Иимэ һайхан уянгата нэрэтэйгээр хабарай түрүүшын үдэр Буряадай гүрэнэй ехэ һургуулида багша, уран зохёолшо, ирагуу найрагша, уран зурааша, сэтгүүлшэ Ким Цыденовэй 80 жэлэй ойдо зорюулагдаһан Уран зохёолой уласай урилдаан 5-дахияа үнгэргэгдэбэ. Урдахи урилдаанууд Ким Цыденовэй ургаһан, һураһан, хүмүүжэһэн, багшалһан Яруунын Үльдэргэ нютагта үнгэргэгдөө һэн.
Ким Цыденов 7-дохи ангида һуража ябахадаа, түрүүшынгээ шүлэг зохёоһон, харин оюутан ябахадаа, үргэлжэ зохёолнуудые найруулжа эхилээ. Тэрэнэй зохёолнууд “Ярууна”, “Буряад үнэн”, “Буряадай залуушуул” сонинуудта, “Байгал”, “Байкал” сэтгүүлнүүдтэ саг үргэлжэ хэблэгдэдэг байгаа. Хэдэн номуудынь Буряадай номой хэблэлээр гаргагдаһан юм.
Доржо Банзаровай нэрэмжэтэ Буряадай багшанарай дээдэ һургуули дүүргээд, Ким Цыденов Яруунын, Хориин сонинуудай редакцинуудта хүдэлөө. Удаань түрэл Үльдэргынгөө һургуулида Цокто Номтоевой һуралсалай талаар орлогшо захиралаар хүдэлөө. 1970 ондо захирал болоод хүдэлжэ байтараа, 1971 ондо оройдоол 34 наһандаа хүндэ үбшэндэ дайрагдажа, наһа бараа.
Наһанайнь нүхэр Анна Чимитдоржиевна нүхэрэйнгөө хэблэгдэнгүй үлэһэн зохёолнуудынь, зурагуудынь наринаар хадагалжа ябана. Мүнөө үхибүүдынь түрэл хамаатантаяа Ким Цыденовэй зохёолнуудые, зурагуудые хүсэд дүүрэнээр суглуулан бүридхэжэ, “Бусахал даа, хабар” гэжэ удха ехэтэй нэрэтэйгээр хэблүүлээ. Номтой танилсуулгын үедэ уран зохёолшын басаган Виндарья Кимэй:
- Ном соо абымнай уран зохёолнууд, уран зурагуудһаа гадна, нүхэдэйнь, үетэнэйнь дурсалганууд, урдахи урилдаануудта хабаадаһан бэрхэ эдиршүүлэй эрхим зохёолнууд оруулагдаа. Мүнөө сагайхяар яһала олоор, мянган хэһэгээр хэблэгдээ. Бидэ булта энэ ном хэблүүлжэ, олондо хүргэһэндөө баяртай байнабди, - гэжэ урматайгаар тэмдэглээ.
Ким Цыденовэй нагасынь басаган Цыбигма Жамьяновна Цыжипова:
- Ким ахамнай урдахияа хараһан, мэдэһэн байгаал даа, - гэжэ хэлэхэдээ, - ехэ байшан гэр табяа, 3 хүүгэдтэй болоо, багшалаа, 34 наһандаа хэды олон уран зохёол бэшээб – тооложо табигдаһан тэрээхэн наһан соогоо туйлай ехэ юумэ хэжэ, бүтээжэ шадаал даа, - гэжэ уярна.
Ким Цыденов һурахадаашье, хожомшье олон һайн нүхэдөөр ханилжа ябаһан. Илангаяа Буряадай суута Булат Жанчипов, Цырендулма Дондогой, Сергей Цырендоржиев, Зэгбэ Гомбожабай зохёолшодтой ехэ нүхэсэдэг байгаа.
Үльдэргынгөө һургуулида багшалжа байхадаа, жэлэй амаралта абажа, нютагтаа түүхын, хизаар ороноо шэнжэлгын музей байгуулха ажал эршэтэйгээр ябуулаа. Мүнөө Үльдэргын арадай музей соо Үльдэргэ нютагай сэнгүй нангин баялиг: Шэлдээ Зангиин һэлмэ, Бабжа баатарай номо, Молон багшын хэтэ, хутага, алталмал шодон, гандан, бүреэ, бэшхүүр гээд лэ олон тоото хоморой шухаг зүйлнүүд наринаар хадагалагдажа, олоной омогорхол болон байдаг.
Эхэ хүбүүн хоёрой нангин харилсаае Цыбигма Жамьяновна домоглон хөөрэхэдөө, ганса хүбүүн хадаа Кимэй Цырма эжыдээ тон анхаралтайгаар хандадагые онсолбо. Бүри оюутан ябахадаа, эжыһээнь хүлисэл гуйһан уянгата шүлэг зохёогоо һэн.
Буряадай ехэ һургуулиин буряад хэлэ хүгжөөлгын түбэй захирал Афанасий Елаев олоной урда үгэ хэлэхэдээ, энэ урилдаан буряад хэлэнэй, үндэһэн зохёолой үргэмжэлгэдэ ехэ түлхисэ боложо үгэбэ гэжэ онсолоо:
- Ким Цыденовэй 80 жэлэй ойдо зорюулагдаһан энэ хэмжээ ябуулгада ехэ олон зон хабаадаба. “... Дуран, бодолойш дууе дахинаа һэреэхэл” урилдаанда Буряад Уласһаа, Үбэр Байгалай хизаарһаа, Эрхүү можоһоо 150-яад хүн наһанай 4 хэмжүүрээр хубааржа хабаадаа. “Уянгын шүрэ” гэжэ уран шүлэгэй, “Уран һайханай юртэмсэ” - үргэлжэ зохёолнуудай, “Хурса гуурһан” - сэтгүүлшэдэй, “Үлгы нютагни” - зүжэглэмэл зохёолнуудай болон “Үнгэтэ юртэмсэ” – буряад зохёолнуудай удхаар уран зурагуудай урилдаанууд һонирхолтойгоор үнгэржэ, илагшад дипломуудта, Ким Цыденовэй түрэл гаралнуудай тогтооһон мүнгэн шангуудта хүртөө.
“Хурса гуурһан” урилдаа шүүгшэдые толгойлһон “Буряад үнэн” Хэблэлэй байшангай захирал Баяр Балдановай хэлэһээр, түрэл буряад хэлэн дээрээ бэшэдэг хүнүүдэй байгаа сагта буряад хэлэмнай хосорхогүй.
Эрхим зохёолнууд, зурагууд “Буряад үнэн” сониндо толилуулагдаха, тиигээд согсолбори ном болгожо гаргагдахаар хүлеэгдэнэ.
Анна Огороднигой гэрэл зураг