Арадай театрнууд мүрысөө

Хоёр үдэрэй туршада Улаан-Үдэ хотодо Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ Буряад драмын театрай байшан соо арадай театрнуудай фестиваль үнгэрөө.

Буряад Уласай арадай театрнуудые, театральна бүлэгүүдые дэмжэлгын “Мүнгэн таха” гэһэн хэмжээ ябуулга Буряад Уласай Соёлой яаман эмхидхэбэ.

Хоёр үдэрэй туршада элдэб нютагуудай hайн дуранай театральна коллективүүд зүжэгүүдээ харуулаа. Ямар коллектив эрхим бэ гэжэ шэлэхэнь, шүүхэнь нилээд бэрхэтэй байгаа ёһотой. Ушар юуб гэхэдэ, коллектив бүхэн өөрын онсо шэнжэтэй, бултадаа бүхы хүсэ шадалаа, талаан бэлигээ элсүүлжэ, оролдожо эндэ хабаадаа гээшэ.

Фестивалиин үедэ харуулагдаhан зүжэг бүхэн зоной зүрхэ сэдьхэл хүдэлгэмэ, удхатай, hонин гэжэ мэргэжэлтэдшье, харагшадшье тэмдэглээ. Найруулан табигшад-режиссёрнуудай ажал тус тустаа өөрсэ, эрилтэнүүдтэ харюусама байгаа. Тайзан дээрэ наадагшад тухай онсолон хэлэхэ дуран хүрэнэ. Юуб гэхэдэ, артистын бэлиг хүн бүхэндэ байдаггүй. Ондоо мэргэжэлтэйшье hаа, сэдьхэлээрээ артистнууд, зүжэгтэ наадаха дуратай хүнүүд мүн лэ олон бэшэ. Арадай театрнууд имагтал иимэл зонһоо бүридэнэ ха юм.

Түрүүшын туршалга

Буряад орондо мэдээжэ болоһон сурбалжалагша- оператор Владимир Ширапов Хэжэнгын аймагай Загаhатын арадай театрта Михаил Батоинай “Бууралхан Буряадтаа бусахаб” гэжэ зүжэг түрүүшынхиеэ найруулжа табиба. Тэрэ Солбон Лыгденовэй “Булаг” гэhэн кинофильмдэ гол роль наадажа, олондо мэдээжэ болоо һэн.

- Зүжэг түрүүшынхиеэ табибаб. Намда хүшэр байгаагүй, юуб гэхэдэ, би найруулха, артистнууд – зүжэгтэ наадаха хүсэлтэй байгаа, тиигэжэ бултадаа нэгэдэн, энэ ажал бүтээгээбди. Хэлэнэй талаар орёошог байгаа. Буряадай элитэ зохёолшо Михаил Батоин литературна уран, баян хэлэтэй гэжэ мэдээжэ. Теэд тус зүжэг соо артистнуудай зарим үгэнүүдыень ойлгожо ядахадань, мүнөө үеын яряанай хэлэндэ тааруулааб. Ута, уран үгэтэй монологууд лирическэ, эпическэ зохёолнуудта байдаг гүб даа, харин зүжэглэмэл зохёол соо богонихон, тоб гэмэ, имагтал яряанай үгэнүүд тааруу, - гэжэ Владимир Ширапов хөөрэнэ.

Найруулан табигшын хэлэһээр, ута, гүн ухаанай удхатай монологуудhаа, бурхандаа мүргэлгэ, сэржэм үргэлгэ гэхэ мэтэ ёhо заншалай үйлэнүүдһээ арсажа, залуушуулай сэдьхэлэй байдал, хоорондохи харилсаанда гол анхарал хандуулха зорилго табигдаа.

Шулуу малтажа болохогүй

Захаамин аймагай Дүтэлүүр нютагай арадай театр Дугарма Цыреновагай “Шулуун зүрхэн” гэһэн зүжэг табиба. Энэ театрай байгуулагдаһан сагhаа хойшо ажалладаг найруулагша Надежда Эрдынеевагай хэлэһээр, тус зүжэг соохи үйлэнүүд энэ нютагайхидта хабаатай.

- Ахын аймагта болоһон ушар тухай эндэ хэлэгдэнэ. Теэд Аха, манай Захаамин аймагайхид адли, хада газарта ажаһуудаг арадбди. Тиимэһээ энэ зүжэг манда дүтэ. Манай нютагта баһал ашагта малтамалнуудые олзоборилдог. Бидэ, буряадууд, хада, шулуу малтажа, олзо олохо гээшые сээрлэдэг зон ха юмбибди, - гэжэ Надежда Андреевна тэмдэглээ.

