​Ород Уласай олон хэлэтэ уянга

Ород Уласай арадуудай үндэһэн уран зохёо­лой ёһо заншал, түүхэнь угаа баян гээд мэдээжэ. Гэбэшье һүүлэй 15 жэлэй туршада уран бэлигэй энэ һалбари сагай эрхээр орхигдоод шахуу байгаа, шүлэгүүдые, ондоо түрэлэй зохёолнуудые согсол­хо һэдэлгэ гаргагдаагүй байгаа.

2017 он энэ талаар үрэжэлтэй жэл байба гэхэ гү, али Ород Уласай 57 ондо ондоо хэлэн дээрэ бэ­шэдэг мүнөө үеын 229 поэдэй шүлэгүүд согсолог­дон, антологи болгон бүридхэгдэбэ.

Тус антологи хоморой шухаг, эсэгэ ороной болон дэлхэйн номой хэблэлдэ иимэ бүтээл- үзэгдэл үгы юм гээд согсологшод, хэблэгшэд батална.

Яряанай хэлээр зураглабал, ганса хүнэй үргөөд ябахада аргагүй хүндэ шэгнүүртэй, удха­тай һайхан шэмэглэлтэй, оролто үгэ, хабсаргал­та соогоо мүнөөнэй үндэһэн уран зохёол тухай бүрин түгэс мэдээсэлтэй, эрдэмэй үндэһэ барим­талан бэелүүлэгдэһэн үнэтэй сэнтэй бүтээл болоо гээд сэгнэмээр.

Һая ороной ниислэл Москва хотодо тус антоло­гитой танилсалгын һайндэр үнгэрөө һэн.

Мүнөө энэ номһоо богонихон хэмжүүрэй шүлэгүүдэй оршуулгануудые та бүгэдэ уншагша­дайнгаа анхаралда дурадханабди.

Николай КУУЛАР

Һэеы гэр

Танды* шэлын хормойдо

Талын буурал ногооной,

Харганаагай үдхэн һөөгэй саана,

Халюураа зэрэлгээн соогуур

Һүнэй үнгэтэй һэеы гэр

Холоһоо эли тобойдог –

Эжын хүхэнтэй адли

Элбэг шэмэ – ундатай

Угай удха шэнгээһэн

Уурхай-гэрни тэндэл юм.

*Тувагай урда хубиие бүһэлэн

шэмэглэдэг шэлэнүүд

Тува хэлэн

Кун ТАНАЗЫ

Эхэ нютаг Хакаси

Хакаси – һалбаралай дайда

Холын элинсэгэй захяа мэтэ

Хилганын таһалдашагүй дуун

Чайаанай* хэшэг – захагүйл даа.

Тасхылнууд** тэнгэриин орьёлой

Түшэгынь лэ даа, мянгаад жэл соо,

Алыпууд*** - баатарлиг сэрэгшэд

Абарнал нютагаа зэргэшээд...

*Чайаан – хакас аман үгэ соохи бурхадууд

**Уула хадын шэлэнүүд

***Хакас домогууд соохи абарга баатарнууд

Хакас хэлэн

Леча АБДУЛОВ

***

Шархатаа гү? Шандаруу болотороо...

Шангахан һүлдэеэ

алдаагүй хэзээшье,

Шахаа тангаригаа үгэһэн Чечня

Шармайгаа, шэнээр һэргээ, бэхижээ.

Соо буудуулаа гү? Сохом даа

Сохо руу, зүрхэ руумнай

сэхэ тудаа,

Соло нэрэмнай һүнөөгүйл, теэд

Сарюун замнай - энээнэй гэршэ.

Нүгшэһэн зондоо

атаархана аалди?

Нүгэлтэй юумэдэл,

зэмэтэй юумэдэл...

Бидэнэр – бэеэ һэргээхэ

аргатайбди,

Тэдэниие – хэзээдэшье

эрьюулхэгүйш.

Чечен хэлэн

Елена СЛЕПЦОВА-КУОРСУННААХ

Үгын һүлдэ

“Үгөөр бү наада,

Үнэндөө аюултай

Үгүүлһэн үгэдөө

Үйлэ боложо дайруулбаш,

Шамһаа байха

Шадалтай зон

Сагһаа урид

Саадын далда орон руу

Саашалһан байха” – гээд,

Эжымни намаяа һэргылдэг һэн.

Үхибүүн наһанһаа

Үгын ташуурые

Үзөөшье һаа,

Үсэд, айлтагүй

Үдэ-гуурһаяа барижа,

Үгын һүлдые

Үргөөб зоригтойгоор

Элинсэгэй урда

Үүргэ, уялгаяа,

Үриеэ түлэһэндэл...

Яхад хэлэн

Варвара АРКУК

Түүдэг

Түүдэг носоожо һургадаг һэн

Түргэн абаритай эсэгэм...

Гэшүүһэ зомгоолой хуурайе

Гэрхэн шэнгеэр зохёогоод,

Һалхинһаа һайнаар халхалан

Һалбаруула түүдэгээ гэдэг һэн.

Ямаршье уларилда түүдэг

Ядамаггүй носоодог болооб –

Бороо ороно гү, саһа шэдэлнэ гү,

Бордоһолно гү, ааяма халуун гү –

Галаа бадаруулнаб, -

Нүхэдөө уринаб.

Ошотон носоно түүдэгни –

Оронуудай туруугаараа

Ондорсо сохиһондол,

Зунай аадарай

Зугаалан табжагануулһандал,

Торхируу шубуунай

Далияа һэбиһэндэл,

Талын булагай

Таашаан шолшогоноһондол,

Хатарша басаганай

Ханамжаяа үзүүлһэндэл...

