Д.Д. Найданова
Улаан-Үдэ хотын 56-дахи дунда һургуулиин хатарай “Сэлэнгэ” студиие хүтэлбэрилэгшэ, Буряадай болон Ород Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ Д.Д. Найдановагай 7О наһанай ойдо. Дарима Доржиевнагай зохёохы ажал ябуулгынь 5О жэлэй ой, багша-балетмейстерээр хүдэлжэ эхилһээрнь 3О жэлэй ой гүйсэбэ.
...Оройдоо гурбатайхан наһандаа эжынгээ хормойһоо шагтагалдаад, һургуули дахаад ошодогоо Дарима ухаандаа элихэнээр һанадаг. Эжы, аба гэһэн үгэнүүдэй, аха дүүнэрэйнгээ нэрэнүүдэй удаа “репетици» гэһэн үгэ бүри багаһаань ажабайдалдань нэбтэрэн ороо юм. Мүнөө хүрэтэрөө энэ үгын хүсэндэ татуулан, хүүгэдые, залуу үетэниие уран һайханда эсэлтэгүй һурган ябана.
Д.Д.Найданова Сэлэнгэ аймагай сэлгеэн талада, Арбузово һууринда 1948 оной зун түрэһэн намтартай. Абань Доржи Чагдурович математикын багша, эжынь Ольга Содномовна Амоголонова эхин һургуулиин багша, Сталинай нэрэмжэтэ колхоздо уран һайханай харалга эмхидхэдэг, хатарнуудые табидаг бэлигтэй хүн бэлэй.
Найдановтанай бүлэһөө арбаад багшанар тодорон гараа юм. Тэрэ тоодо аха дүүнэрынь Энгельсина Доржиевна - түүхын, Батор Доржиевич - математикын, физкультурын, ажалай, Баир Доржиевич – түүхын, физкультурын, бэринэр Галина Дашиевна - литературын, Тамара Георгиевна англи хэлэнэй, Дарима Доржиевна өөрөө, мүн наһанайнь нүхэр Олег Базарович Будаев хореограф багшанар мүн гээд тодорхойлон тооломоор юм.
Хэды гоё бэлэй, хүдөө нютагта... Таладаа гараад, эрбэлзээ дэрбэлзээ эрбээхэйнүүдые намнан, сэсэгүүдэй дунда ээрэмшээн наадажа ябахадаа, бишыхан Дарима заатагүй хатараад үзэдэг һэн. Нариихан бэетэй, уянхан гарнуудтай, хүлөөшье хүдэлгэхэдөө ондоохон, һэбшээ һалхинай хүгжэм мэдэрһэндэл нугархайгаар, уянаар хатар гүйсэдхэхэ.
Суута найруулгануудай үе
1969 ондо Буряадай гүрэнэй соёл-гэгээрэлэй училищи дүүргээд, Дарима Найданова дуу, хатарай “Байкал” ансамблиин бүридэлдэ ороо һэн. Хатарта түрэлхиин ульһатай байхаһаа гадна аргагүй ажалша, тэсэбэри зоригтой мэргэжэлтэн ерээ гэжэ абаһаар эли бэлэй. Тиин ансамблиин солист боложо, 20 жэлэй туршада һайшаал магтаалтайгаар, ялас гэмэ уянгата һайхан образуудые элишэлэн харуулжа, сэдьхэлэй далижалтай ябаа.
“Манай басагад”, “Забайкальская лирическая”, “Наездники”, “Байгалай сэсэг” гэһэн М.Заславскиин, А.Арсеньевэй “Мэндээшэн”, Т.Гергесовагай “Һойр шубууд”, “Ёохор” гэһэн найруулганууд одоошье одото харуулганууд болоо бэшэ һэн гү? Хүшэгын нээгдэхэдэ, хатарнууд соогоо сэдьхэлээ салгидуулан, дууһан сэлижэ, харагшадтаа бэлэглээд, хаагдахадань, тэдэнһээ абаһан баяраа бөөмэйлэн, хахад һүни холо үнгэрһэн хойно гэр гэртээ тарадаг бэлэйл даа.
Москва хотодо болоһон Буряадай литература болон искусствын үдэрнүүдтэ (1973, 1983 онууд), Монголдо болоһон СССР-эй үдэрнүүдтэ хабаадажа, нүхэдтэеэ үндэр мэдэрэлтэй бусадагынь гоёл һэн. Бүхэдэлхэйн залуушуулай болон студентнэрэй форумдо хабаадагшадай урда бэлигээ харуулжа, Дипломоор, мүнгэн медаляар ансамблинь шагнагдаһан юм.
