​​Үхибүүд ном уншана гү?

Валентина Дугарова хүүгэдтэ шүлэгүүдээ уншана

24-дэхиеэ үнгэргэгдэһэн можонууд хоорондын Но­мой дугыланай һүүлшын үдэр Үндэһэтэнэй номой санда эдир уншагшадта “Номой талмай” гэһэн хэмжээ ябуулга эмхидхэгдээ. Улаан-Үдэ хотын һургуулинуудай эхин ангинуудай һурагшад ерэжэ, зохёохы бэлигээ хүүгэдтэ зорю­улдаг уран зохёолшод ба ирагуу найрагшадтай уулзаа, номдо ду­ратай гэр бүлэнүүдтэй танилсаа, һонирхолтой викторинада хабаа­даа.

“Тэбэрилдээшхэнүүд”

Хүүгэдтэ зорюулжа бэшэдэг уран зохёолшон Виктория Алагуева, ира­гуу найрагшад Валентина Дугаро­ва ба Наталья Красникова гэгшэд үхибүүдтэ ехэ һонин хөөрэлдөө дэл­гээ юм. Айлшад шэнэ номууд тухай­гаа хөөрөө, шүлэгүүдээ уншаа.

Виктория Петровна буддын ша­жанай ба буряад домогууд дээрэ үндэһэлһэн үльгэрнүүдые зохёожо, өөрынгөө зурагуудаар шэмэглэжэ, ород хэлэн дээрэ хэдэн хэсэг ному­удые хэблүүлэнхэй: “Золотая книга о бурятах”, “Уроки бабушки Этуген”. Тэдэнь буряад арадай соёл, ёһо зан­шалнууд тухай хүүгэдтэ ойлгуулжа үгэдэг. Хүүгэд ехэ анхаралтайгаар хөөрөөень шагнаа, олон асуудалнуу­дые табяа.

“Бүхы арадуудай ёһо заншалнууд адлишуу: муу хэрэг үүдхэхые хори­дог, һайн үйлэ бэелүүлхые уряалдаг. Манай арад сэсэн, гүнзэгы удхатай ёһо заншалнуудтай, һургаалнуудтай. Жаргалтай байхын тула арадайнгаа соёл, ёһо заншалнуудые мэдэхэ хэ­рэгтэй. Харин мэдэсэнүүдые номһоо абанабди. Тиимэһээ номуудые ун­шаха шухала”, - гэжэ уран зохёолшон тобшолоо.

Валентина Чимитовна баһал ород хэлэн дээрэ бэшэдэг. Ирагуу найраг­ша шүлэгүүдээ уншажа үгөө: “По­хвалите малыша”, “Мышка и мишка”, “Про девочек”, “Про мальчиков”... Ехэ хөөрхэн шүлэгүүд. Буряадаар бэшэ­дэг һаань, гоёл һэн даа.

Наталья Петровнагай дүрбэн хэ­лэтэй “Тэбэрилдээшхэнүүд” (“Об­нимашки”) гэһэн ном хүүгэдтэ ехэ һайшаагдаа. Ород, буряад, англи, хитад хэлэнүүд дээрэ тэрэнь хэблэг­дэнхэй. Нэгэ хэһэг уншаябди.

Тэбэрилдээн гээшэ хүсэтэй,

Үбшэниие аргалха аргатай,

Тэбэрилдэжэ ябая,

Эдэ мүрнүүдээ дабтая:

Эжыхэнээ тэбэринэб, абаяа тэбэринэб,

Дүү басагаяа, дүү хүбүүгээ,

Һаглагархан миисгэйгээ.

Обнимашки могут ведь

И больного вылечить,

Чтобы помнить надо тут

Хоть куплетик выучить:

Обнимаю мамочку, обнимаю папочку,

И сестру, и братика,

И котёнка-лапочку.

Энэ шүлэг тухайгаа Наталья Красникова иигэжэ хөөрөө: “Нэгэтэ хүүгэдтэй уулзалгын һүүлээр нэгэ басаган дүтэлөөд, тэбэрилдэхые ду­радхаа. Бидэ хоёрой тэбэрилдэхэдэ, бэшэ үхибүүд баһал тэбэрилдэхэ ду­ратайгаа мэдүүлээ. Би ээлжээгээр бултантайнь тэбэрилдээб. Тиигэжэ энэ шүлэг мүндэлөө юм”.

Үнэхөөрөөшье, ехэ дулаахан шүлэг. Уулзалгын түгэсхэлдэ үхибүүд Наталья Петровнада дүтэлжэ, “тэбэрилдээшхэнүүд” болоо.

