​Ехэ ёохортоо бэлдэе

Сагаан һарын түрүүшын үдэр Улаан-Үдэ хотын гол Театраль­на талмай дээрэ “Ёо­хор” гэһэн флэш-наада эмхидхэдэг заншал ма­най “Буряад үнэн” сони­нойхид нэбтэрүүлһэн юм. Энэ һайхан үүсхэлыемнай Бүгэдэ Буряадай үндэһэн соёлой эблэл, Буряад Ула­сай Засагай газар дэмжэлсэ­жэ, һүр һүлдыень үргэлсөө. Эхин дээрэнь энэ хэмжээ­емнай хүн зон дэмжэхэ гээ­шэ гү гэжэ һанаата боложо, бүхы танил, түрэлөө болон холо ойро ажаһуудаг хүн зондо дуулгажа, бэлэдхэлэй ехэ ажал ябуулаа бэлэйбди. Жэл ошохо бүри энэ хэмжээ ябуулга улам үргэн дэлисэ­тэйгээр үнгэрдэг болонхой. Ганса Буряад Улас, дүтын Үбэр Байгалай хизаар, Ага, Эрхүү можоор тараа бэшэ, мүн Ородой Холбооной Ула­сай бүхы хотонуудай болон хари гүрэнүүдэй буряадууд хабаададаг болоо. Буряад арадай угсаата ёохор на­адан бүмбэрсэг дэлхэйн бүхы буряад үндэhэтэниие нэгэдүүлээ. Сагаан һарын шэнын нэгэнэй үдэр бүхы зон ёохор хатарха дуратай байна.

Радна-Нима Базаровай гэрэл зураг

Ёохорыемнай Буряад Уласай Толгойлогшо байһан Вячеслав Наговицын, Улаан-Үдэ хотын мэр Александр Голков гэгшэд дэмжэн, бүгэдэ зоной дүхэригтэ оролсоһон юм

- Энэ хэмжээ эхи татаха­даа, иимэ үргэн дэлисэтэй, гүнзэгы удха шанартай үйлэ хэрэг болошохо юм гэжэ бидэ хүсэд тухайлаашьегүй байгаабди. Бүгэдэ буряадуу­дые нэгэдүүлһэн иимэ үйлэ хэрэг мүнөө сагта тон хэрэг­тэй байшоо, - гэжэ “Ёохор” флэш-моб наада эхин табиг­шадай нэгэн “Буряад үнэн” Хэблэлэй байшангай захира­лай орлогшо Александр Ма­хачкеев тэмдэглээ бэлэй.

Хүйтэн уларилшье ойлгонгүй, ёохорой дүхэригтэ ээм ээмээ зэргэлүүлэн, “ши- би” гэлсэнгүй, элдэб яһанай зоной эбтэй эетэй хатаржа байхада, ямар һайхан мэдэ­рэлдэ абтахаар гээшэб! Энээ­ниие имагтал ёохор наадан­да хабаадагшад лэ ойлгодог.

Манай “Буряад үнэн” со­нинойхид ёохорой дуунуу­дые сээжэлдэхыень хүн зо­ноо уряалжа, сонинойнгоо дугаарта дуунай үгэнүүдые хэблэдэг заншалтайбди.

Дүхэриг тойроод, юрэ хашхаралдаха бэшэ, ёохорой үгэнүүдэй удхыень ойлго­жо, өөрөө үгүүлжэ, дуулажа, сэдьхэлэй оёорһоо гаргажа хатархада, үшөө нэгэ һайхан ехэ үйлэ мэдэрхэт. Тиимэһээ ёохорой шэнэ үгэнүүдые эртээнһээ сээжэлдэжэ бай­гыт даа. Эндэ үгтэһэн дуу­най үгэнүүдтэ нэмэри бол­гон, нютаг нугадаа дууладаг ёохорой дуунуудаа мэдэхэ байбал, манай сониндо эль­гээжэ хэблүүлыт гэжэ ду­радханабди.

Ёохор хадаа буряад уг­саатанай уг отогуудай зан­шалта хатар гээшэ. Аман зохёол шэнжэлэгшэдэй һанамжаар, ёохор гэһэн үгэ “ёрогод гэхэ”, “ёрд-хорд гэл­дэхэ”, “ягаруухая наадан” гэһэн үгэнүүдһээ бии бо­лоо гэдэг. Тойруулан яба­жа, хүтэрэлдэн хатарха ёһо ганса буряад арадай бэшэ, харин түүрэг-монгол уг­саатан арадуудай дунда дэлгэрэнги. Сибириин бо­лон Алас-Дурнын олон арадуудай заншалта хатарнууд адли түхэлэй юм. Мүн эвенк, яхад яһатанай хатар­та адлирхуу. Мэргэжэлтэд найман янзын ёохорнуу­дые илгаруулдаг: алайрай-үнгын, эхирит-булагадай, зэдын, түнхэнэй, захаами­най, байгал-худариин, бар­гажанай, зүүн буряадуудай.

