Анатолий Андреевэй дурасхаалда зорюулагдажа хэблэгдэһэн номтой танилсалгын үдэшэ үргэн дэлисэтэйгээр, үнэн нүхэдэйнь дулаахан дүхэриг соо үнгэрбэ гэхэдэ, алдуу болохогүй. Юуб гэхэдэ, ерэһэн бүхы зон олонхи дуунуудыень хүл дээрээ бодон угтажа, дуушадтай хамта дуулалсажа, замхашагүй альга ташалгаар үдэшөө.
Үнэхөөрөөшье, Буряадаймнай бэлигтэй хүгжэм зохёогшын дуунууд арадай дунда хаа-хаанагүй зэдэлжэ байдаг, хүн бүхэнэй сэдьхэл зүрхэ эзэлһэн “алтан жасын” дуунууд ха юм. Тэдэнь хэдэн үе дамжан, мүнөөшье болотор мартагдаагүй, “арадай дуунууд” гэжэ суурханхай. Хүгжэмшэдтэ иимэ сэгнэлтэ юунһээшье үлүү шагнал, һайхан магтаал болоно бшуу. Анатолий Андреевэй дуун бүхэниинь мэдээжэ. “Эжыдээ”, “Хани нүхэдни”, “Инаг дуран, мүнхэ дуран”, “Эгэшэ аха хоёртоо” гээд лэ, тооложо барашагүй бүтээлнүүдынь буряад дуунай дээжэ болодог.
Анатолий Андреевич Андреев - Буряад ороной үндэһэн соёлой хүгжэмэй түүхэдэ элдэб жанрай зохёолнуудай, тэрэ тоодо Буряад Уласай гимнын хүгжэмэй автор, багша. Тэрэ 1941 ондо Улаан-Үдэ хотодо түрэһэн намтартай. 1963 ондо Улаан-Үдын хүгжэмэй училищиин хүгжэм найруулгын таhаг дүүргэһэн гэжэ һануулая. Хүгжэмэй олон жанрнуудта зуу гаран зохёолнуудые бэшэhэн габьяатай: оперо, балет, симфониин поэмэ, оратори, драмын зүжэгүүдэй хүгжэм, фортепианын пьесэ, романс, хоор болон дуун болоно.
Бэлигтэй хүгжэмшэн зохёохы ажалдаа багшанарайнгаа, урдахи үеын хүгжэмшэдэй заншал үргэлжэлүүлдэг байгаа. Гэбэшье аха үеын хүгжэмшэдтэ адляар зохёохо гэжэ оролдоогүй. Мүнөө үеын хүгжэмэй шэнэ арга хэрэглэжэ, илангаяа симфониин ба камерна хүгжэмөөр hонирхожо эхилһэн юм. Дунда үеын хүгжэмшэдэй тоодо ородог Анатолий Андреевэй зохёохы ажал хадаа урда ба шэнэ үеынхидэй хоорондо холбоо байгуулһан гэхэдэ, алдуу болохогүй.
Үнгэрһэн үдэшэдэ Анатолий Андреевэй хани нүхэдэйнь, суг һураһан үетэнэйнь дурсалганууд уншагдаа. Дмитрий Шостакович иигэжэ бэшэһэн байдаг: “А.Андреевые манай хүгжэмшэдэй эблэл ходо хараадаа абажа, юун гэжэ һананаб, мүнөө ямар юумэ бэшэхэеэ байнаб гэжэ дандаа адаглан байхаар һэн”.
“Би булган талата Буряад орондо дуратайб, Буряад Уласай гимн һайн һананаб. Минии һанахада, энэ дэлхэй дээрэ буряад арад зоной гимн эгээ һайхан”, - гэжэ Москвагай мэр ябаһан Юрий Лужков дурсалга соогоо тэмдэглээ һэн.