Сэлэнгын уудамай сэсэг мэтэ һайхан шарайтай, жэбжэгэр сэмсэгэр бэетэй Дарима басаганда суг хүдэлдэг нүхэрынь - Баргажан аймагай Бархан нютагһаа гарбалтай үзүүр бэрхэ Олег Базарович Будаев дурлашаһан юм. Инагай мэдэрэлдэ абтаһан хоёр гэрлэжэ, эбтэй эетэй гэр бүлэ болоо, Алдар, Айдар хүбүүдэй эсэгэ, эжы боложо, угаа үргэлжэлүүлээ. Мүнөө Алдар хүбүүниинь Лена нүхэртэеэ Николай, Алтана, Очир үхибүүдтэй, Айдар хүбүүниинь Туяна һамгантаяа Дмитрий хүбүүтэй, бата бэхи айлнууд болон түбхинөө.
Буряад орон соогоо мэдээжэ, суутай болоһон, һүүлэй үедэ түрэл театртаа захирагшаар хүдэлһэн Буряадай габьяата артист, Ород Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ Олег Базаровичай сагһаа урид наһанһаа хахасан ошоһониинь угаал харамтай юм. Манай гэр бүлэдэ дүтэ, хүршэ ажаһуудаг тула зугааша дэлгэр сэдьхэлтэй Олег Базаровичтай ходо харилсадаг һэмди. “Хүүгэдтэ хатар заахада ханамжатай. Оюутад, шабинар соо ошотойхон, абьяастайхан үхибүүд яһала дайралдана. Эгээ гол һанаамни гэхэдэ, түрэл нютаг Бархандаа ошожо, иимэ залуу үетэниие хатарта һургаха дурам угаа хүрэнэл даа. Хүл дээрээ ябаандаа...” – гээд, нэгэтэ бодон-шэбшэн ябаһанаа хөөрөө юм һэн.
Һаруул сагууд урдатнай -
Һалбаран задарһаар лэ Байгалай сэсэг,
Һайхан заяа урдатнай -
Һалаалан залаалһаар лэ, угайтнай модон.
“Сэлэнгэ” студиин туйлалтанууд
Наһанайнгаа үнэн сэхэ хани нүхэртэйгөө нэгэ адлихан һанал бодолтой Дарима Доржиевна мүнөө бүхы һаналаа эдир үетэндэ хандуулан ябана. Буряадай, Агын, Усть-Ордагай соёлой гуламтануудта бүри залууһаа тоогүй олон хатарнуудые найруулан табижа туһалаа юм.
1989 ондо Д.Д.Найданова багшын ажалда орожо, намтарайнь шэнэ хуудаһан нээгдээ һэн. Улаан-Үдэ хотын 32-дохи, 33-дахи, 52-дохи, 56-дахи һургуулинуудта, 3-дахи гимназида ритмикэ болон хореографиин хэшээлнүүдые үнгэргэдэг байгаа.
25 жэлэй саана 56-дахи һургуулида эмхидхэгдэһэн “Сэлэнгэ” гэһэн хатарай студиие Дарима Доржиевна хүтэлбэрилжэ эхилээ. Һургуулиин директор - урагшаа һанаатай, үүсхэл ехэтэй Виктория Владимировна Перинова бэрхэ мэргэжэлтын урда дэмбэрэлтэй зорилгонуудые табяа һэн.
- 1999 ондо студимнай Соёлой яаманай захиралтаар “Жэшээтэ уран һайханай коллектив”, 2000 ондо Ород Уласай Эрдэм һуралсалай яаманай үүсхэлээр “РФ-гэй хүүгэдэй жэшээтэ коллектив” гэһэн нэрэ зэргэнүүдтэ хүртөө.
2004 ондо “Париж хүүгэдэй нюдөөр” гэһэн уласхоорондын проектын урилгаар Франци ошоо. 2005 ондо Санкт-Петербургда болоһон “Сагаан һүнинүүд”, “Сурхарбаан” һайндэрнүүдтэ тэндэхи нютаг зоной эблэлэй урилгаар хабаадаа. 2016 ондо Улаанбаатар хотодо үнгэрһэн “Алтан гадас” гэһэн уласхоорондын конкурсдо уригдаа, илагшадай Дипломтойгоор бусаа. Мүнөө жэл Соёлой-аяншалгын уласхоорондын эблэлэй урилгаар “Агууехэ сайн зам” гэһэн фестиваль-яармагта Улаанбаатар ошожо, I шатын Дипломуудта, Алтан медальда хүртөө. Алтантай сэнтэй шагналнуудта хүртэһэндэнь, ажалаа тэсэмгэй наринаар, жэшээтэ ёһоор бүтээжэ байһандань Дарима Доржиевнада һургуулиин зүгһөө үнэн сэдьхэлэй баярые хүргэнэбди, - гэжэ В.В. Перинова сэдьхэлэйнгээ үгэ бэлигтэй багшада зорюулаа һэн.