Манай хэблэhэн үгэнүүдые сээжэлдэжэ, ёохор наадандаа абьяастай, эдэб­хитэй хабаадахыетнай уря­алнабди.

Ёохорой дуунууд

Хяагтын буряадуудай

Эжий юутэй бололой

Хамтынгаа ажалдаа

Түрүү болоод ябаяа,

Түргэн түргэн хүдэлжэ,

Түрүү болоод ябаяа.

Гуча..............

Дүчэ.............

Таби............

Шэнэхээн буряадуудай

Тэбхэр харын гоёолто–

Табанай мүнгэн хударга,

Танай манай гоёолто–

Татуургатай ботиинхо.

Еэхэр, еэхэр еэхээр даа – 2 дахин

Халтар харын гоёолто–

Ханхинаhан хударга,

Хүн зоной гоёолто

Хүдэhэнэй ботиинхо.

Еэхэр, еэхэр, еэхэр даа – 2 дахин

Yндэр харын гоёолто–

Үнэтэй мүнгэн хударга,

Үетэн зоной гоёолто–

Үhэнэй олон татуурга.

Еэхэр, еэхэр, еэхэр даа – 2 дахин.

Баргажанай

Айлоо, хара газар хахалха

Айлоо, хара мориной хүсэн лэ.

Айлоо, хамаг зоноо дахуулха

Айлоо, залуушуулай зорилго,

Айлоо, боро газар хахалха

Айлоо, боро мориной хүсэн лэ,

Айлоо, Буряад зоноо дахуулха

Айлоо, булта зоной зорилго.

Түнхэнэй урданай

Набша hайтай модондо

Нарин хүхы донгодоо.

Нара гараха хирэдэ

Тахяа шубуун донгодоо.

Дабталга:

Ёохой, ёохой яаа

Орожо наадая.

Эшэ һайтай модондо

Эреэн шубуун донгодоо.

Үүрэй сайха хирэдэ

Эрэ тахяа донгодоо.

Дабталга:

Ёохой, ёохой яаа

Орожо наадая.

Шагай сосимо cahaндaa

Шарга морёо шэрүүлээ.

Шамай намай нааданда

Шаастай һайхан шэлүүлээ.

Далайда ябахадаа,

Онгосодоо найдая.

Наадандаа ябахадаа,

Ахайдаа найдая.

Совет үеын ёохор

1. Ерыт, орыт ёохортоо,

Ёохор наадан хуушаараа,

Хуушарһаниинь шэнэлжэ,

Шэнэ ёохор хатарая.

Дабталга:

Манай Осоо (авиахим) эвээрээ

Эсэсэрэй обороон яас.

2. Сэлэнгэеэ оёорһоо

Сэнтэй шулуу бэдэрэе.

Сэбэр сээжын oёophoo

Сэсэн зугаа бэдэрэе.

Дабталга:

Манай Осоо (авиахим) эвээрээ

Эсэсэрэй обороон яас.

3. Ангараяа оёорһоо

Алтан шулуу бэдэрэе.

Алаг сээжын оёорһоо

Аятай зугаа бэдэрэе.

Дабталга:

Манай Осоо (авиахим) эвээрээ

Эсэсэрэй обороон яас.

Захаамин буряадуудай

Мэлын улаан мэхээр

Минии газаа ургаһай.

Мэлын улаан басаган

Минии һамган болоһой.

***

Үнэгэн малгай һээхэлзээ,

Үнэтэй ёродоо һээхэлзээ.

Үеын ахай һээхэлзээ,

Уймар ёродоо һээхэлзээ.

Халюун малгай һээхэлзээ,

Хасабшатай ёродоо һээхэлзээ.

Ханиин ахай һээхэлзээ,

Холшор ёродоо һээхэлзээ.

Мангиһанаа хүсэндэ

Мардалзаһан Маалинха.

Манай голдо ябахадаа,

Балай түды Маалинха.

Мэхээрынгээ хүсэндэ

Мэрдэлзэһэн Маалинха.

Минии голдо ябахадаа,

Балай түды Маалинха.

Υндэр хадын саанаһаа

Υүрэй сайтар хатарая.

Υргэн голой хюрууе

Хайласарынь хатарая.

Наадан, наадан гэхэдэ,

Нахилзагша бэемни.

Нарин зүүгээ барихадаа,

Балайш түды бэшэлби.

Хурим, хурим гэхэдэ,

Хотолзогшо бэемни.

Хурабша, зүүгээ барихадаа,

Балайш түды бэшэлби.

Түнхэнэй ёохор

Haphaн, нaphaн налаашхаяа,

налаашхаяа сааш

Нахилзасар хатараяал даа,

хатараяал даа сааш.

