​​«Дуратайл һаа, дуранһаань бү арса»

- Аза талаанай байгаа­шье бол, гэр бүлын дэмжэлгэгүйгөөр эхэ­нэр хүнэй дээшээ гарахань хүшэр юм. Наһанайнгаа найдамтай нүхэр Александр Сократовичта, мүн Саша Аюр хоёр хүбүүдтээ ехэ ба­яртай ябадагби, - гэжэ Саха (Яхад) Уласай уран зохёолшо, сэтгүүлшэн Евдокия Иринцеева-Огдо буря­ад хэлэн дээрэ хэблэгдэһэн “Ду­ратайл һаа, дуранһаань бү арса” гэһэн номтоёо Үндэһэтэнэй номой санда танилсуулгын үедэ хэлээ һэн.

Евдокия Семёновна - Ородой Сэтгүүлшэдэй болон Уран зохёолшодой холбоонуудай гэшүүн, Саха-Яхадай хүүгэдэй “Кэскил” ба “Юность Се­вера” сонинуудай эрхилэгшэ, 2016 ондо “Открытая Евразия” гэһэн уласхоорондын уран зохёолой урил­даанда Мария Шевелиин нэрэмжэтэ Гран-при шанда хүртэгшэ.

Уран зохёолшын наһанай нүхэр Александр Иринцеев хадаа Эрхүү можын Баяндай аймагһаа уг гарбал­тай юм. Тэрэ һүүлэй гушан жэлдэ Яхадта ажаһууна, тэндэхи Соёлой яаманай дэргэдэхи Үндэһэтэнэй ар­хивай таһагые даагшаар хүдэлнэ. Тиин зохёолшон нүхэртөө “Не отре­каются любя” гэһэн туужаяа буря­ад хэлэн дээрэ оршуулжа, ном бол­гохыень дурадхаад, энэ хэрэгыень дэмжэһэн байна. Англи, түүрэг, хитад хэлэнүүдые адли тэгшэ мэдэхэ Саша хүбүүниинь эжыдээ уласхоорондын урилдаанда хабаадахадань туһалжа, Евдокия Семёновна Швециин Сток­гольм хотодо шан абаа бэлэй.

Евдокия Семёновнагай бүхы наһан хэблэлтэй холбоотой. Үшөө һургуулиин үеһөө “Бэлэм буол” гэжэ сониной редакцида ойро зу­ура ажаллаһан юм. Удаань Яха­дай гүрэнэй ехэ һургуулиин хари хэлэнүүдэй факультедтэ франци хэлэ шудалаад, түрэл редакци­даа бусажа, 30-аад гаран жэлэй туршада хүдэлхэ зуураа юрын сурбалжалагшаһаа зонхилогшо- редактор хүрэтэр ургаһан байна. Мүнөө “Кэскил” ба “Юность Севера” сонинуудай эрхилэгшээр хүдэлнэ гэжэ дээрэ хэлэгдээ һэн. 60-аад рас­сказ, 5 туужа зохёогоо. Хүүгэдэй ун­шахаар олон онтохонуудые бэшэн­хэй. “Открытая Евразия” урилдаанда “Мамонтёнок Мэник” онтохониинь Мария Шевелиин Гран-при шанда хүртэжэ, англи хэлэн дээрэ ном бо­ложо хэблэгдээ һэн.

“Байгал” сэтгүүлдэ түрүүн толилогдоһон

“Дуратайл һаа, дуранһаань бү арса” туужа 2017 ондо “Байгал” сэтгүүлэй 6-дахи дугаарта Надежда Гармаевагай оршуулгаар нара хара­ад, нёдондо түрүүшын гурбан дуга­арта толилогдоо һэн.

Оршуулагдаһан зохёолнуудые то­лилхо ажал гээшэ манай сэтгүүлэй гол шэглэлнүүдэй нэгэн юм. 1947 онһоо гаража байдаг “Байгал” энэ ажалаа нэгэшье таһалдуулаагүй: дугаарһаа дугаарта монгол уран зохёолшодой, мүн хүршэ уласуу­дай бэлигтэнэй бүтээлнүүдтэй ун­шагшадаа танилсуулһаар. Сэтгүүл мүндэлһөөр лэ, ород уран зохёол­шодые буряад хэлэн дээрэ толилжо эхилһэн. Һүүлдэнь Буряадай мэдээ­жэ уран зохёолшодой - И. Калашни­ковай, М. Жигжитовэй, В. Корнако­вой, А. Бальбуровай, В. Сергеевэй, М. Степановай романууд буряад хэлэн дээрэ оршуулагдажа толи­логдоо һэн.

Һүүлэй 10-15 жэлэй туршада сэтгүүлдэмнай толилогдоо гэбэл: Б. Пурэвдоржын “Даяаншын хаша­лан”, С. Эрдэнын “Хойто наһандаа уулзахабди”, Ч. Лодойдамбын “Тун­галаг Тамир” романууд; Р. Чой­номой “Гүлгэн” ба “Хара сэсэг”, С. Эрдэнын “Сэрүүн дуганай мүхэл”, С. Намсарайн “Үхэжэ болодоггүй оршолон”, Д. Нядагай “Хүгшэн шо­нын уляан” туужанууд; Х. Батху­угай, Р. Чойномой, Мэнд-Ооёогой шүлэгүүд; В. Распутинай “Түймэр” гэһэн туужа, яхад зохёолшо Н. Лу­гиновай рассказууд болон олон яһатанай ажаһуудаг гүрэнэймнай ирагуу найрагшадай шүлэгүүд .