Суг хамта нэгэ һургуулида һураһан нүхэрэйнь, мүнөө амаралтада байһан дотоодын хэрэгүүдэй полковник Ким Зодоевой дурсалгаһаа: “Толятой суг хамта Ивалгын һургуулида ном шудалаабди. Харин би хоёр ангяар дээгүүр һурааб. Бидэ хоёрые хүгжэм нүхэсүүлһэн. Анатолий тиихэ үедэ үлеэбэри хүгжэмөөр һонирходог һэн. 10-дахи ангида һуража ябахадаа, Анатолий түрүүшынгээ найруулга зохёоһон. Энэ нүхэрөө хододоо ехэ тайзан дээрэ хараха дуран байгша һэн. Харин мүнөө болоходо, Анатолий Андреевэй агууехэ дуунуудыень зон дуулаһаар. Ямаршье жаргалтай зон гээшэбибди, иимэ хүгжэмшэнтэй байһандаа”.
- Би Анатолитой суг хамта нэгэ ангида һураһамби. Толя тэнюун, томоотой налагар, аалин даруу, һайн зантай, урагшатай, хүндэ туһатай хүн байһан юм. Басагадта хүндэ хартаабхатай хүнэг гү, али ямаршье хүндэ юумэ үргүүлдэггүй байгаа. Энээн тухай дуунуудыень шагнажа, ходо һанажа байдагби, - гэжэ суг һураһан үетэниинь, Ородой Холбоото Уласай, Буряад Уласай габьяата багша, Хори аймагай хүндэтэ эрхэтэн Людмила Муруева хэлээ.
Буряад Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, Буряад Уласай шангай лауреат, мэдээжэ хүгжэмшэн Пурбо Дамиранов иигэжэ һанамжалаа: “А.А. Андреев буряад хүгжэмэй, буряад дуунай “гэгээн бэлиг” шуу. Эдэ һайхан дуунуудынь зоной дунда мүнөө болотор ирагуу гоёор зэдэлнэ. Агууехэ хүгжэмшэнэй үедэ шабинь байһандаа баярладагби. Тиихэдэ Анатолий Андреев Хяагтын хүгжэмэй тусхай һургуулида багшалжа байһан. Жэлэй туршада долоон хоногой нэгэ үдэрыень ажалай болон хэшээлнүүдэй хоорондо ябажа, хүгжэмдэ һураа бэлэйб. Хэдэн олон жэлнүүд үнгэрбэшье, тэрэнэй дуунууд хүгшэрдэггүй, харин үшөө шэнэ маягаар зэдэлжэ, “арадай дуунууд” болоод байна гэжэ һанамаар. Анатолий Андреев сэхэ сэбэр, һайн һанаатай, талаан бэлигтэй хүн гээшэл даа”.
Гунга Чимитовэй үгэ дээрэ зохёогдоһон “Хани нүхэдни” гэһэн дуу Буряадаймнай бүхы “одод” тэрэ үдэшэ гүйсэдхөө. Үнэхөөрөөшье, сэдьхэлдэ дулаахан энэ үдэшэ Анатолий Андреевэй тон дүтын зон, нүхэд суглараа. Хүгжэмшэн өөрөө энэ дуун тухай иигэжэ хэлэһэн байна: “Хани нүхэдни” гэжэ дуун хани нүхэдтэм, дуушадта зорюулагдаа. Энэ дуун нэгэ хэдыхэн саг соо бэшэгдээ. Дуун гээшэ хүнэй сэдьхэлэй байдалһаа, гүнзэгы хүбшэргэйһээ гараха ёһотой, саашадаа һонирхолтой үгэнүүд дээрэ үндэһэлэн, аялга боложо зэдэлнэ ха юм”.
Анатолий Андреевэй дуунууд доро бүгэдэ үндыһэн гээшэбди. Үшөө үри хүүгэднай, аша гушанарнайшье эдэ мүнхэ дуунуудыень шагнажа, шэхээ хужарлуулха юм даа гэжэ найдагдана.
Сэсэг ШОЙНХОРОВА