Буряад угсаатан хэр угһаа Эхэ байгаалияа сахижа, түрэл нютагайнгаа баялигые һандаргаха бэшэ, харин хамгаалжа, сэгнэжэ, һүр һүлдыень үргэжэ байха ёһотой. Хэрбээ буруу юумэ үүсхэжэ, түрэл нютагтаа hүйд татажа ябаа һаа, хүн заабол хэһээгдэдэг гэһэн удхатай Дугарма Цыреновагай зүжэг олондо һайшаагдаа. Юу хэжэ ябанабиб, зүб ябадал гү, али буруу гү гэжэ бодомжолжо ябахые заадаг зүжэгүүд мүнөө үедэ тон хэрэгтэй.

Үнэншэмэ бэрхээр наадаа

Дүтэлүүрэй арадай театрай артист Борис Гомбоев залуу наһанһаа буруу харгыгаар ябаhанаа, аюулда орожо, зүб мүрөө олоhон Зориг хүбүүнэй роль наадана. Тэрэниие тус театрай эгээл бэлигтэй, үнэншэмэ бэрхээр наадаһан артист гэжэ онсолбол, алдуу болохогүй. Зориг хүбүүнэй уршагта ябадал Борис сэдьхэлдээ дүтөөр абажа, тон тодоор харуулжа шадаа бшуу.

- Зориг хүбүүн юундэ намда дүтэб гэхэдэ, бишье эдир залуудаа хэдэн жэлэй туршада шулуу малтажа, олзо олохо хүсэлтэй ябаад туршаа һэм. Иигэжэ хүл дээрээ гарахаб гэhэн hанални одоо буруу гэжэ ойлгоо һэм. Нютагаймнай залуушуул түргэн мүрөөр мүнгэ олохые хүсэдэг, теэд иимэ аргаар олдоһон мүнгэн зөөри болодоггүй, дары түргэн үгы болошодог ха юм, - гэжэ Борис һанамжална.

Борис мүнөө Захаамин нютагтаа соёлой hалбарида эрхимээр ажаллана. Хореограф мэргэжэлтэй, өөрөө хатардаг, эдиршүүлые һургадаг юм.

Хэжэнгын гурбан театр хабаадаа

Хэжэнгын аймагай арадай гурбан театр “Мүнгэн таха” фестивальда хабаадаа. Жэнхэни буряад хэлэеэ хүгжөөжэ, түрэлхи хэлэндээ алишье сагта түшэглэн ябадаг энэ аймагта драматическа коллективүүд амжалтатайгаар ажалаа ябуулдаг гэжэ мэдээжэ. Бэлигтэй найруулагшад, өөһэдөө бэлигтэй артистнууд Сэлмэг Сампиловна Цыренова, Сэсэгма Нимаевна Шойдокова гэгшэдэй хэдэн арбаад жэлнүүдэй туршада эрхилhэн хэрэг – арадай театрай һургуули – хүгжэнги, үрэ дүнтэй. Энэ аймагай арадай театрнуудта наадаhан олон залуушуул мэргэжэлтэ артистын хүнгэн бэшэ ажал шэлэhэн байна.

Юрын байдал зураглаһан зүжэг хэрэгтэй гү?

Мүнөө сагта ямар зүжэг буряад театрта хэрэгтэйб гэһэн асуудал олон зоной сэдьхэл зобоодог. Буряад зүжэгүүд үгы, буряадаар бэшэдэг драматургнуудшье үгы, нэгэ хэды хүнүүд байгаашье hаа, ахирхан зохёолнуудые асардаг гэжэ соёлой талаар мэргэжэлтэдэй хэлэдэгынь мэдээжэ. Теэд буряад зоной байдал, сэдьхэл зүрхэ хүдэлгэмэ хөөрөөнүүд манай зохёолшодой бүтээлнүүдэй дунда байдаг лэ ха юм даа. Юрын буряадуудай ажабайдал харуулһан зүжэгүүд мүнөө сагай эрилтэдэ тааранагүй гэһэн һанамжатай байhанаа Буряад драмын театрай мүнөө үеын хүтэлбэрилэгшэд мэдүүлээ бэлэй. Теэд өөрынгөө ажабайдал гү, али хаяа хадхажа һууһан хүршэнэрэйнгээ һайн, муу ябадал зураглан, энээн дээрээ залуу үетэнөө хүмүүжүүлхэ аргатай бэшэ гүбди?