Мүнөө үедэ ехэнхи авторнууд түүхын сэдэбээр бэшэнэ. Харин уншагшадай һонирхол татахаар гэр бүлэ, дүтын зоной хоорондын харилсаан, хүдөө ню­тагай ажабайдал тухай зохёолнууд тон хомор.

Үргэлжэлэлыень хүлеэхээр һонин туужа

“Дуратайл һаа, дуранһаань бү арса” зохёолыень “Байгал” сэтгүүлэй уран һайханай редактор Надежда Гармаева ехэ зохидо­ор оршуулаа. Хэлэ бэшэгэй эрдэ­мэй доктор Татьяна Дугаржапова, хэлэ бэшэгэй эрдэмэй кандидат, шүүмжэлэгшэ, “Байгал” сэтгүүлэй редактор байһан Виктор Жапов, Ородой Уран зохёолшодой холбоо­ной гэшүүн Сергей Доржиев, Ородой Сэтгүүлшэдэй холбооной гэшүүн, Ородой дээдэ һургуулиин габьяата хүдэлмэрилэгшэ, Петровско акаде­миин бодото гэшүүн, профессор Ни­колай Хосомоев болон бусад мэдээ­жэ зон сэгнэлтэ үгэһэн байна.

- Энэ туужа ехэ һонирхон унша­аб. Сэдьхэлни уяржа, нюдэнһөө уһа гоожуулаадшье абааб. Зохёол соо зураглагдаһан байдал намайе бага наһанайм холын сэлмэг үдэрнүүдтэ абаашаһандал, нэгэ жэгтэй байгаа. Энэдхэг гүрэнэй фильмүүдые хара­жа бархирдаг һэмди. Тэрээн шэнги үнэн һайхан дуран тухай зохёолну­уд мүнөө хомор. Оршуулга ехэ һайн. Зарим газартань нютаг хэлэн хэрэ­глэгдэнэ. Аяар Яхад Уласһаа ерэжэ, манай хэлэн дээрэ ном хэблүүлжэ байһандатнай тон ехэ баярые хүргөөд, саашанхи ажалдатнай ам­жалта хүсэнэб, - гэжэ педагогикын эрдэмэй кандидат, Буряадай гүрэнэй ехэ һургуулиин доцент Оксана Даре­ева хэлээ.

Сергей Доржиев баһа һанамжаараа хубаалдаа: “Туужа соо зураглагдаһан иимэ бэрхэ эхэнэрэй эгээл жаргаха наһандаа энэ дэлхэйе орхижо ошоходонь, ехэтэ халаглааб. “Юундэ жаргалайнгаа, аза хубиингаа түлөө тэмсэнгүй хосороо гээшэб?” гэһэн асуудал мүнөөшье болотор һанаанһаамни гаранагүй”.

Номой автор харюудань иигэжэ хэлээ: “Энэ асуудалдатнай сэхэ ха­рюу үгэжэ шадахагүйб. Зүгөөр эхэ­нэр хүн хэдышье ажалша бэрхэ, бүхэ голтой байбашье, нимгэн сэдьхэл­тэй, эрэшүүлдэ орходоо, хүсэ шадал багатай ха юм. Эхэнэрнүүдээ гамна­жа, хайрлажа, дүнгэжэ ябаял гэхэеэ һанаа хаб”.

Сугларһан зоной олонхиин һанамжаар, Евдокия Семёновнагай энэ зохёолоо үргэлжэлүүлээ һаань, ехэ һайн: геройнуудайнь саашанхи хуби заяагаар уншагшад һонирхохо бай­на.

Виктор Жаповай тэмдэглэһээр, мүнөө үедэ ехэнхи авторнууд түүхын сэдэбээр бэшэнэ. Харин уншагша­дай һонирхол татахаар гэр бүлэ, дүтын зоной хоорондын харилсаан, хүдөө нютагай ажабайдал тухай зо­хёолнууд тон хомор. Нээрээшье, 90-ээд онуудаар эхэнэрнүүдэй дабажа гараһан бэрхэшээлнүүд тухай юрэ бэшэдэггүй. Тэрэ хүндэ сагта гэр бүлэнүүд һандараа, эрэшүүлэйнгээ ажал бэдэржэ, холуур ябашахада, эхэнэрнүүд хүүгэдээ хүмүүжүүлхэ гэжэ нилээд тухашараа. Туу­жа соохи эхэнэрэй ехээр эсэһэн, хохидоһониинь гайхалгүй. Гэбэшье, һүүлэй һүүлдэ геройнууд уулзажа, гэр бүлэ болоно. Иигэжэ инаг дуран диилэнэ гээшэ.

Евдокия Иринцеева “Дуратайл һаа, дуранһаань бү арса”, “Не отрекаются любя” гэһэн номуудаа Үндэһэтэнэй номой санда бэлэглээ. Захирал Людмила Гармаева авторта һайниие хүргөөд, саашанхи ажал­дань амжалта хүсөө.

Надежда РИНЧИНОВАГАЙ гэрэл зураг

Надежда РИНЧИНОВА