэмшэдтэ гол анхарал хандуулха үүргэтэй ха юм, теэд харана гүбта даа, юун хэгдэнэб. Манай клас­сическа хүгжэм филармони соол зэдэлхэ ёһотой. Саха Уласта филармони өөһэдын оркестртэй, Тывадашье бии, хүгжэмэй зэмсэгүүдынь үсөөншье һаа, тэндэхи ком­позиторнуудай шэнэ дууну­уд гүйсэдхэгдэжэл, арад зон­доо дурадхагдажал байдаг.

- Композиторнуудай холбоониие хүтэлбэрилхэ гээшэ ниитын ажал гүб даа?

- Тиимэ ааб даа. Ниитын ажал. Хүгжэмэй зохёолшо­дой алтан хаһа гэжэ бай­гаа бшуу, Зүблэлтын сагта. Түрүүлэгшэ салин абаха, хүгжэмэй зохёолшодто гэр байра үгтэхэ. Байгал да­лайн эрье дээрэ зуһаланшье үгтэдэг байгаа. Мүнөө тиимэ юумэн үгы ааб даа. Компо­зитор өөрын шүлэн соогоо бусалжал байха. Ямар нэгэ харалганда хабаадахада, тиишээ ошохо мүнгэншье олдохогүй. Хүгжэмэй зо­хёолшод хүгжэхын түлөө элдэб фестиваль, харалга­нуудта оролсохо ёһотой ха юм. Арба гаран жэлэй саа­на Амарсана Улзытуев бидэ хоёрой үүсхэлээр Этигэлэй хамба ламын фестиваль эм­хидхэгдэдэг болонхой. Би тиихэдэ “Рождественский фестиваль” шэнгеэр ганса Буддын шажанда хабаатай дуу хүгжэмэй харалга эмхид­хэхэеэ һанаа һэм. Теэд мүнөө уран зураашадай, уран бари­малай, ирагуу найрагшадай, композиторнуудай гээд, хэ­дэн шэглэлээр үнгэрдэг бо­лонхой. Манай хүгжэмэй зо­хёолшод энэ харалганда бэеэ туршаха арга боломжотой болоһониинь һайшаалтай.

- Теэд ямар юумэ хэхэ ёһотой гэжэ бодонобта?

- Мүнөө би олон һанамжа дурадхалнуудые Соёлой яа­ман руу мэдүүлжэл байнаб. Жигжит Батуев, Бау Ямпи­лов болон Дамирановууд ту­хай оройдоол гурбан фильм буулгагданхай. Мүнөө Базар Цырендашиев тухай фильм буулгаял даа гэжэ дурад­хажа байнаб. Элдэб хэмжээ ябуулганууд, харалганууд хэрэгтэй. Соёлой яаман Ду­гаржаб Дашиевай болон Бау Ямпиловай конкурснуудые нэгэдүүлхэеэ һанахадань, арсажа байнаб. Иимэл бэр- хэшээлнүүдтэй ушаржал байнабди. Хүгжэмэй зохё­олшодой хүгжэлтэдэ мүнгэ һомолхол хэрэгтэй бшуу. Нэн түрүүн эдэ мүнөө ма­най дунда мэндэ ябаһан урдаа хараха аха захатан­даа гол анхарал хандуулха манай гол уялга ха юм даа. Би мүнөө һамбаашалжа, бүгэдэниие манай холбоо­ной эмхидхэһэн “Буряадай хүгжэмэй уралиг” гэһэн дүхэриг шэрээдэ хабаадахы­ень уринаб.

- Һайнта даа.

Энэ дүхэриг шэрээ байгша һарын 30-да Буряад Уласай Үндэһэнэй номой санда үнгэрхэ гээд һануулая.

Гэрэл зураг Лариса Санжиевагай хубиин жасаһаа абтаба