2004
Рабдан Раднаев
Би хүнэй ганса хүбүүмби. Газар уhан дээрэ гансахан лэ эжытэй хүм. Минии эжы колхоздоо hаалишанаар хүдэлдэг hэн. Хара-Шэбэр нютагнай hайхан даа! Нютагаймнай зон эбтэй эетэй, бултааран хамhаад лэ, ажалаа хэдэг, урдалхуу зотой баян дэлгэр нютаг юм даа. Теэд тэрэ минии эгээл hургуулияа дүүргэhэн гэрэлтэ hайхан зунай эхин hарада, ажалаймнай түлэг дундаа ябажа байха үедэ немцүүд манай гүрэндэ добтолон орожо, амгалан байдалыемнай эбдээ hэн. Бишье олон нүхэдѳѳрөө хамта дайнда мордоо бэлэйб. Эжымни намдаа: «Бэеэл гамнаарай», - гэжэ оло дахин захяа hэн…
Оройдоол арбан найматай залуухан минии зүрхэн доhолон сохилходоо, мэдэжэ байгаа hэн: “Энэ бэлэн бэшэ харгы, энэ шуhата харгы, аюул осол, үбшэн, үхэл, зоболон ба тэмсэл… Теэд би бултыень тэсэжэ гарахаб. Эхэ оронойнгоо түлѳѳ, юуншье болог, би тэсэхэб!”
Иигээд лэ гэнтэ манай байдалда аймшагтай хүндэ сагууд ерээ hэн. Намайе Украинын Львов городой хажууда 1-дэхи Украинска фронтын 3-дахи танкова армиин 22-дохи мотострелково бригадын 57 миллиметрово пушкын наводчигоор табяа. «Түрэлхиин hур харбахадаа, мэргэн байhамни ямар туhатай байшабаб! Энэ хорото дайсадые томо пушкаараа буудахадаа, мэргэн хёрхо нюдѳѳрѳѳ тон лэ олон фашистнуудые оложол буудадаг hэм. Абажал хэбтэгты, хара золигууд! Хурса нюдэнhѳѳмни таанад яагаадшье тэрьелжэ шадахагүйт! Нютагтаа hур харбахадаа, нэгэшье алдажа үзѳѳгүйб! Эхэ оронойнгоо түлѳѳ! Эжынгээ түлѳѳ! Нютагайнгаа түлѳѳ!» – гээд лэ бууданаб. Гэнтэл дүтэхэнэ дайсанай снаряд тэhэржэ, хамаг юумэн харанхы болон, үгы болошоо…
Хүндѳѳр шархатаhан, мэдэрэлгүй намайе Польшо гүрэнэй нэгэ госпиталь асараа hэн. Иигээд лэ гэнтэ мэдэрэл ороходоо, хоёр хүлгүй хахад хүн болошоод байhанаа ойлгоо hэм. Үшѳѳ hара хахад болоод, намайе Ташкентын госпиталь асараа, тэндэ Агуу Илалтын түрүүшын үдэрые угтаа hэм… Хэрбэеэ тиигэжэ хэлэжэ болодог hаань… Тиихэдэ би баярлаха шадалгүйл байгаа hэм.
Хажуугаарни хүн зоной хүхилдэхэ, тэбэрилдэхэ, баяраар халин бархиралдахада, бүри минии харахан зүрхэн улаан шуhаар булгилжа, бѳѳгнэрэн түшэгэнэжэ байгаа hэн. Энэл даа манай Илалта! Теэд намда ямар хүндэ байгааб даа!
