​Уран шүлэгэй ульгам мүрнүүд зэрэлгээтэһээр

Оршон үе сагта Буряад орондо эгээл алдар суутай, эгээл абьяас бэлигтэй ирагуу найрагша Баир Дугаров 70 наһанай дабаан дээрэ гараба. Энэ ушараар Буряад театрай тайзан дээрэ 70 наһанайнь ойн баярта зорюулагдаһан ирагуу найрагшатай уулзалгын үдэшэ үнгэрөө һэн. Буряад театрай үргөө соо улад зон олоороо суглараа. Сэ­сэгэй баглаа бариһан залуушуул, түрэл түтимынь, холые холо гэнгүй, хүдөө нютагһаа ерэһэншье хүнүүд олон байба.

Баир Дугаров энэ үдэшэ уран шүлэгүүдээ ородоор, буряада­ар уншаа. Тиихэдээ хүнэй зүрхэ доһолгомо уранаар, сэдьхэлэй уяр­тар уянгатуулан, уран бэлигэйнгээ дээжые арад зондоо сахилзатар са­сажа байһандал үзэгдэбэ. Уншагшад­таяа сэхэ, нюур нюураараа уулзажа байһандаа, сэдьхэлынь баяраар ха­лижа байгаа һэн. Ирагуу найраг­шын гүн ухаанай гүнзэгы удхатай, ажабайдалай элдэб ушаралтай, удха түгэлдэр бодолнуудтай, шог зуга­атай шүлэгүүдээ уншахадань, теа­трай ордон соо шэб шэмээгүй, сугла­рагшад һонирхол дүүрэн, айхабтар ехэ анхаралтайгаар шүлэгүүдэйнь зэдэлхые шагнаа. Нүүдэлшэ арадай хүбүүнэй шүлэгүүд түрэл арадтань дүтөөр һанагдажа, ухаан бодолдонь ойлгосотой, эльгэ зүрхэндэнь шэн­гэсэтэй байгаа гэжэ адагламаар.

“Наян Наваа”, “Баргуджин Түхэм”, “Үгэдэйн аяга” болон бусад шүлэгүүд гайхамшаг гоёор соностобо. Морин хуурай аялгын зэдэлээн доро ирагуу найрагшын шүлэгүүдээ уншахадань, хүнүүдэй досоо һүр һүлдэ бадаруу­лан, һүрөөтэй гоёор соностохо юм. Буряадай оперо болон баледэй, дуу болон хатарай “Байгал”, Буряад те­атрнуудай артистнар уран бэлигээ­рээ ирагуу шүлэгүүдэй зэдэлэлгые шэмэглэбэ.

“Магтаалнууд” гээд нэрлэгдэһэн бүлэгһөө “Олтирог”, “Хото”, “Ра”, “Ази” гэһэн шүлэгүүдынь хүгжэмтэ ком­позици болонхой. Оперо болон баледэй театрай гол дуушан, Ородой Холбоото Уласай габьяата артистка Татьяна Шойдагбаева эдэ магтаал­нуудые гайхалтай һайханаар дуулаа.

Эхэ орон, түрэһэн нютаг Аха тухайгаа, аба, эжы тухайгаа Баир Сономович сэдьхэл хүдэлгэмэ шүлэгүүдээ уншаа. Харагшад нэрье­мэ альга ташалгаар шүлэг бүхэниие угтажа байгаа бэлэй.

Баир Дугаровай “Аха нютаг ту­хай магтаал” гэһэн шүлэгэй үгэдэ хүгжэм зохёолшо М.Баттулгын аялга дууе Аха нютагһаа гарбалтай Галсан Ошоров дуулаа. Хүгжэм зохёолшо Лариса Санжиева ирагуу найрагшын шүлэгүүдтэ баһа хүгжэм зохёоһон байна. Оперо болон баледэй театрай гол дуушад Елена Мохосова, Эдуард Жагбаев, Зүүн Сибириин гүрэнэй со­ёлой дээдэ һургуулиин 3-дахи кур­сын оюутан Валентина Соломейни­кова болон бусад олохон дуунуудые дуулажа, хүнүүдэй шэхэ хужарлуу­лаа.

Буряадай арадай артистнар, Оро­дой Холбоото Уласай соёлой габья­ата хүдэлмэрилэгшэд Саян, Эрже­на Жамбаловтан Баир Дугаровай «Нүүдэлшэнэй одон” шүлэгтэнь хүгжэм зохёоһон юм. Энэ дуун арад зоной дунда алдар суутай болонхой. Мэдээжэ энэ дуун баһа зэдэлээ.

“1996 ондо Москва ниислэлэй 850 жэлэй ойдо зорюулагдаһан тоглолтодо дуугаа дуулалдажа ябааб­ди. Буряадаараа дууладаг байгаабди. Гэнтэ Саян хэлэбэ гээшэ: “Буряада­араа дуулахадамнай, москвагайхид ойлгоногүйл даа. Баир Дугаровай эрхим шүлэг байна. Энэ шүлэгтэнь хүгжэм зохёое”. Тиигэжэ нэгэ һүни соо “Нүүдэлшэдэй одон” гэжэ дуу зо­хёогоо һэмди”,- гэжэ Эржена Жамба­лова хөөрөө.

Баир Дугаровай шүлэгүүд дэл­хэйн олон үндэһэтэнэй хэлэндэ оршуулагдаһан байна. Тэрэ Монгол гүрэнэй “Алтан гадаһан” орденоор шагнагдаһан юм.

70 наһанай дабаан дээрэ алхалжа ябаашье һаа, бэлигтэй ирагуу найрагша зохёохы ажалайнгаа түлэг дунда ябана гэжэ һанагдана. Үшөө үндэр орьёлнууд, уран шүлэгэй уль­гам мүрнүүд урдань зэрэлгээтэжэ байнал даа.

Намжилма БАЛЬЖИНИМАЕВА