Номин торгон дэгэлээ, дэгэлээ, сааш

Намилзасар хатараяал даа,

хатараяал даа сааш.

Хуһан хуһан налаашхаяа,

налаашхаяа сааш

Хухарсарынь хатараяал даа,

хатараяал даа сааш.

Хүрин торгон дэгэлээ, дэгэлээ, сааш

Хубирсарынь хатараяал даа,

хатараяал даа сааш.

***

Тохой зандан эмээлээ, эмээлээ

Тохыш саашань мориндоо, мориндоо.

Тойроод байhан залуушуул, залуушуул,

Ерыт наашаа наадандаа, наадандаа.

Борол зандан эмээлээ, эмээлээ

Тохыш саашань мориндоо, мориндоо.

Эдэл байhан залуушуул, залуушуул,

Ерыт наашаа наадандаа, наадандаа.

Шэнэл мүнгэн эмээлээ, эмээлээ

Шэдыш саашань мориндоо, мориндоо.

Саагуур hууhан залуушуул, залуушуул,

Ерыт наашаа наадандаа, наадандаа.

Зоомол модон сэргэндэ, сэргэндэ

Уяыш саашань мориёо, мориёо.

Залуу сэнгүү наhандаа, наhандаа

Ерыт наашаа наадандаа, наадандаа.

***

1. Арбан сагаан хургаяа адхан байжа

хатарая!

Аман соохи зугаагаа хэлсэн байжа

хатарая!

Ай-ай дуумнай ай-ай барлаа, ай-ай

дуумнай жороолоо!

Хорин сагаан хургаяа холбон

байжа хатарая!

Хоолой соохи зугаагаа хэлсэн

байжа хатарая!

Ай-ай дуумнай ай-ай барлаа, ай-ай

дуумнай жороолоо!

(2 дахин).

2. Гэрэй шэнээн газартаа гэшхэн

байжа хатарая!

Гэзгэ дээрэхи гоёолтоо хангир янгир

хатарая!

Тохомой шэнээн газартаа тойрон

байжа хатарая!

Толгой дээрэхи гоёолтоо хангир

янгир хатарая!

3. Нарhан нарhан палаахаяа

нахилзатар хатарая!

Найман модоной газарта наярса дуулая!

Шэнэhэн шэнэhэн палаахаяа шэшэртэр

хатарая!

Шилдэг залуу наhандаа шэнхинэсэ дуулая!

Хуhан хуhан палаахаяа хотолзотор

хатарая!

Холо ойрын дайдаяа ханхинаса дуулая!

4. Оo-oo-oo-оо!!! Булжамуурай наадан,

бусахаяа наадан!

Буряад зоной наадан, булай гоё наадан!

Хара зоной наадан, ханилхадаа наадан!

Хамаг зоной наадан, хатар хатар наадан!

Тохорюунай наадан, төөлэй хэнгээ наадан!

Түмэн зоной наадан, түрэ хэхэ наадан!

5. Тохой зандан эмээлээ, эмээлээ!

Тохыш саашань мориндоо, мориндоо!

Тойроод байhан залуушуул, залуушуул!

Ерыт наашаа наадандаа, наадандаа!

Ябан хатарыш, үшөө хатарыш! (2 дахин)

Шэнэ зандан эмээлээ, эмээлээ!

Шэдыш саашань мориндоо, мориндоо!

Саагуур байhан залуушуул, залуушуул!

Ерыт наашаа наадандаа, наадандаа.

Ябан хатарыш, үшөө хатарыш! (2 дахин)

Оһын буряадуудта ёохор наадан ехээр хүгжэһэн юм. Мүнөө бүгэдэндэ мэдээжэ “Айдуусай” гэһэн ёохорой дуун танай анха­ралда. Сээжэлдэхыетнай уряалнабди.

Айдуусай

Далай манай hайхан даа,

Далитай шубууд эрьестэй.

Дайда манай hайхан даа,

Айлшад мандаа эрьестэй.

Дабталга: Айдуусай ёроолоо,

Айдуусай hайбарлаа.

Yнэгэн малгай hэхэлзээ,

Yнэгэн ёрдоо hэхэлзээ.

Yеын ахай hахалзаа,

Ахай ёрдоо hахалзаа.

Дабталга: Айдуусай ёроолоо,

Айдуусай hайбарлаа.

Шоно малгай hэхэлзээ,

Шоно ёрдоо hэхэлзээ.

Үеын дүүхэй hайбалзаа,

Дүүхэй ёрдоо hайбалзаа.

Дабталга: Айдуусай ёроолоо,

Айдуусай hайбарлаа.

Арбан сагаан хургаяа

Адхан байжа хатараяа.

Аман соохи зугааяа

Хэлсэн байжа хатараяа.