Хэжэнгын арадай театрта Басаа Валерын бэшэһэн “Хэнзэ ногоон” гэжэ зүжэг найруулан табиһан мэдээжэ режиссёр Баярма Жалцанова иигэжэ һанамжална:

- Түрэлхи хэлэеэ алдажа байһан энэ мүнөө сагта буряадаар юрын байдал харуулһан зүжэгүүд хэрэгтэйл даа. Ута унжагар үгэнүүдээр бэшэ, харин тоб гэмэ тодо үгэнүүдээр хөөрэлдэжэ, харилсажа, юрын ажабайдал харуулһан зүжэгүүдые арад зон харахаяа һанана. Модерн, абсурд гэхэ мэтэ театрта хабаатай ойлгосонууд бии юм бэзэ, теэд арадай театр яагаад иимэрхүү шэглэл шэлэхэб даа. Тэдээндэ хүдөөгэйнь байдал сэдьхэлдэнь дүтэ байна ха юм…

«Шэлэхэнь хүшэр байгаа...»

Хэжэнгын арадай театр (тон дээрэхи гэрэл зураг дээрэ) “Мүнгэн таха” фестивалиин 1-дэхи шатын лауреат болоо, Хурамхаан аймагай Барханай арадай театр 2-дохи шатын дипломоор шагнагдаа. Харин Аха аймагай Өөрлигэй арадай театр 3-дахи шатын лауреат болоо. Иимэ дүнгүүдые жюриин гэшүүд гаргаа. Шүүгшэдэй бүлэгэй түрүүлэгшэ Саян Жамбаловай мэдээсэһээр, шэлэхэнь тон хүшэр байгаа.

- Хоёр үдэрэй туршада ёhотойл һайндэр болоо гээшэ. Буряад арадай абдар сооһоо абтаһан, арадайнгаа сэдьхэл сооһоо гараһан зүжэгүүдые хаража, бидэшье, харагшадшье сэдьхэлээ хужарлуулаа. Һайн зүжэгүүд, бэрхэ артистнууд, бэлигтэй найруулагшад… Теэд манай урда эгээл эрхимүүдые элирүүлхэ орёо зорилго табигдаа ха юм даа, - гэжэ Саян Цыдыпович тайлбарилна.

Ахын театрай амаршалга

Фестиваль, харалга бүхэн өөрын ёһо дүримтэй байдаг гээшэ ааб даа. Ахын аймагай Өөрлигэй арадай театр апрелиин 23-24 –эй үдэрнүүдтэ болоһон Бүхэроссиин һайн дуранай театрнуудай фестивальда «Найдалай хүcэн» (найруулан табигшань – Ородой Холбоото Уласай арадай артист Нина Токуренова) гэжэ зүжэг табижа, Ородой Холбооной эгээл эрхим театр гэhэн үндэр нэрэ зэргэдэ хүртэжэ, Гран-при шан абаад бусаа бшуу. Поездһоо буун сасуу дары түргэн Буряад драмын театр ерэжэ, тайзан дээрэ энэ зүжэгөө табяа. Аха аймагай захиргаан, нютагаархидынь зохёохы бүлгэмөө тон ехээр дэмжээ. Засаг дарга Матвей Мадасов театртаа 50 мянган түхэриг шан барюулха тухайгаа соносхоо, бэлигтэй уран найруулагша Нина Гармаевна Токуреновада, зүжэгэй авторта, артистнуудта баглаа сэсэгүүдые, бэлэгүүдые барюулаа. Аха нютагһаа уг гарбалтай олзын хэрэг эрхилэгшэ Вячеслав Сыренов арадай театрта 100 мянган түхэриг бэлэглээ. «Буряад үнэн» Хэблэлэй байшанай захирал, ахамад эрхилэгшэ Баяр Балданов нютагайхидаа амжалтаарнь хани халуунаар амаршалаа. Энэ үдэшэ Ахын театрта зорюулагдаһан амаршалгын һайхан үгэнүүд зэдэлээ, тэдэнэй хүндэдэ нэрьемэ альга ташалган замхаагүй.

Борис Балдановай гэрэл зураг
Надежда Самаева (Өөрлиг) - эхэнэрэй эрхим роль наадагша