Эжыдээ бэшэг бэшэхэ hанаатай хэды дахин hэдэлгэ хээд болёоб. Үгы даа, эжыдээ би хахад хүн болооб, хоёр хүлгүй тандаа бусахаяа байнаб гэжэ би бэшэхэгүйб! Хайрата эжымни! Би танайнгаа гансахан найдабари, бүхы урдаа хараха туhамаршантнай ха юмбиб. Теэд мүнѳѳ намhаа ямар туhа гараха гээшэб! Би гансахан эжынгээ тушаа болохоёо ошохо гээшэ гүб? Тиинхээр эндээ… Энээхэн үедэ палата руумнай орожо ерэгшэ врачай: «Нүхэр Раднаев, та гэртээ бэшэг бэшээ гээшэ гүт?» – гэхые дуулахадаа: «Бэшэжэ гарни хүрэнэгүйл даа», — гээ бэлэйб. Тэрэ врач: «Рабдан, ши эжыдээ бултыень байhан соонь бэшэ, тиихэдэшни бүхы юумэн ойлгосотой болохо», — гээ hэн. Би бэшээб: «Хайрата минии эжы! Би амидыб. Теэд хүлгүй болошооб. Хүлисыт даа, эжы, бэеэ гамнажа шадаагүйб…»
1946 оной май соо намайе Ташкентhээ Могойто хүрэтэр манай госпиталиин санитарнууд асараа hэн. Могойто бидэ hүни хүрэжэ ерээ бэлэйбди. Минии зүрхэн тиихэдэ ехээр үбдэжэ ябаа. Яагаад хайрата эжытэеэ уулзаха гээшэбиб? Ямар нюдѳѳрѳѳ эжыгээ харахабиб? Түрэл hайхан нютагаймни тала гүбээнүүд! Агаарынь! Агаарынь ямар гоё гээшэб! Тэрэ-ээ тэрэ моритой хүн хатаржа ябана. Морин! Минии халзан хээрэ мүнѳѳ хаана хаб? Мориндоо hүрэжэ мордоод, талын сууряаташатар табилуулшадаг hаа! Зүрхэмни ёг лэ гэшэнэ: теэд хүлгүй ха юмбиб! Гэрэймни газаа хүрэжэ ерэбэбди. Эжыхэмни намайгаа угтажа байна. Намайе машинаhаа буулгаад, газар дээрэ табиба. Эжыдээ гүйжэ ошоод лэ тэбэришэхэ дурамни хүрэбэ, теэд… би бархиршоо hэм.
Түрүүшээр намда хүндэ байдаг hэн. Эжымни намайгаа модон тэргэ дээрэ шэрээд ажалдаа ошохо, асарха, би тэргэ дээрээ үнжэхэб… Нэгэтэ эжымни хүхюутэй ерээд: «Рабда-аан! Ши хэлээ бэлэйш, Ташкентдэ байхадаа, бухгалтерай курс хээб гэжэ, колхозой конторо ошоё, бухгалтер хэрэгтэй гэжэ дуулааб! Энэ үдэрhѳѳ эхилжэ, би хүн болоо бэлэйб. Колхоздоо бухгалтераар ажаллажа, хүн зондоо туhатай, олон зон соо орожо, тэдэнэйнгээ ажабайдалай элдэб асуудалнуудые шиидхэлсэдэг болооб. Ябаhаар нүхэртэй боложо, хоёр hайхан үри бэенэртэй бологдоо, мүнѳѳ аша зээнэрээрээ тойруулhан хүндэтэй абань болонхойб даа.
Гансал минии хайрата эжымни энээхэн жаргалыем арайл хаража үрдеэгүй… Энэ газаамнай хабар болоод, газаахи мойhомнай сэсэглээд лэ, ямар гоё гээшэб! Эжымни, хайрата эжымни! Та мүнѳѳ амиды байгаа hаа, миниингээ жаргалые хаража, аша зээнэрыемни эрхэлүүлжэ, бахархажа байха hэнта.
Рабданай халуун улаан зүрхэн энэ удаа гансал баяр жаргалаар гэрэлтэн туяаржа, нэгэ жэгдэхэн сохилжо байгаа hэн…
Николай СУХАНОВ,
Гурожаб БАЛЬЖИРОВ.
Цындыма БАБУЕВА оршуулба