Түүдэгээ носооноб –

Нүхэдөө уринаб.

Эвен хэлэн

Максуд ЗАЙНУЛАБИДОВ

Шүлэгүүдээр бэшэгдэһэн нэрэ

...Минии Дагестан, шинии нөөсэдэ

Алдарта нэрэнүүд үсөөн бэшэ,

Агууехэ хүбүүдээ

хэзээдэшье һананаш,

Абарагша бурхандал

аксакалнуудаашье...

Һолир мэтэ нэрэ эдэнэй дунда бии

Һомоор бэшэ,

шүлэгүүдээр бэшэгдэһэн

Зуун жэлнүүд соогуур мүнхэрхэ

Зулгы һайханаар һанагдан байха.

Оройдоол юрын хүшөө дээрэ бэшэ,

Огторгойдо нэрэниинь

бэшэгдээ юм лэ,

Расул Гамзатов! Хэтэдээ

Сагай урасхалаар шэмэглээтэй.

Авар хэлэн

Шамиль ЛУТОВ

Агул хэлэн

Нютагаа орхёод зомнай

Нүүнэ хото город руу,

Түрэл хэлэмнай хожорно,

Түшэгөө алдан үгырнэ.

Агул хооһороо, яалтайб

Абын хэлэн мартагдахань гү?

Заншалаа алдаһан тэнэгүүдые

Зада ташуурдаһайб сахилгаагаар!

Агшан зуурашье һанаамни

Амар байнагүй, зобоно,

Хэлэеэ алдаһан арад

Арад бэшэ, адагуусан гү?

Агул хэлэн

Тимур ДЭРБЭ 

Үндэһэн аялга

Эхэ ороноо, уг унгияа

Элинсэгээ тахидаг минии арад

Эрбэд бүргэдтэл

баатарнуудаа тэжээн

Эльгэн уурхайһаа

дэгжүүлэн табяаш.

Черкесиин үнэн хүбүүд, яахадаа

Үлгэн дэлхэйгээр таран ошообта,

Үүрээр бусахаяа мартаа ха гүт?

Үндэһэн аялгаа алдаа ха гүт?

Адыгууд, арадни, соносыт намаяа

Алтан нарандаа шүтэел сугтаа

Хаданууднай һэргэн,

ерээдүйн түлөө

Хамтархыемнай уряалһан

зандаа ха юм!

Адыг хэлэн

Тагир САЛЕХ

Дербентдэ айлшалыт

Шулуун бүхэн удхатай, угалзатай,

Зоной сэдьхэл халууншье,

хатуужамалшье.

Шунал мэдүүлһэн илдам хараса

Золыешье, шорыешье

найдуулна ха гү?

Эртэ урдын, эдир үеын

Дербентдэ айлшалыт.

Хадата Эхэ оронойм сэсэг мэтэл

Дербент

Хэзээшье дэльбэнь хумирхагүйл,

мэдыт.

Хэмнэн ерэһэн хэлэнэй дэлгэрые

элишэлнэл

Хэмһээ гоё урлалаар угаа баян лэ

Ханилан танилсахаа

Дербентдэ айлшалыт!

Дербентдэ ажаһуудаг

азербайджан үндэһэтэнэй хэлэн

Бронтой БЕДЮРОВ

Арса-арчын

Мянган жэл үнгэрхэ, хойноһоонь

Үшөө мянган жэл ходорон ниидэхэ.

Гансал Алтайн шулуулиг ташаланда

Гандахаа мэдэнгүй арса ургаха,

Мүнхэ ногоон шэлбэһээ ялалзуулан,

Мүхэшэгүй һүлдэтэй арса һалбарха.

Арса...

Амин хайрата, үхэлгүй минии арад!

***

Агаар сэбэр байг лэ –

Аригуун дэлхэймнай

Абдараар дүүрэн хэшэгээ

Амаршалаад лэ, дэлгээхэл.

Агаар сэбэр байг лэ –

Аза талаамнай дүмүүхэн

Һанаһан, хүсэһэн харгыемнай

Һаруул болгон гэрэлтүүлхэл.

Агаар сэбэр байг лэ –

Мүнөөшье, ерээдүйдэ

Мүнгэн гэшхүүрээр дамжан

Мүхэдгүй дээшээл дабшахабди.

Урдамни сэбэр саарһан -

Урмашалтай бэшэнэб:

Агаарай сэбэр байхада,

Алтаймнай оршохол мүнхэдөө!

Гюзель ЕЛЕМОВА

Эдельвейс

Нүүдэлшын басаган мэтэ

Нүһэр янзагүйхэн эдельвейс

Яла сала гоёолтогүй

Яг аалихан, дуугайханши.

Мал туугшын басаган мэтэ

Милайжа, үзэмжэгүйхэн эдельвейс

Морёор гүйлгэһэн хүбүүхэниие

Маша баярлуулдаг хабатайлши.

Нүүдэлшын басаган мэтэ

Нүһэр янзагүйхэн эдельвейс

Алтан бишыхан одондо

Абаһаар хүрэхэ һанаатай гүш?

Мал туугшын басаган мэтэ

Милайжа, үзэмжэгүйхэншье һаа,

Сагаахан хонидые тойруулан

суглуулаад,

Соло дууданалши наранда.

Алтай хэлэн

Гэрэл зураг дээрэ: буряад ирагуу найрагшадые оршуулһан Виктор Куллэ