Гэр бүлөөрөө уншахада аятай

Уласай хүүгэдэй-эдиршүүлэй номой сан гэр бүлөөрөө унша­даг хүнүүдтэ зорюулан, “Гурбан үеынхидэй уулзалга” гэһэн һайндэр зорюута эмхидхээ. Үхибүүд, эхэ эсэ­гэнь, хүгшэн эжы абань - булта су­гларжа, ямар нэгэн дуратай номоо хамта уншадаг байна. Дагбаевтанай, Екимовскиитоной, Демичевтэнэй гэр бүлэнүүд хүүгэдтэ айлшалжа, дура­тай номууд тухайгаа хөөрэжэ үгөө.

Жэшээнь, Юмжана Дагбаева швед уран зохёолшон Свен Нурдквистын “Петсон и Финдус” гэһэн номдо тон дуратай, харин эжынь багадаа Нико­лай Носовой “Мишкина каша” гэжэ ном һайшаадаг байһан.

Юмжана Дагбаева эжытэеэ дуратай номууд ту­хайгаа хөөрэнэ

Алёна Екимовскаягай дуратай зо­хёол - Михаил Лермонтовэй “Герой нашего времени”. Эжынэйнь багын дуратай ном – Даниэль Дефогой “Ро­бинзон Крузо”, хүгшэн эжынь онтохо­нуудые уншадаг байһан.

Эдир уншагша Андрей Демичев эжы абатаяа, номой сангай хүдэлмэрилэгшэтэй

1-дэхи ангиин һурагша Андрей Де­мичев эжы аба хоёртоёо ерээ, хүгшэн эжынь видео-амаршалга эльгээгээ.

“Минии эгээл дуратай ном – “Ро­бинзон Крузо”. Наһанаймни нүхэр түүхэтэ романуудые сэгнэдэг. Бидэ залуудаа суг хамта Александр Дюма­гай “Три мушкетёра” уншадаг һэмди. Хүүгэдтэй болоходоошье, энэ зан­шалаа алдаагүйбди”, - гэжэ Андрейн хүгшэн эжы хөөрөө.

Гурбан хүүгэдтэй гэр бүлэ булта дүхэриглэн һуугаад, һайшаагдаһан номоо ээлжээ ээлжээгээрээ унша­даг байгаа. Харин мүнөө аша зэ­энэртэй болоходоо, дүхэригынь бүри ехэ болонхой. Тиигэжэ урга­жа ябаһан үетэндэ номдо дурлал хүмүүжүүлэгдэнэ.

Андрейн дуратай ном ехэ олон: Виктор Драгунскиин “Денискины рассказы”, Владимир Воробьёвой “Капризка”... Зүгөөр уулзалгын үедэ хүбүүхэн Николай Носовой “Жи­вая шляпа” ном тухай хөөрэжэ үгөө. Эжынь “Малыш и Карлсон” гэжэ ном һайшаадаг байгаа, абань – Лев Тол­стойн “Лев и собачка”.

“Уласай хүүгэдэй-эдиршүүлэй номой сан – хүбүүнэймни дуратай газар. Андрюшка номуудта ехэ гам­тайгаар хандадаг. Хахархай байгаа һаань, заал һаа няагаад бусаадаг. Илангаяа һүүлэй хоёр жэлдэ ехэ эдэбхитэйгээр уншанабди. Славян үзэг бэшэгэй һайндэртэ шандашье хүртөө, - гэжэ эдир уншагшын эжы хэлээ. - Мүнөө бидэ мультфильм-номуудаар һонирхонобди. Юундэб гэхэдэ, түрүүн мультфильмыень ха­раад, удаань номыень уншахада гү, али түрүүн номыень уншаад, уда­ань мультфильмыень харахада ехэ һонин”.

Пушкинай үльгэрнүүдээр аяншалга

Үндэһэтэнэй номой сангай мэргэ­жэлтэн үхибүүдтэ Александр Пушки­най үльгэрнүүдээр викторина эмхид­хээ. “Сказка о царе Салтане”, “Сказка о попе и о работнике его Балде”, “Сказ­ка о золотом петушке”... Одоол Пуш­кинай зохёолнуудые мэдэхэгүй хүн гэжэ үгы. Хүүгэд ядалдангүй, һамар шэмэһэн мэтэ һард таагаад орхихо байна.

Номой дугыланай хэмжээндэ Үндэһэтэнэй номой санда айлшалһан үхибүүдтэ үнэхөөр һайндэр болоо. Тэдэ олон юумэ мэдэжэ абаа, уран зо­хёолшодтой харилсаа, мэдэсэеэ шал­гаа, наада наадаа, шүлэгүүдые шаг­наа. Номой сангай хүдэлмэрилэгшэд иимэ хэмжээ ябуулгануудай аша­ар хүүгэдэй анхарал компьютер ба гаджедуудһаа таһалжа, номдо шэглүүлхэеэ оролдоно гээшэ.

Авторай ба Елена Нурбаевагай гэрэл зурагууд