Анханай абьяастай багшамнай
Дээдэ мэргэжэлэй багша-балетмейстер Д.Д. Найданова Зүүн Сибириин соёлой институт 1998 ондо заочноор түгэсэһэн юм. Хитад, США, Франци, Австрали, Голланди, Монгол болон бусадшье гүрэнүүдээр гастрольдо амжалтатай ябажа ерэдэг “Тоонто” ансамбльда балетмейстер туһаяа хэзээдэшье үзүүлжэ байгаа, мүнөөшье үзүүлнэ. Буряад драмын театрта 1994-1997 онуудта зүжэгүүдтэ хатарнуудые табилсажа, бэлигээ дэлгээгээ һэн. Зүүн Сибириин соёлой институдтай хамжаанай харилсаагаа мүнөө болотор таһалаагүй юм.
- Дарима Доржиевнагай хэшээлнүүдтэ ябажа, хатарта һураад, хореографическа колледждо орообди, наһанайнгаа мэргэжэл олообди. Баруун, зүүнээшье һайн мэдэхэгүй бишыхан бидэниие ямар бэрхээр һургадаг байгаа гээшэб. Юрэ хоолойгоо шангадхаад байха бэшэ, эршэ оруулха, үгы һаа, аалидуулха, хүдэлсэ, алхам бүхэнииемнай тааруулан мүлихэ гээд аһан һахы оролдодог һэн. Хэды ехэ тэсэбэри хэрэгтэй гээшэб, өөһэдөө мэргэжэлтэд болоходоо, мүнөөл һая бодожо, ойлгожо байнабди. Репетициин үедэ хажуу тээһээнь харахада, хашартайхан шэнгеэр һанагдаха. Харин ажалдаа дуратайл һааш, абьяас гэжэ хизааргүй. Эгээл иимэ шэнжэтэйл даа, манай багша. Дарима Доржиевнада ута наһатай, удаан ажаллажа ябахыень хүсэнэбди, - гэжэ мүнөө оперо болон баледэй театрта хүдэлдэг Чингис Гомбоев, Буряадай циркдэ һурадаг Виталий, Валерий Видманкинууд хөөрөө һэн.
Илалтын алтан туяа
“Байкал” ансамблиин ветеранууд хэр урданһаа нэгэ амин, нэгэ арһан зон юм. Олониитэдээ бэлигээ дэлгээжэл, харуулжал байдаг. Буряад филармониин 80 жэлэй ойдо, март һарада одоол гоё концерт харуулаа. Гансашье энэ концерт бэшэ, ямаршье сагта театрай директор Дандар Бадлуев, уран һайханай талаар хүтэлбэрилэгшэ Жаргал Жалсанов ветерануудтаа түшэхэ аргатай, тэдэндээ өөһэдөө халуун хандалгатайшье, анхаралтайшье. Эдэмнай хэд бэ гэбэл, Сергей Аюшеев, Эржена Мадыева, Сергей Раднаев, Мунко Базаргуруев, Михаил, Фатеев, Светлана Халбаева, Владимир Борисов, Юля Золотова, Наталья Дылыкова, Дарима Бардамова, бусадшье…
Дарима Доржиевна ансамблиин мүнөө үеын амжалтануудаар омогорхон хөөрэнэ:
- Үе залган угаа шанга зон ерээ. 2017 ондо “Танцуют все» гэһэн телешоугай боложо байхада, манайхин заатагүй илаха гэһэн бата найдалтай байгааб. Ганса Ород Уласта бэшэ, бүхы дэлхэйн сээжэдэ буряад сэсэг, Байгалай сэсэг һалбаршахадал гээ бэлэй. Ехээр уярааб, нюдэнһөөм нулимса урдаа даа. Гар утаһаар бэе бэеэ саг дары амаршалаабди. Омогорхол түрөө, үнгэрһэн үеэ, нүхэдөө дурсааб, ерээдүй тухайшье бодомжолооб – булта манайхин энэ илалтада баясаа. Агууехэ далайн нэрэтэй ансамбльнай буряадуудай нэрые тэнгэридэ хүрэтэр үргөө гээ һаа, алдуу бэшэ. Филармониин өөрын томо байратай болоо һаань, хэды гоё бэлэй. Засагаархидта һануулжал, хэлэжэл байха хэрэгтэй ха, - гэжэ ветеран һанамжаяа элирхэйлнэ.
70 наһа хүрэбэшье, дун сэбэр шарайтай, дам шууд алхасатай, далита һайхан эрмэлзэлтэй Дарима Доржиевна иигэжэ хэлэхэ дүүрэн эрхэтэйл даа.
Хатар гээшые наһанай найдал түшэг болгон шар майһан буряад һайхан эхэнэрые, ансамблиин бүхы бусад хатарша эхэнэрнүүдые Байгалай сэсэгтэй сасуулмаар бэшэ гү?
Гэр бүлын архивһаа гэрэл зурагууд абтаба